Komeńtôrz - obznôjm do Ewanjelje

Swjatigo Marka

1,1-8 Por.  Mt 3,1-12; Łk 3,1-18; J 1,19-34.

1,3 Iz 40,3.

1,8       Chrzest Jana Chrzcëcela béł leno znanką nawrócenjigo, przez żôl za grzéchë, béł przëszëkowanjim do sakrameńtu chrztu Christusa, w jaczim Dëch Swiati gładzi, jakbë wëpôliwô grzéch pjerworodni w dëszë i ja uswjaciwô łaską Boską.

1,11 Por.  Iz 42,1.

1,12n Por.  Mt 4,12-22; 8,14nn; Łk 4,14n; 4,31-44; 5,1-16.

1,23-28 Por.  Łk 4,33-37.

1,24 Njechlëdni dëch docigô sa, że Jezës nje je le człowjeka, że je przëszłi od Boga. Dlône zwje Go „Swjatim Bożim”, jiże znôł jego moc Boską jak no Mesijôsza.

1,29-34 Por.  Mt 8,14-17; Łk 4,38-41.

1,40-45 Por.  Mt 8,1-4; Łk 5,12-16.

2,1-12 Por.  Mt 9,1-8; Łk 5,17-26.

2,4 Palestińszczi chałpë jesz dzis mają plaskaté daczi, na jaczi jidze letko wlezc i znądka bez luka w daku spuscëlë prosto pod nodżi Panu Jezësowji chorigo.

2,13-17 Por.  Mt 9,19; Łk 5,27-32.

2,14 Pón Jezës zawezwôł Mateusza na apostoła jego wtërnim mjona Lewji.

2,18-22 Por.  Mt 9,14-17; Łk 5,33-39.

2,28 Ko Pón Jezës jakno Bóg ustanowjëł tëż szabat, temu je téż i Pana szabatu.

3,13-19 Por.  Mt 10,1-4; Łk  6,12-16.

3,17 Słowo „Boanerges” je z aramejszczigo jazëka i znaczi tëlé, co „zapalcziwc”. Żlë Pón Jezës pozwôł Jakuba i Jana, jego brata Boanerges – „sënama gróma”, to chcôł zaznaczëc tim jëch rëszné, jakno zapalcziwców usposobjenjé.

3,21 Pana Jezësa krewni z Nazaretu wjidzelë w Jego dzejanjim ful gorlëwotë, ale i njebezpjecznoscë dlô Nje samigo ze stronë farëzeuszów, jaczim prôwda w oczë gôdôł.  Mjidzë lëdztwa szło: „On je od Se”. Od ne chcelë Go jego krewni ustrzéc.

3,22-27 Por.  Mt 12,23-30: Łk 11,15-22.

3,31 „Bracô” to tëli, co „krewni” w jazëku aramejszczim i grecczim wszëtczëch krewnëch zwje sa „bratama” i „sostrama”. Tuwo to bë bëło gwës po naszimu: półbrace i półsostrë.

4,1-9 Por.  Mt 13,1-9; Łk 8,4-8.

4,10-13 Por.  Mt 13,10-17; Łk 8,9n.

4,11 Dlô nëch, co są prostigo serca i szczero wjerzą Christusowji, tak jak apostołowje, w Jego przepowjôdanjé Ewanjeljë, wszëtczi krëjamnje królestwa Bożigo w podobnjach są jasné i klôrowné. A dlô nëch, co njedowjérno przejimają uczba Christusa, przed njima je wszëtko zakrëti tak, że w cwjardocë serca nje rozmjeją przez podobnje Bożi uczbë.

4,14-20 Por.  Mt 13,18-23; Łk 8,11-15.

4,24n Por.  Mt 7,2; 13,12.

4,35-41 Por.  Mt 8,23-27; Łk 8,21-25.

5,1-20 Por.  Mt 8,28-34; Łk 8,26-39.

5,21-34 Por.  Mt 9,18-22; Łk 8,40-48.

5,35-43 Por.. Mt 9,23-26; Łk 8,49-56,

6,5 Christus dzejôł cëda leno tej, czej ti, co o nje uprôszelë, bëlë głąboczi i prosti wjarë w Nje, jakno Bożigo Sëna.

6,8-9 Christus wëprôwjô apostołów na jejëch pjerszé misje jakno bjédnëch-żôrotnëch bez jaczikolwjek wëgodë, bez chleba, torbë, dëtków, za to możnëch w moc nad njechlëdnima dëchama i nad wszëdnima chërama i lëdzczima njedomogama.

6,34-44 Por.  Mt 14,13-21; Łk 9,12-17; J 6,1-15.

6,34 Lb 27,17; Ez 34,5.

6,48 Żëdzë dzelëlë noc na szterë partë, jaczi zwelë „stróżama”. Pjerszô stróża, od 6-ti wjeczór do 9-ti godzënë; drëgô 9-12; trzecô 12-3; czwjôrtô 3-6 reno.

6,52 Ucznjowie jesz nje pojalë mocë boszczi Christusa, że jakno Bóg je mocen wszëtko zdzejac i dlône, czej doszło do powjelenjigo chleba, bëlë rozprzënjosłi, że czile tësaców lëdzi, najadło sa pôra chlebama.  A kule jesz ostało zbjérzków?

7,4       Podług żëdowszczëch zwëków religijnëch, Żëdzë so obmiwelë race przed i po jedzenjim, abo czej przëchôdelë z ranku, dze sa potikelë z pogóna, czë z jaczim grzésznjika w jejëch pojacim.  A robjilë to, żebë bëlë „chlëdnima” – „,czëstima” z pozdrzatku zwëku religijnigo. Ne zwëczi objasnjiwô sw. Mark tim, co uwjerzëlë w Christusa, szczególno Rzimjanóm, żebë rozmjelë ne zwëczi żëdowszczi, co bëło spjérką mjidzë Christusa a Żëdama.  To co bëło spjisané przez ewanjelisa Marka, bëło katechezą Pjotra, co pjerszi Rzimjanóm głosił Christusa.

7,6n  Iz 29,13.

7,10 Wj 20,12; 21,17; Pwt 5,16.

7,13 „Korban” to je „wspomóżka”, jaczi są wjinné dzecë swojim starszim na starkowjiznje. Podług żëdowszczi tradicjë mogłë dzecë złożëc nen korban jakno, ofjôrka w swjatnjicë Bogu.  Tej nji muszałë ju ti wspomóżczi dawac starszim.  To je procem czwjôrtimu przëkôzanju Boszczimu. O to sa wadzi Christus ze Żëdama – farëzeuszama.

7,24-30 Por.  Mt 15,21-28.

7,27 W ti podobnje o dzecach i psznjatach chce Christus pouczëc, że Izrael jakno nôr6d wëbrani przez Boga mô prawo pjerszi uczëc Ewanjelja, jaką Christus przënjos na swjat.  Do ne nôrodu béł Pón Jezës nôpjerwi posłani jakno Mesijôsz.

7,31-37  Por.  Mt 15,29-31.

8,1-9 Por.  Mt 15,32-39.

8,10-13 Por.  Mt 16,1-4; Łk 11,16-29.

8,14-21 Por.  Mt 16,5-12; Łk 12,1.

8,15     Kwas je znanką usposobjenjigo czlowjeka, jaczim je przerobjałe jejëch serce czë dësza.  A tak kwas farëzeuszów to jejëch chëba i falszëwota.  Kwas Heroda to jego lësowatosc, chitrosc. mëszlenjé podług dëcha tego swjata.

8,18 Iz 6,9n; Jr 5,21; Ez 12,2.

8,27-30 Por.  Mt 16,13-20; Łk 9,18-21.

8,31-33 Por. Mt 16,21-23;  Łk 9,22.

8,32 Christus swoją uczbą gruńtowôł w apostołach wjara w Jego mesjaństwo, w no, że je Sëna Bożim- Mesijôsza.  Za no dlô zbawjenjigo człowjeka pudze na maka i krziż, le że trzecigo dnja zmartwichwstanje.  A czej Pjoter w nëch sprawach za baro mëslôł po lëdzku,  Christus go za to wëwadził.  Pjoter i apostołowje jesz w nen czas mało rozmjelë Christusa.

8,34-37 Por.  Mt 10,37-39; 16,24-26; Łk 9,23-25; 14,26n; 17,33.

8,38 Por.  Mt 10,32n; Łk 9,26.

9,2 W Przemjenjenjim na górze Tabor, Christus jeden jedérni rôz ukôzôł sa apostołóm: Pjotrowji, Janowji i Jakubowji,  co z Njim bëlë na górze Tabor i odkrëł rąbk swoji Boszczi jistnocë.  Zakôzôł jednako jima o tim opowjadac, pokądk nje zmartwichwstanje.

9,14-29 Por.  Mt 17,14-21; Łk 9,37-43.

9,30-32 Por.  Mt 17,22n; Łk 9,43-45.

9,33-37 Por.  Mt 18,1-5; Łk 9,46-48.

9,38-41 Por.  Łk 9,39n.

9,48  Iz 66,24; por.  Jdt 16,17.

9,49 Sól i odżin są znanką oczëszczenjigo i zachowanjô przed zepsëcim. Kożden z ucznjów Christusa mdze muszôł przéńc przez „sól” cerzpjenjigo i „odżin” ofjarë dlô Boga.

10,8 Rdz 1,27; 2,24.

10,13-16 Por.  Mt 19,13-15; Łk 18,15-17.

10,17-22 Por.  Mt 19,16-22; Łk 18,18-23.

10,19 Wj 20,12-16; Pwt 5,16-20.

10, 23-27 Por.  Mt 19,23-26: Łk 18,24-27.

10,23 Podobnjô o uchu jidżelnim muszimë rozmjôc: jak drago je bogoczowji dińc do królestwa Bożigo.  Jak jego bogactwo mu grodzi droga do njeba.

10,28-31 Por. Mt 27-30; Łk 18,28-30.

10,32-34 Por. Mt 20,17-19; Łk 18,31-34.

10,38 Chrzest, o jaczim Christus tuwo wspomjinô, je cerzpjenjé, jaczi na se weznje przez swoja maka i krziż za najé zbawjenjé.

10,41-45 Por. Mt  20,24-28.

11,1-11 Por. Mt  21,1-11; Łk 19,29-40; J 12,12-19.

11,9 Ps 118,25n

11,14 Przeklacé fjigowigo drzéwjica, je znanką odrzëcenjô żëdowszczigo nôrodu za to, że nje poznôł czasu swojigo nawjedzenjô. Tak jak na fjiga, tak Żëdzë nje przënjoslë brzadu na swoje zbawjenjé.

11,17  Iz 56,7; Jr 7,11.

11,20-25 Por.  Mt 21,20nn.

11,27-33 Por.  Mt 21,23-27; Łk 20,1-8.

12,1-12 Por.  Mt 21,33-46; Łk 20,9-19.

12,1 Iz 5,2.

12,10n  Ps 118,22n.

12,10 Izrael odrzëcëł Pana Jezësa jakno Mesjôsza, choc On sa stôł wagłowim kamjenja, co chcôł złączëc tak Żëdów jak i pogónów w jednim Koscelë - w Królestwje Bożim.  A czej Żëdzë nje uznelë Jezësa, tak weszlë do Koscoła pogónji.

12,13-17 Por.  Mt 22,15-22; Łk 20,20-26.

12,19 Pwt 25,5n.

12,29nn Pwt 6,4n; Kpł 19,18.

12,35-37 Por.  Mt 22,41-46; Łk 20,41-44.

12,36 Ps 110,1.

12,41-44 Por.  Łk 21,1-4.

13,9-13 Por.  Mt 24,9-14; Łk 21,12-19.

13,14 Por.  Dn 9,27; I Mch 1,54.  W ti „brzëdocë zrëjnowanjigo” Christus wjidzi swoją Boską mocą wszechwjidzenjigo to, co są stanje w Jeruzalem, że nje ostanie kamjéń na kamjenju jerozolimszczi swjatnjicë i wjele mdze mordarztwa lëdzi.  No, co wjidzi Christus w swojim wszechwjidzenjim. je obraza kuńca swjata.

13,19 Dn 12,1.

13,24-27 Por.  Mt 24,29nn; Łk 21,25-28.

13,24n Por.  Iz 13,10; 34,4.

13,26 Por.  Dn 7,13n.

13,30 Na dopitiwanjé apostołów czej to sa stanje z Jerozolimą, Pón Jezës odpowjôdô, że jësz za ne pokolenjigo (40 lat po Jego odińdzenjim do njeba przińdze zburzenjé Jerozolimë - rok 70).

13,.32  Por.  Mt 24,36-41.  A na dopitiwanjé, czej nańdze kuńc swjata, Christus odpowjôdô, że ne njicht nje wjé, „leno Ojc”.

13,33-37 Por.  Mt 24,42-44; 25,1-13; Łk 12,35-40; 21,36.

14,ln  Por.  Mt 26,1-5; Łk 22,1n.

14,8  Christus wjedzôł, że za czile dnji mdze Jego umrzenjé na krziżu i dlône wjidzi w tim namaszczenjim przez pokutnjica, namaszczenji swojigo celszcza na pochowa.

14,10n Por.  Mt 26,14-16; Łk 22,3-6.

14,12-16 Por.  Mt 26,17-19; Łk 22,7-13.

14,14 Christus móg bëc ugôdani z swojima przëjôcelama na paschalną wjeczerza i tam dôł wjédza przez swojëch ucznjów. (Może to bëło w chëczë starszëch sw. Marka - ewanjelistë? Bo ti mjelë chëcz w Jerozolimje. Dz. Ap. 12,12).

14,17-21 Por. Mt        26,20-25; Łk  22,21-23; J 13,18.21-30.

14,22-25 Por. Mt        26,26-30; Łk 22,19n; I Kor 11,23-26.

14,26-31 Por. Mt        26,30-35; Łk 22,31-34.39; J 13,36-38.

14,32-42 Por.  Mt  26,36-46: Łk 22,39-46.

14,43-52 Por.  Mt  26,47-56; Łk  22,47-53; J 18,1-11.

14,51 Nen młodziszk, co wëbjeg okrëti le płôchtą (może ju spôł) za rukocą, co Pón Jezësa ujała, mog bëc sw.  Mark-ewanjelista.  Czej go poznelë i chcelë go uchwëcëc, w zamjészanjim on jim umk i przë tim zdzerlë z nje płôchta.

14,53-65 Por.  Mt 26,57-68: Łk 22,54n. 66-71: J 18,12-14, 19-24.

14.62 Ps 110,1; Dn 7.13.

14,66-72 Por.  Mt 26,69-75; Łk 22,54-62; J 18,15-27.

15,1-5 Por.  Mt 27,1n. 11-14; Łk 23,1-7; J 18,28-19,16.

15,6-15 Por.  Mt 27,15-26; Łk 23,17-25; J 19,15n.

15,16-20 Por.  Mt 27,27-31.

15,20-22 Por.  Mt 27,31-33; Łk 23,26-32; J 19,17.

15,21 Sw. Mark jakno Jerozolimczëk znôł téż no zdarzenjé dobrze z Szimona Cërenejczëka, jego pomocë w dwjiganju krziża Panu Jezësowji na krziżewi drodze. Ewanjelista wspomjinô o Szimona sënach, Aleksandrze i Rufusu, co z ojca szlë z pola, czej to sa dzejało.  Tradicëjô chrzescëjańskô wjidzi jëch jakno pózdnjészëch swjatëch, co raza z ojca sa dotikelë drzewa krziża, znanczi naji zbawjenjigo.  Na sprawa z Szimona Cërenejczëka znaje i sw. Pjoter i o nji przëbôcziwô tak jak Mark.

15,23-28 Por.  Mt 27,33-38; Łk 23,33n; J 19,15n.

15,23 Béł zwëk, że skôzanim na ukrzëżowanjé, przed jejëch stracenjim dôwelë do wëpjicô mirra zmjészaną z wjina czë octa, żebë jima przegłëszëc ból cerzpjenjigo przë krzëżowanjim.  Pón Jezës ne nje wëpjił, jiże chcôł cerzpjenjé ukrzëżowanjigo z ful wseczëcim wëcerzpjec, czelëch cerzpjenjigo do dna wëpjic za naji zbawjenjé.

15,25   Żëdzë rechowelë dzéń od wzéńdu słuńca do jego zôpadu.  Pjerszô godzëna u Żëdów to najô szóstô reno.  Trzecô godzëna, to najô dzewjątô.  Szóstô to najô dwanôstô.  Dzewjątô godzëna, to najô trzecô po pôłnju.  Dwanôstô godzëna to u Żëdów je kuńc dnja, a u naji szóstô wjeczór.

            Pón Jezës béł wedle żëdowszczigo czasu o trzeci godzënje, to je naszi dzewjąti reno, skôzani na smjerc. O szósti jëch godzënjë, a naszi dwanôsti bëł ukrzëżowani. O jëch dzewjąti godzënje, a naji trzeci po pôłnju - umar na krziżu.  Przed kuńca jëch dnja, t. j. przed jëch dwanôstą godzëną, a naszą szóstą wjeczór, béł pochowani.

15,28 Iz 53,12.

15,29-32 Por.  Mt 27,39-44; Łk 23,35-38.

15,38-41 Por.  Mt 27,51-55; Łk 23,47nn.

15,42-47 Por.  Mt 27,57-61; Łk 23,50-56; J 19,38-42.

16,1-8 Por.  Mt 28,1-10; Łk 24,1-11; J 20,1-10.

16,1 Po mjinjacim szabatu, to je po zańdzenjim słuńca, po naji szósti godzënje wjeczór, trzë bjałczi: Marja Magdalena, Salome i Marja matka Jakuba, jesz kupjiłë wonjowatëch olejków, żebë jic wczas reno drëdzigo dnja to je w naja njedzela, w pjerszi dzéń tidzenja do grobu i namaszczëc celszcze Pón Jezësa.  Tam Go tej pjerszô uzdrza Marja Magdalena.

16,9-20 Por.  Mt 28.9n; Łk 24,10-49; J 20,11-29.

16,12 W dzéń zmartwichwstanjigo ukôzôł sa téż ucznjóm w drodze do Emaus i Jednôsce apostołóm we wjeczerznjiku i wëmôwjôł jima, że nje chcelë uwjerzëc, że On zmartwichwstôł.

16,19n Por. Łk 24,50n; Dz 1,1-9.

Poniższe dodatki nie są ks. Gruczy, ale można je ewentualnie po poprawkach dodać:

(7,16 Chto mô uszë do słëchaniô, niech słëchô)

(9,43 Trzë nastapné réżczi są rozmajice numrowóné we wszelejaczëch wëdaniach Biblëji. Wlg dodôwô réżka 48 jako 44 i 46).

(11,19 A czej sa robił wieczór, [Jezës i ucznjowie] wëchôdelë poza miasto.)

(11,26 Dzél rkp. Dodôwô réżka 26: „A żelë wa nie przebôczita, tej waji Ojc, co je w niebie, téż nie przebôczi wajëch grzéchów”).

(Zestôwk skrótów

Knédżi Stôrégo Testameńtu

Rdz (Po?) Knéga Początków;

Wj (Wi?) Knéga Wińdzeniô;

Kpł Knéga Kapłańskô;

Lb Knéga Léczbów;

Pwt Knéga Powtórzonégo Prawa;

Jdt  Knéga Juditë;

I Mch Pierwszô Knéga Machabejskô;

Ps  Knéga Psalmów ¹;

Iz  Proroctwo Izajasza;

Jr  Proroctwo Jeremijasza;

Ez Proroctwo Ezechijela;

Dn Proroctwo Daniela;

^{1 numeracëjô psalmów hebrajskô}

Knédżi Nowégo Testameńtu

Mt  Ewanielëjô podług swiatégo Mateusza;

Łk  Ewanielëjô podług swiatégo Łukôsza;

J    Ewanielëjô podług swiatégo Jana.

Dz  Dzeje Apostołów;

I Kor  Sw. Pawła 1 Lëst do Korintczików;

Jinszé skrótë

a. abo

LXX Septuaginta, grecczi przełożenk

Wlg Wulgata

n;nn nastapny; nastapné

Por.  porównôj

Rkp. Rakopis a. rakopisë

Kursywa wskôzëje cytatë z jinszëch knégów Swjatégo Pjisma.

 ( ) nôwias zamikô słowa dodóné do biblijnégo tekstu dlô jego lepszégo rozmieniô).