- 81 -
III. APÉNDICE
Publicamos
seis manuscritos relativos a las dos revisiones a que han sido sometidas las
obras de san Juan Bautista de la Concepción. Los cuatro primeros comprenden los
reparos de dos teólogos al tomo II y las correspondientes respuestas del
postulador de la causa1 durante el examen de los escritos previo a la
aprobación canónica (1726). El quinto contiene las correcciones hechas por uno
de los censores de la segunda revisión (1829) al tomo I2. El sexto es
el voto del otro censor de 1829.
I -
"Censura revisoris deputati ab Emo Barberino Ponente"3.
"Essendomi
stata ordinata, da chi puol commandarmi et a chi per molti raggioni devo
obbedire, la revisione di un libro manuscritto, quale
- 82 -
non ha altro
titolo se non che dalla parte di fuori il seguente, cioè: Dal nostro Ven. Padre
Fra Gio. Battista, tomo 2º Ascetico, né si puol raccogliere da tutto il suo
contesto chi ne sia l'autore, bensì solamente che è religioso scalzo, senza
però potersi ne pur per congettura inferire di qual religione, ho esseguito con
ugual prontezza e genio l'ordine ingiontami, a solo intuito di meritar l'onore
di obbedire, havendo letto l'accennato libro dalla prima sino all'ultima
sillaba, et alcuni capitoli due o tre volte. E quello che ante omnia devo dire
sì è di protestarmi insufficiente a poter dar la censura sopra tal opera, come
che tratta di certe strade da me giamai pratticate; et si non potest cecus de
coloribus iudicare, malamente potrò io, se non del tutto cieco al meno assai
scarzo di vista, in questa materia giudicare dei colori di perfettione, con li
quali il ven. Autore adorna questo suo trattato. E perciò mi protesto di nuovo
del poco o nulla che possa apprezzarsi la mia censura sopra questo libro.
Havendo
dunque letto, come già ho accennato, con ogni attenzione il consaputo libro dal
primo sino all'ultimo, e lasciata a parte una lunga digressione che fa dal
foglio 125 sino all'198, nella quale tratta del raccoglimento interno, del modo
di conseguirlo e del bene e profitto che in quello ritrova l'anima, osservo che
l'argomento principale del medesimo si è trattare della mortificatione e
travagli, così interni come esterni, che incontra un'anima giusta nel
cammino4 della perfettione, e quasi sempre parla con anime non già
principianti, ne pur con altre già avanzate nella perfettione, ma perfette o
collogate già nella via unitiva e molte unite con Dio. E solamente nell'ultimo,
dal foglio 250 sino al 262, in cinque capitoli tratta delli maestri de'
novizii, delle qualità che devono avere et anche tocca qualche cosa circa li
medesimi novizii; questi capitoli a mio giudizio sono la parte migliore di
tutto il libro.
E
benchè lasciati a parte i trascorsi di penna, barbarismi, errori materiali di
alcune parole, mancanze d'altre e difetti d'ortografia, de quali ve ne sono
innumerabili, non trovo che l'accennato libro contenga nessun errore contro la
nostra santa fede né documenti contro i buoni costumi.
Con
tutto ciò, secondo il mio sentimento, osservo, salvo semper meliori, che la
dottrina, quale insegna nel foglio 10 e pag. 2 parag. Io direi, benchè non la
riputo per tale in nessun modo erronea, pare contraria al commun sentimento
delli maestri di spirito, li quali unitamente insegnano che, per essere un
anima ben guidata a poter giungere alla più alta cima della perfettione, deve
sempre lasciarsi guidare dal suo direttore, del quale habbia la dovuta
sodisfatione, perchè quando il Signore voglia trasportarla da un stato di
perfettione ad un altro più sublime, influisce communemente al direttore il
lume necessario per il detto transito, acciò dia la mano a la tal anima e la
guidi con più sicurezza; e benchè all'anima sembri che il suo maestro e
confessore non l'intenda, deve sempre umiliarsi e svelar francamente tutto il
suo
- 83 -
interno,
senza occultare ne pur un minimo moto interior, poichè con questa umiliazione
augmenta e cresce in merito e perfettione grandemente, senza che lei medesima
lo conosca. Questa mi pare che sia la commune dottrina de' maestri della vita
spirituale, colla quale non sembra conformarsi l'Autore in questo luogo. Benchè
puole essere che parli in qualche altro senso contrario all'accennata
osservazione, come puol piamente credersi, poichè nell'insegnare questa
dottrina parla con ogni umiltà e desiderio di accertare, dicendo nel principio
del chirografo queste parole: Io darei un conseglio, e voglia Dio che l'accetti
[sic por el español acierte], non lo sò, bramo non ingannarmi. Io non scrivo
queste carte perché si leggano senza che prima mille volte siano esaminate,
cancellate, emendate et abbruggiate, perchè bramo in tutto far la volontà di
Dio e conformarmi con le opere, parole e pensieri. Con questa umiltà e
sincerità propone l'Autore il suo sentimento e dottrina, dal che si conosce il
suo buon animo e desiderio di consigliare il meglio.
Merita
parimenti qualche osservatione il capitolo che principia dal foglio 12 sino al
15, sopra le tante ragioni di non molta rilevanza, colle quali si sforza
l'Autore di riprovare l'esperienze solite a pratticarsi da alcuni direttori per
conoscere se lo spirito delle anime da loro dirette ex Deo sit, volendo con
questo facilitare che li sia dato credito quando dicono sentirsi chiamare ad un
grado di perfettione più alto. E ciò che dice nel principio del detto capitolo
con queste formali parole: Se in qualche cosa non potesse soggetarsi, perchè,
come dice S. Paolo, lo spirito e parola di Dio non si può legare né trattenere,
che dovrà fare? Se non puol resistere, si lasci trasportare, perchè quando sia
il demonio, permettendolo Iddio, non avrà colpa, giacchè non l'hebbe
nell'ammettere il tal spirito, e meno l'havrà in fargli poscia resistenza,
sembra opporsi al vero spirito, quale, dovendo essere spirito di umiltà, è
difficile ad intendersi come, essendo tale, possa fare questa resistenza di non
soggetarsi. Et in questo istesso capitolo, come in alcuni altri, si puole fare
qualche riflessione sopra quelli termini burlare e burle, quali communemente
applica alle sudette esperienze e prove; termini che, secondo il loro proprio
significato, devono essere assai lontane da mischiarsi fra un padre spirituale
e le anime, che dirigge al più alto grado della perfettione. Ma tuttavia
nuovamente mi protesto, come sopra, che l'Autore avrà ciò inteso in buon senso
e che io non arrivo a penetrare le dette parole nel sentimento che furono
intese a chi le scrisse.
Nel
foglio 23 e pagina 2, quasi verso il fine, si legge la seguente clausula: Vi
sono anime che, non soggette più a questi mezzi o principii, o pur già passate
per li medesimi, si perdono in Dio. Questo perdersi in Dio puole intendersi in
diverse maniere, e benchè nella materia, della quale va trattando l'Autore, si
deve intendere in buon sentimento che le tali anime si persero in Dio, che del
tutto esiste fuori da quello che è l'huomo terreno, et entrando in quel immenso
pelago dell'essere di Dio, si trovino come [in] un paese straniero e per avanti
non conosciuto né pratticato, senza saperne accertar per se medesime chè strada
e sentiero devino prendere per arrivare al suo ultimo fine e termine, e perciò
si
- 84 -
puol con
proprietà dire che vadino perse in Dio. Pare tuttavia che sempre faccia cattivo
sentire, massimamente fra la gente del mondo, che non tratta di perfettione né
intende di questo linguaggio di perfettione, che possa un anima perdersi in
Dio.
In
questo istesso capitolo, fol. 26 lin. 27, dice così: Le penitenze buone sono
quelle che arrivano ad ammazzare e soggettare la carne. Questo ammazzare già si
vede che vuol dire mortificare. Non consiste però qui la mia difficoltà, ma
nelle seguenti parole: Gettata la pietra della penitenza et accertato il tiro,
et avendo colpito Iddio nella forma che Sua Divina Maestà avrà ordinato e
disposto, devono moderarsi queste penitenze e mortificationi, per dar luogo
all'anima che voli e cammini con più leggierezza verso Dio. E poco più a basso:
di maniera che se alla contemplatione fossero d'impedimento questi cilizii e
discipline, le lasci e ponga a parte. Questa massima non pare che possa molto
adattarsi a quelle pratticate dalli santi della più alta e sublime
contemplatione e più intima unione con Dio: san Francesco, san Domenico, santa
Chiara, santa Teresa, san Pietro di Alcantara, santa Caterina di Siena, santa
Maria Maddalena la Peccatrice et anche quella de' Pazzis, e molti altri, li
quali in nessun modo era di disturbo et imparazzo per la contemplazione le
continue e rigorose penitenze, in cui sino all'ultimo spirito della vita si
esercitorono, come che sono quasi lo scarpello per pulire et allegirire l'anime
da quelle superfluità che possono attaccargli la parte animale e sensitiva,
acciò più liberamente volino verso Dio. E' chiaro che in queste penitenze non
deve già collocarsi l'ultimo fine, poichè giá si sà che sono il mezzo ordinario
per arrivare al termine della perfettione.
Nel
foglio 34 e pagina 2 lin. 16 pare che vi sia errore dove dice che Lot fu
imbriacato dalle sue figliole per non fare cosa dovuta; e dovrebbe dire: per
fare cosa non dovuta, trasponendo la particola non e facendo cadere [non] sopra
il verbo fare, ma sopra l'adiettivo della cosa.
Nel
foglio 46 par che soni poco bene quel trattare poche volte li direttori con
termini si poco decorosi, come di semplici e pazzorelli, quando mortificano
l'anime da loro dirette. Io però suppongo non sia stato l'animo dell'Autore di
chriticare nesuno, ma piutosto di spiegare il modo che egli tierrebbe nel
guidar l'anime più per il cammino5 delle consolationi e gusti spirituali,
quali era il suo metodo, come da a conoscere tutto questo suo trattato, che per
la via scabrosa delle mortificationi e penitenze. Questa in vero è più ardua,
difficile e fatigosa, però la più sicura.
Nel
foglio 51 e pagina 2 verso il mezzo, parlando della mortificatione interna
delle potenze et esteriore delli sensi, dice: che non è possibile mortificare
tutto l'huomo interiore et esteriore sinchè nell'huomo non vi entri Iddio e
l'anima si unisca con lui, perchè allora non vi sono più tenebre, e sino a
tanto che dura questa unione, non è possibile vi siano. Sembra contraria questa
impossibilità, che asserisce l'Autore, di stare un anima nelle tenebre sino a
che si trovi unita con Dio, [a] quello che si legge nelle vite de' santi della
più alta contemplatione, quando però non parlasse o volesse intendere
- 85 -
delle
tenebre della colpa, che al certo non possono stare assieme colla unione con
Dio. Dal contesto però del capitolo, non pare che parli di queste tenebre, ma
di quelle chiamate dalli mistici desolationi interne o ritiro dello Sposo.
Insegna
l'Autore, nel capitolo che principia al fol. 53 per totum, che li padri
spirituali, per accertarsi dello stato delle anime nel cammino6 della
perfettione, non devono scrutinare né investigare l'essercicii anteriori nelli
principii e mezzi per li quali caminarono. Pare que questa dottrina non possa
insegnarsi universalmente, dovendosi supporre che parli di quelli direttori i
qualli di novo intraprendono la guida di una7 e più anime che a loro
ricorrono, o pure incontrano assai già avanzate nel cammino8 della
perfettione e molto internate nella via unitiva, anime delle quali sempre
tratta l'Autore in tutto questo suo libro; perchè non puol parlare di quel
padre spirituale e direttore che fin dal principio indrizzò le tali anime, nel
qual caso chiaramente si conosce saria superfluo et improprio il domandargli
quali essercitii avessero pratticate, ché penitenze avessero fatte, ché
inclinazioni avessero avute, supponendosi doversi ciò sapere dal medesimo
direttore per averli egli detto guidatte o condotte. Parlando dei primi, li
quali nuovamente intraprendono la guida delle tali anime, come potrà il detto
direttore assicurarsi che lo spirito loro è buono, cosa tanto difficile a
conoscersi, nella quale si deve porre tanta attentione secondo il consiglio
dello Spirito Santo: probate spiritum utrum ex Deo sit, se radicalmente non
rincontra per quali strade habbia caminato la tal'anima? Altra cosa sarebbe
volerle obligare a nuove confessioni generali, poichè giá si sà in questa
materia la circospettione da pratticarsi, come che molte volte apporta alle
tali anime, specialmente se sono veramente scrupolose, più danno che profitto.
Il che in tutto e per tutto deve regolarsi dalla prudenza del confessore. E
l'esempio di santa Teresia, che nella pagina 54 allega per prova della sua
dottrina, se ben si considera, par più tosto possa servire per corroborare
l'opinione contraria che quella dell'Autore, poichè, umiliandosi la santa per
obbedire al suo confessore alli primi essercitii della via purgativa, Iddio
l'inalzava più e se le communicava con parlare più interno.
In
tutto il capitolo che principia al fol. 54 e pagina 2, corrobora l'istesso che
ho detto nel capitolo del foglio 46, cioè riprendendo li padri spirituali che
esercitano con penitenze e mortificationi esteriori l'anime contemplative, e
l'istesso va proseguendo nel capitolo del foglio 62, benchè qui si conosce che
parla di quelle penitenze e mortificationi che talvolta si applicano non con
tutta quella prudenza che si deve.
L'illazione
che cava l'Autore da tutto il detto capitolo del foglio 64, colle seguenti
parole: Di dove inferimo che queste infermità, che chiamano deliquii de servi
di Dio, non si devono curare, e se si curano, non [ha] da essere col
- 86 -
mangiare e
bevere, pare che devono accompagnarsi con qualche limitazione, poichè non si
puole dare questa regola generale per tutti li casi in particolare, e questi
saranno molti, ne'quali, secondo la prudenza del confessore, sarà9
necessario dispensare nel rigore del digiuno et astinenza.
Nel
foglio 56 e pagina 2, parlando di quanto possa operare, permettente Dio, il
demonio quando arriva ad avere il pieno dominio di un anima, che in questo caso
l'Autore lo chiama demonio incarnato, n'apporta l'esempio10 nella morte
di san Giovanni Battista, il quale (sono parole dell'istesso Autore), essendo
un angelo, et un angelo buono, che in cielo hebbe più valore che li angeli
cattivi, poichè sappiamo che ivi furono vincitori li buoni e vinti li cattivi,
et essendo tanto forte e tanto valente un angelo buono, hebbe più possanza di
lui una donnaciola, tanto che lo fece decapitare. Questo modo di parlare pare
che voglia dare ad intendere che san Giovanni Battista fosse un angelo di
natura sua, il che sarebbe errore, poichè quantumque nella Scrittura Sacra il
Battista sia chiamato angelo, ciò però solamente fu per grazia e per raggione
del suo ministero e comparative per raggione della sua purità, come anche fu
chiamato Elia, ipse est Elias, non perchè solamente fusse Elia in persona, ma
bensì in spiritu, come dice S. Gregorio: Joannes igitur in spiritu Elias erat,
in persona Elias non erat11. Né tampoco S. Giovanni Battista fue quello
che in cielo vinse li angeli cattivi. Con tutto ciò suppongo varlissima
l'intenzione del venerabile Autore.
Nel
foglio 99 pagina 2 parag. Adesso ci si offerisce, parlando delli prelati della
sua religione, dice queste formali parole: Particolarmente fra religiosi e
frati scalzi, dove li prelati non devono essere come farisei, ma santi, buoni e
timorati di Dio. Questa singolarità di perfettione e bontà che richiede
l'Autore specialmente fra religiosi e frati scalzi, pare che dia qualche saggio
di amor proprio e spirito farisaico, poichè le dette buone qualità si
richiedono in tutti li prelati delle religioni senza particolarizarne nesuna.
Nel
foglio 136 linea 10, dopo la parola offendono deve aggiungerli li nostri
nemici, perchè in altro modo non sona bene.
Il
capitolo del foglio 146 pagina 2 viene ad essere una categoria di similitudine,
la maggior parte de' quali fa poco all'intento proposto nel titolo del tal
capitolo, dove dice al foglio 147 linea 24 apporta un testo di David, non però
come si legge nella nostra edittione vulgata. Il testo è del salmo 145, e
l'Autore lo cita come siegue: Exibit
- 87 -
spiritus eius, et revertetur in terram de qua suam. Sarebbe difficile individuare cosa qui
volesse dire queste ultime quattro lettere, se il medesimo Autore non si
spiegasse nella pagina che siegue, dove ripetendo il medesimo testo senza
abbreviatura apporta in tal guisa: Exibit spiritus eius, et revertetur in
terram de qua sumptus est. Però queste quattro ultime parole de qua sumptus est
non si leggono nella nostra edittione vulgata, poichè il testo litterale dice:
Exibit spiritus eius, et revertetur in terram suam, in illa die peribunt omnes
cogitationes eorum. Puole essere che in qualche versione di Bibia si legga come
dice l'Autore; io però non l'ho vista.
Nel
capitolo del foglio 153 pag. 155 lin. 12 pare che vi sia un errore sostanziale sopra
le parole che cita dell'orazione dominicale del Pater noster, benchè nella
spiegazione che siegue chiaramente si vede, quando pur vi sia, è un mero errore
materiale. Dice dunque che nel Pater noster domandiamo a Dio sia fatta la
vostra volontà, così in cielo come in terra, però secondo la verità del testo,
deve dirsi a contrario, cioè sia fatta la vostra volontà così in terra come in
cielo12: fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra. Se non vogliamo
dire che l'Autore avesse presa quella parola sicut non per comparatione del
modo de farsi et adempirsi la volontà di Dio, ma della sostanza, cioè voglia
dire che in quella petizione si domanda che, supposto nel cielo si fa la sua
divina volontà, faccia anche sua divina Maestà sia adempita nella terra, benchè
non sia in quel modo che si adempisce nel cielo. Essendo però la parola sicut
avverbio modale, et essendo unita con le seguenti parole et in caelo, pare deva
cadere sopra la volontà di Dio come si adempisce in cielo, e non sopra la
medesima come si adempisce nella terra, dove molte volte si fa solamente
permissive, il che non puol succedere in cielo. Questo però non voglio crederlo
né giudicarlo errore in un servo di Dio così grande, ma che sarà stato un
trascorso di penna quella traspositione di parole.
Nel
foglio 156 pagina 2 lin. 19 mancano, secondo lo stile del parlare pratticato
dall'Autore, dopo la parola scienza, queste altre: del buono.
Nel
foglio 177 pagina 2 lin. 10, dove parla della grazia sotto la metafora del
oglio, dice: avendo Christo versato il vaso de' suoi doni e grazie sopra li
apostoli, di lì viene avanzandosi e stendendosi la macchia sino a restar
macchiati di questa divina e celeste grazia tutti li giusti. Questi termini di
macchia e restar macchiati pare che faccino poco sono applicandosi alla grazia,
la quale non macchia, ma toglie le macchie delle nostre colpe, che sono le vere
macchie.
Nell'istesso
capitolo del foglio 179 circa finem, pare una interpretazione assai pellegrina
e singolare quella che apporta l'Autore nella seconda parte del testo che ivi
spiega, ed è del salmo 108, nel quale David, parlando delle pene e miserie a
quali si soggetta et incorre il peccatore per raggione della colpa, fra le
quali è la più formidabile maledittione di Dio, dice: et induit maledictionem
sicut vestimentum, et introivit sicut aqua in interiora eius, et sicut oleum in
ossibus eius. Et il venerabile Autore dice che qui per l'ossa s'intende Dio.
Non dico che questa sia una interpretazione erronea, ma bensì tanto singolare
che talvolta non si trovarrà un santo Padre né sacro interprete coll'autorità
del quale possi appoggiarsi. Et oltre l'essere tanto pellegrina, pare
l'applicatione della medesima ben poco o niente sia adattata all'intento che
nell'istesso luogo proseguisce l'Autore, perchè David egualmente dice che entrò
la maledittione in interiora et in ossibus sicut oleum. Et intendosi per l'ossa
Iddio, come puol
- 88 -
verificarsi
et adattarsi in nesun senso che maledictio introivit in ossibus eius, non
potendo essere Iddio l'oggetto della maledittione passiva se non empiamente e
sacrilegamente, come è rispetto alli dannati, che ingiustamente, empiamente e
sacrilegamente maledicono Iddio, che giustissimamente li castiga? E benchè non
dica l'Autore che la maledittione entra in Dio, ma che, entrando nell'ossa
dell'huomo sicut oleum, stacca e disunisce l'anima da Dio, dicendo però e
spiegandolo in tal senso, di nessuna maniera è bene adattata in questo luogo la
compositione dell'ossa con Dio.
Nel
foglio 183, nella penultima linea del parag. mancano due o tre parole doppo
quelle come se fusse detto; et io vi aggiungerei le seguenti: acciò maledica
questo popolo, però, etc., perchè così si vede che deve dire secondo il testo
della sagra Historia, della quale parla l'Autore qui.
Nel
foglio 238 lin. 17 vi è un trascorso di penna, et in luogo di dir Lia dice
Raquael, perchè questa non fu quella delli occhii lagrimosi e feconda, come
habbiamo dal sacro testo.
Nella
ultima linea della 2ª pagina dell'istesso foglio 23813, l'autorità che
apporta del salmo 64 è mutilata e non citata a dovere, poichè non dice David:
Benedices coronae anni sui, come si legge nell'accennato luogo, ma: Benedices
coronae anni benignitatis tuae.
Et
ultimamente, per quanta attenzione habbia io posta in leggere tutto questo
libro, osservo che l'Autore del medesimo giamai prova, corrobora né appoggia la
sua dottrina e documenti che insegna coll'autorità di nesun santo Padre, poichè
solamente, e questo anche quasi per transennam et incidenter, fa mentione di S.
Tomasso tre o quattro volte et altrettante di santa Teresia di Gesù. Et ho
parimente osservato che, essendo diretto l'accennato libro a dar documenti per
arrivare alla perfettione più sublime mediante l'acquisto delle virtù et
essendo di tutte quelle la14 Regina delli Angeli Maria Santissima,
Madre e Signora nostra, il più perfetto modello, ne pure una volta ne' suoi
scritti la nomina per proprio nome, e solamente tre volte, come incidenter, per
la medesima col semplice attributo di Vergine. Per questa raggione però non fo
né devo far sinistro giudizio dell'Autore, ma solamente intendo di spiegare qualche
maraviglia da me concepita nell'aver fatta la sudetta riflesione.
Protesto
però che queste osservazioni accennate dalla mia debolezza non devono
intendersi per censura, essendo, come è stato, il mio animo solamente di
rappresentarle alla chiarissima mente di chi mi haveva15 imposta la
revisione dell'opera. E spero, come ne le supplico, vorrà compatir più tosto la
mia ignoranza che condannare la pietà e dottrina dell'Autore, della di cui
opera si vede come in purissimo specchio la sana intenzione e santo zelo del
suo fervoroso spirito, diretto et applicato tutto alla maggior gloria di Dio e
bene delle anime et a facilitarli il
- 89 -
cammino16
per arrivare alla più intima unione con Sua Divina Maestà, in questa vita
mediante la grazia e doppo nella gloria, ad quam, etc.
Rispetto
al 4º tomo dell'istesso Autore ho obbedito alli ordini di V. E. con tutto
l'ossequio, professandone con giustissimo gradimento che mi sia venuto alle
mani, et aggiungendo a ciò che ne dico nell'approvazione quello di Plinio:
leggi librum omnibus numeris absolutum, cui multum apud me gratiae a mori
ipsius adiicit. Et in verità: animis scripsit ista non auribus. Resto in
estremo grado obligato alla clementissima bontà di V. E. per avermi riputato
degno di questo suo benigno comando".
II - "Corduben. Beatificationis
et Canonizationis Servi Dei Venerabilis Patris Fratris Ioannis Baptistae a
Conceptione, Fundatoris Fratrum Discalceatorum Ssmae. Trinitatis Redemptionis
Captivorum.
Emmo
et Revmo Dno Cardinali Barberino
Responsiones
pro parte postulatoris causae ad quasdam obiectiones circa opera manuscripta
eiusdem Servi Dei, factas ab uno ex revisoribus deputatis.
Emme
ac Revme Domine
Ex
revisoribus ab Eminentia Vestra, vigore decreti Sacrae Rituum Congregationis,
maturo consilio designatis pro diligenti examine scriptorum huius Servi Dei,
quidam in revisione tomi secundi ascetici, quem, ut ipsemet expressis verbis in
censura benigne nobis communicata testatur, summa animi attentione scrutatus
est, aliqua sibi difficilia invenit, quae censoria severitate rigidiori examini
subiecit.
Nihilominus
prudens ac doctus revisor, qui difficultates promovit, facili etiam negotio,
congruas solutiones adinvenit, atque ex contextu verborum Servi Dei plerumque
hausit germanum sensum verborum aliqualem difficultatem praeseferentium. Unde
non magnifacit obiectiones quas proponit, quin potius ingenue fatetur: Non
trovo che l'accennato libro contenga verun errore contro la nostra santa fede,
né documento contro li buoni costumi; nec immerito idem revisor in medium
adducit humillimam protestationem venerabilis Auctoris, ubi dicit: Io darei un
conseglio, e voglia Dio che haccerti, non lo so, bramo non ingannarmi: Io non
scrivo queste carte perché si leggano senza che prima mille volte siano
essaminate, cancellate, emendate et abruggiate, perchè bramo in tutto far la
volontà di Dio e conformarmi con l'opere e parole e pensieri. Per haec enim
verba humilitate ac prudentia plena satis superque venerabilis Auctor
monstravit se non propriae prudentiae innixum ea scripsisse, quae litteris
mandabat, sed obedientia compulsum humili timore dictasse, et sapientium
correctioni subiecisse, quae pro modulo suo ipse cognoscere potuit.
- 90 -
Et ut praetermittamus ea, quae
revisor ipse praetermittit circa minus accuratam orthographiam huiusmodi libri,
qui utique defectus nihil ad rem praesentem facit, praecipue in Auctore
immensis pene curis occupato, summisque laboribus et afflictionibus maxime
internis veluti attrito, primo loco revisor aliquam difficultatem invenit in fol.
10 pag. 2 huius libri, ubi venerabilis Auctor insinuare videtur quod persona
spiritualis seu perfectioni studens non in omnibus subiici debeat suis
directoribus, quod sane consilium prorsus adversari videtur communi ac sanae
doctrinae magistrorum vitae spiritualis.
Respondemus
quod Servus Dei in citato loco nec minimum quidem discrepat a communi et sana
doctrina, quod ut evidentius appareat proferemus in medium verba eiusdem
venerabilis Auctoris, quae sic se habent: Dico dunque che se un'anima arriverà
ad un stato, il quale i suoi direttori non intenderanno, né sapranno quel suo
linguaggio, havendo primieramente essaminato il suo spirito et havendosi
consigliato con uno e molti maestri nelle cose essentiali, nell'altre cosette
che i suoi direttori non intendono, non ne parli più con essi, ma bensì
l'intenda con Dio, il quale la darà lume, l'insegnarà il più conveniente.
Haec
sunt formalia verba venerabilis Auctoris, in quibus nihil profecto
deprehenditur censura dignum, imo salubre prorsus consilium continetur: nam
venerabilis Auctor apertis verbis monet quod unusquisque in essentialibus rebus
vitae spiritualis omnino utatur non unius, sed multorum magistrorum consilio,
et quod ab ipsis expectet proprii spiritus approbationem. Et in hac quidem
parte consilium prudentissimum est, nec aliquid novitatis aut singularitatis
continet. Quod autem anima in essentialibus magistrorum directioni iam plene
subiecta et multorum consilio probata, in aliis rebus minoris momenti et quae
non pertinent ad essentiam perfectionis quae anima ipsa in se interne
experitur, quaeque a directoribus aut difficile aut vix intelligi queunt,
postquam experimento compererit parum aut nihil hac in parte a directoribus
iuvari posse valeat, imo debeat ad Deum recurrere et tamquam a supremo et
intimo animae Magistro, cuius omnes docibiles sumus, lumen expectare et tanti
magistri directioni se tutto committere, ex terminis videtur saluberrrimum
consilium, imo prorsus necessarium pro statu de quo venerabilis Auctor
loquitur; nam ubi deficit humanum magisterium, quid faciet anima nisi humiliter
confidenterque recurrere ad magisterium Dei, qui utique docet hominem
scientiam, cibat nos potu vitae et intellectus, docet nos super iumenta terrae
et super volucres coeli erudit nos, quique in fide non haesitantibus dat
effluenter sapientiam et spiritu intelligentiae replet corda eorum? Doctrina
venerabilis Auctoris expresse approbata videtur a seraphica matre sancta
Teresia, nam cap. 34 propriae vitae quam conscripsit, circa medium, sermonem
faciens de directoribus animarum perfectioni studentium, sequentem regulam
tradit, inquiens: Non dico quod qui spiritualis non est, dum tamen litteratus
sit, non dirigat aut gubernet animam perfectioni studentem; hoc tamen intelligi
debet circa exteriora et interiora, quae naturali via opera intellectus
cognosci possunt; et circa supernaturalia observet conformitatem in omnibus cum
Sacra Scriptura: in aliis non seipsum cruciet director, nec presumat se
intelligere quae non intelligit, nec extinguat spiritus animarum; ipse
- 91 -
enim quantum
ad ea quae director non intelligit, a maiori Domino gubernantur, nec in iis
operantur sine superiore. Haec est doctrina seraphicae Magistrae per omnia
procul dubio conformis prudentissimo consilio a venerabili nostro Auctore
superius tradito. Quare nihil urget prima obiectio.
2º
loco revisor dificultatem facit in quibusdam verbis eiusdem Servi Dei desumptis
ex fol. 12 huius libri, et in contextu verborum usque ad fol. 15, per quae
verba venerabilis Auctor videtur reprobare probationes quibus directores uti
solent ad dignoscendum spiritum animae sibi subiectae. Haec sunt formalia verba
venerabilis Auctoris: Se in qualche cosa non potesse soggettarsi perchè, come
dice san Paolo, lo spirito e parola di Dio non si puo legare né trattenere, che
dovrà fare? Se non puol resistere, si lasci trasportare; perchè, quando sia il
demonio, permettendolo Iddio, non haverà colpa, giachè non l'hebbe
nell'ammettere il tal spirito, e meno l'havrà in fargli poscia resistenza. Ex
quibus verbis revisor inferri censet quod in sententia venerabilis Auctoris
licitum sit resistere nec subiici in aliquo casu imperio directoris, quod
revisor fieri non posse existimat sine iactura humilitatis et absque nota
superbiae. Ubi etiam revisori displicet quod venerabilis Auctor interdum
appellat quasi iocos -italice burle- probationes aut experientias quibus
directores uti solent pro discretione spiritus.
Enim
vero quam sit debilis obiectio huismodi facile comprehendet quisquis scopum et
intentionem venerabilis Auctoris in praesenti argumento attente rimatus fuerit.
Et in primis mirabilia prorsus sunt quae passim Servus Dei in suis scriptis
sparsit circa obedientiam in omnibus praestandam propriis superioribus ac
magistris. Unde in libro fundationum fol. 379 de se ipso disertis verbis
loquitur dicens: In nulla voglio né mi è licito gubernarmi per mio proprio
parere, acciò non patisca qualche inganno o sia tentato. Hinc sui ordinis
religiosis mirifice obedientiam ubique commendavit, nec verbis solum, sed
miraculis etiam efficaciam ac necessitatem tantae virtutis ostendit. Quare cum
de mente venerabilis Auctoris abunde constet, se aliquid incidenter minus
fortassis castigate scripsisset, id procul dubio benigne interpretari deberet
et secundum germanum sensum venerabilis Auctoris saepius alibi expressum
exponi.
Attamen
venerabilis Auctor sibi ipsi ubique simillimus nihil contrarium asserit in
praesenti loco, sed regulas praescribit omnino tutas, prudentes, ac probatas
tam pro directoribus quam pro dirigendis in viam perfectionis. Agit enim
venerabilis Auctor de modo quo se gerere debet director erga animam quae supra
ordinarium modum ad perfectionem vocatur a Deo. Et circa hoc de directoribus
rem asserit satis exploratam, scilicet, quod raro inveniantur patres
spirituales qui conformari velint extraordinario spiritui alicuius animae:
credono, dicit venerabilis Auctor, che il più sicuro sia il caminar per baso e
trattenersi nei primi rudimenti e tratar di cose che si possino palpare, e io
dico che questo sia meno difficultoso et di meno travaglio. Nec mirum, nam cum
gratia discretiva spirituum sit admodum rara et paucissimis a Deo conferatur,
illis nimirum qui sunt corde humiles, mente puri ac tentationibus rariis
diutissime probati, ut ex mente S. Laurentii Justiniani recte ponderat
cardinalis Bona, lib. de discret. spirit. cap. 2 n. 4, non nisi raro ac
difficulter acquiescunt directores sublimiori
- 92 -
alicui spiritui, in cuius directione falli vehementer
formidant, scientes negotium esse valde lubricum, fraudibus etiam, dolis,
illussionibus, periculis laqueisque (?) obnoxium. Huis veritatis
exempla passim invenimus in vitis sanctorum.
Ad rem praecitata D. Theresia immediate
post praeallegatum locum, inquit: Non expavescat director, nec credat
impossibilia esse quae audit (omnia enim possibilia sunt Domino), sed fidem
augeat, et humiliet se videns quod in hoc genere plus scientiae communicat
Dominus pauperrimae ac annosae seminae, quam ipsi, quantumvis alioquin sit
valde scientificus; et hac humilitate, et sibi et aliis proderit. Experta
loquitur et ex his quae passa est didicit quae ad posterum eruditionem scriptis
tradidit.
Praetera venerabilis Auctor, cui iure
accomodari potest illud sapientis Eccles. cap. 34 vir in multis expertus,
cogitabit multa, quia diuturna experientia ac magno labore plurima didicit,
multa apte cogitavit, et non solum de communiter, sed de raro etiam in via
perfectionis contingentibus sermonem fecit et regulas pro singulis optimas
praescripsit. Et quidem nullibi Servus Dei vel leviter insinuavit quae revisor
non bene videtur colligere ex eiusdem verbis, nam venerabilis Auctor expresse
loquitur de casu aliquo particulari et raro contingenti, ex quo utique non
licet argumentum sumere pro omni alio casu, ut patet ex terminis.
Sed
revisor vim facit in illis verbis venerabilis Auctoris: se in qualche cosa non
potesse soggettarsi. At revera nihil est quod jure reprehendi possit in hac
conditionali assertione: nam non raro contingit quod anima nequeat, quantumvis
conetur, subiici et acquiescere consilio directoris. De hoc praeclarum exemplum
habemus ex vita eiusdem S. Theresiae, quae cap. 29 post principium disertis
verbis testatur se nulla vi potuisse resistere quibusdam visionibus, quas non
bonas sed a maligno spiritu profectas credebant directores eiusdem sanctae.
Unde subiungit quod etiamsi membratim corpus eius scinderetur, non posset
credere tales visiones esse a maligno spiritu, uti ipsius spirituales magistri
asseveranter affirmabant. Merito sane dixit S. Gregorius, 28 Moral. c. 2: Cum
per semetipsum Dominus loquitur, de verbo eius sine verbis ac syllabis cor
docetur, quia virtus eius intima quadam sublevatione cognoscitur. Unde
spiritualis homo, qui utique percipit quae sunt Spiritus Dei, quique iudicat
omnia, iuxta Apostolum 1 ad Cor. cap. 14, fortius trahitur a voce interna
supernae virtutis, quam ab humano et externo consilio directoris, cui tamen zelo
humilitatis in omnibus acquiescere vellet; quare venerabilis Auctor in hoc ipso
loco salubriter monet: bisogna vivere con pavore e timore, et in quanto sia
possibile a ciascheduno operare con consiglio e lasciarsi regolare d'i
direttori. Sciebat enim Servus Dei monitum sapientis Ecclesiast. cap. 32
dicentis: Fili, sine consilio nihil facias, et post factum non paenitebis. Et
illud sancti Bernardi, Serm. 77 in Cantic.: seductori dat manum, qui dare
disimulat praeceptori. Hoc generaliter verum est, sed in casu aliquo
particulari, et maxime quoad interna spiritus, in perfectis datur certus modus
discretionis, quem definiens Joannes Climacus grad. 26 ait: In perfectis est cognitio ex
divina illustratione orta, quae obscura quaeque in se et in aliis suo lumine illustrare
potest. Et hi quidem, ut
- 93 -
verbis
utamur seraphicae Magistrae, non sine consilio operantur, sed maiori Domino
obediunt, et securiori magisterio reguntur.
Nec
censura, sed laude potius videtur digna phrasis illa venerabilis Auctoris qua
saepe ludos vocitat probationes a directoribus nimium forte usitatas ad melius
dignoscendos spiritus sibi ipsis subditos. Sane vox ista burla, qua venerabilis
Auctor utitur, in proprietate hispani idiomatis sonat facere rem aliquam specie
quidem uni fini directam, revera autem ex fine et intentione contraria; sic qui
per jocum percutit amicum, non intendit amico inferre nocumentum, sed amici
aequanimitatem et constantiam quasi in adversis experiri, unde de tali italice
et hispanice dicitur: che burla. Non indignum putavit divina sapientia de
semetipsa asserere quod ludit in orbe terrarum, dum variis tentationibus et
adversitatibus probat corda filiorum hominum, cum quibus esse delicias reputat;
pulchre igitur apteque directores quasi ludos facere dicuntur, dum non
intentione nocendi, sed experiendi arte animas sibi subiectas, quasi
despiciendo affligunt et contemnere affectant, quas vel tunc maxime interna
veneratione prosequuntur. Hac arte usus aegregius director P. Bañez mirifice
profuit S. Theresiae, quam cum eius confessarium ageret multum humiliabat ac
despiciebat, ut habetur initio operum eiusdem sanctae de dist. viss. sy. 4.
Qua
in re molestum non sit audire aegregia sane verba ven. nostri Auctoris, quibus
miro quodam modo explicat utilitatem probationum, quibus animae perfectae saepe
a directoribus exercentur, ita enim inquid: Pare, Signore (loquitur ad
Dominum), che sia gusto vostro che questi vostri ministri o direttori
dell'anime siano ubbiditi in tutte le maniere, acciochè soggetandosi l'anima in
queste come burle, impari ad essere più pronta in soggetarsi nell'altre cose
più necessarie, e così siano rispettati questi vostri ministri in tutte
l'occassioni; sicome il servo prudente è fedele che si mostra pronto ad ubbidir
al suo padrone, etiamdio quando come per scherzo per probarlo gli commanda
qualche cosa. Prosequitur ibidem venerabilis Auctor rem aptissime ac
solidissime explicans ac mirabiliter declarans quam sapienter Deus permittat,
quod interdum opus suum ad tempus impediatur cum merito servorum eius, qui dum
ex obedientia rem Deo gratam facere differunt, melius a Deo disponuntur, ut
praefinito tandem tempore opus a divina sapientia praeordinatum, quasi sol post
nubila velut de impedimentis triumphans gloriosius splendeat, simili quodam
modo doctrina venerabilis Auctoris purior solidiorque apparet ad conspectum
contrariae obiectionis.
3º
loco revisor suggillare videtur improprietatem sermonis ubi venerabilis Auctor
scribit: che certe anime di spirito più elevato si perdon'in Dio. Videtur
revisori durus hic sermo. At secundum energiam hispani idiomatis est plane
magna cum proprietate significativus, et respondet termino anichilationis, quo
doctores mystici explicant felicissimum illum statum in quo anima nec memoriam
sui nec alterius rei praeter Deum habet, qui status consequitur ad mortem
mysticam a languore amorio causatam, et ultimo disponit ad transformationem,
quae est supremus gradus, in quo anima, quae iam proprium vivere et esse
perdidit, ita intime Deum induit, ut divina videatur et ut talis operetur. Unde sancta
Theresia,
- 94 -
cap. 38 suae
vitae circa medium, eademmet voce hispanice loquens utitur, ubi narrans
gloriosissimum excessum sui spiritus, inquit: Già l'anima stava in tal guisa,
che perdendo se istessa; hispanice: Ya el alma estava de tal suerte que
perdiéndose a sí propia.
4º
loco revisor sagacissima indagatione, vel minutissima quaeque observans,
obiicit quod venerabilis Auctor fol. 26 videtur habere opinionem valde
singularem minusque sanctorum praxi conformem quantum ad usum mortificationis
et penitentiae, de quibus Servus Dei ita loquitur: Gettata la pietra della
penitenza et accertato il tiro, et havendo colpito Iddio nella forma che Sua
Divina Maestà avrà ordinato e disposto, devono moderarsi queste penitenze e
mortificazioni per dare luogo all'anima che voli e camini con più leggierezza
verso Dio. Et paulo post adiungit: De maniera che s'alla contemplazione fossero
d'impedimento questi cilizii e discipline, le lasci e ponga aparte. Huiusmodi
consilium existimat revisor non esse satis tutum, utpote parum adaptabile
exemplis magis illustrium sanctorum, qui altissimae contemplationis munere
splenduerunt, nec ideo paenitentiae exercitia praetermiserunt usque ad ultimum
vitae spiritum.
Enim
vero doctrina venerabilis Auctoris plena est prudentiae salutaris ac
providentissimae circunspectionis. Noverat enim optimus vitae spiritualis
magister paenitentiam se habere ad perfectionem sicut medium ad finem, ut
inquit D. Thomas, 3 p. q. 85 art. 6 ad secundum. Unde quia in mediis conducentia ad finem principaliter attenditur,
ideo recte certus modus in paenitentis exercendis praefigitur, ne medium quasi
per malum usum et excessum in impedimentum convertatur. Et quidem
mortificationes exteriores, de quibus hic loquitur venerabilis Auctor, maxime
pertinent ad statum incipientium, ut passim tradunt D. D. mystici: nam, ut dicit
D. Gregorius Magnus, 6 Moral. cap. 27 post medium, cum contemplationis arcem
aliqui tenere desiderant, prius se in campo per exercitium operis probent, ut
solicite sciant si nulla iam mala proximis irrogant, si irrogata a proximis
aequanimiter portant, si oblatis bonis temporalibus nequaquam mens laetitia
solvitur, si subtractis non nimis moerore sauciantur. Ac deinde perpendant,
sicut ad semetipsos introrsus redeunt in eo, quod spiritualia rimantur,
nequaquam secum rerum corporalium umbras trahant, vel fortasse tractas manum
discretionis abigant. Ex quo patet mortificationes exterioresque paenitentias,
quae praecipue ordinantur ad extirpationem vitinum et passionum moderationem,
potius pertinere ad statum incipientium et proficentium quam ad perfectorum, quorum
est habere iam interiores animae passiones compositas et ordinatas. Unde recte
D. Thomas inquit loco citato q. 82 art. 3 in corpo: potest considerari vita
activa quamtum ad hoc, quod interiores animae passiones componit et ordinat, et
quantum ad hoc vita activa adiuvat ad contemplationem, quae impeditur per
inordinationem interiorum passionum.
Pertinet
ergo ad discretionem magistri vitae spiritualis prudenter sapienterque uti
mortificationibus externis, et iis modum praescribere ne mens, exterioribus
plus iusto dedita, in internis forte deficiat, et per hoc vita activa
contemplativam impediat. Manifestum est enim (inquit ibidem D. Thomas) quod
quantum ad ipsum studium et exercitium exteriorum
- 95 -
actionum,
vita activa impedit contemplativam. Quare merito cardinalis Bona, De
discretione spirituum cap. 8 n. 6, dixit: in iis autem poenis, quae ad carnis
castigationem voluntarie assumuntur, illud ante omnia servandum, quod ab
antiquis dictum est, ne quid nimis. Nam Dei spiritus medium servat, et
discretionis metas non excedit. Unde, secundum monitum Apostoli, notat D.
Bernardus, Serm. 20 in Canticum: Rationabile debet esse obsequium nostrum, nam
Deus, qui sapientia est, vult se amari non solum dulciter sed et sapienter. Et
huiusmodi moderationem maxime commendat D. Gregorius, dicens lib. 30 Moral.
cap. 14: sic necesse est, ut artem quisque continentiae teneat, quatenus non
carnem, sed vitia carnis occidat: nam plerumque dum plus iusto caro
restringitur, etiam ad exercitationem boni operis enervatur, ut adorationem
quoque, vel praedicationem non sufficiat. Denique doctrina
venerabilis Auctoris in hac parte adeo est communis, et a prudentibus
directoribus praxi recepta, ut defensione nostra minime indigeat.
5º
loco revisor nimis scrupulose observat quod venerabilis Auctor fol. 34 parum
apposite scribit: Che Lot fu imbriacato dalle sue figliuole per non fare cosa
dovuta. Cum scribere debuisset: per fare cosa non dovuta. Levis profecto
obiectio, cum positio negationis ante verbum magis emphatica sit, maioremque
vim habeat significandi malitiam inebriationis, quae de sua natura non solum
efficit quod homo aliquam rem indebitam aut pravam operetur, verum etiam quod
nihil operetur debito et ordinato modo. Unde de ebrio apte dicitur: che non fa
cosa dovuta, o con il dovuto modo.
6º loco videtur reprobare revisor
stylum venerabilis Auctoris, qui fol. 46 appellat simplices parumque prudentes
directores, qui animas sibi subiectas indiscrete affligunt et mortificant
duriusque tractant. At revera, si attente consideretur argumentum venerabilis
Auctoris in praesenti loco, ubi generaliter loquendo, et nullum in particulari
nominando, agit de directoribus, qui non solum indiscrete, sed crudeliter etiam
cruciant spirituales personas sibi ultro subiectas, facile unusquisque
comperiet servum Dei non dure, sed modeste potius de talibus fuisse locutum.
Acrie enim reprehensione digni sunt qui quasi dominantes potestate abutuntur,
et inferiorum obedientiam torquent in obedientium damnum, quique quantum in
ipsis est non solum suffocant spiritum, verum etiam semitam perfectionis
horrore replent. Unde legimus in saepe laudata vita S. Theresiae, cap. 29, quod
Dominus, velut iratus quibusdam directoribus eiusdem sanctae qui eam dure
vexabant, patientissimae virgini aliquando dixit: va, e dittegli che già questo
è tyrannia.
7º
loco revisor adducit verba venerabilis Auctoris ex fol. 51 ubi affirmat: che
non è possibile mortificare tutto l'huomo interiore et esteriore sinchè
nell'huomo non vi entri Iddio e l'anima si unisca con lui, perchè allora non vi
sono più tenebre, e sino a tanto che dura questa unione, non è possibile vi
siano. Videtur revisori servum Dei nomine tenebrarum voluisse exprimere
desolationes internas animae et absentiam sponsi, quas non esse incompatibiles
- 96 -
cum statu
perfectae unionis recte revisor asserit apteque probat exemplo sanctarum
animarum, quae in maxima spiritus desolatione ardentius esto insensibilius Deo
fruebantur.
Respondemus
quod venerabilis Auctor in praesenti loco non de tenebris in hoc sensu sumptis
loquitur: non enim latuit expertissimum mysticum huiusmodi tenebras esse
compatibiles cum statu perfectae unionis. Unde per tenebras venerabilis Auctor
mystico idiomate intelligit quas D. D. mystici appellant maculas. Et aequidem
maculae non sonant ut apud scolasticos culpam, sed purum impedimentum, cui
interdum, citra omnem culpam, obnoxia est anima et a plena Dei communicatione
arcetur, ut docet beatus Joannes a Cruce et explicatur in Cattena Mystica col.
1 propos. 1. De tenebris in hoc sensu acceptis veraciter affirmat venerabilis
Auctor quod non plene deficiunt usque dum anima Deo perfecte uniatur, et quod
tali unione permanente exulant ab anima tenebrae huiusmodi: ex permanentia enim
alicuius formae in subiecto aliquo recte colligitur defectus eorum, quae
adventum eiusdem formae impediebant. Quod autem venerabilis Auctor sub hac
acceptione sermonem faciat de tenebris in praesenti loco, manifeste convincitur
ex verborum contextu, quippe ibi contraponit huiusmodi tenebras perfectae
mortificationi totius interioris ex exterioris hominis: ex quo patet quod per
tenebras intelligit aliqualem defectum talis perfectae mortificationis, quem
diximus maculam mystici appellant.
8º
loco revisor non satis probare videtur monitum venerabilis Auctoris, qui fol.
53 docet directores non debere impensius scrutare anteactam vitam animae, cuius
directionem assumunt. Quod utique consilium adeo illimitate traditum videtur
non satis tutum, nam directores tenentur probare spiritus, quod melius fieri
non posse videtur quam diligentissime examinando totum vitae cursum animae
dirigendae per viam perfectionis.
Sed
huiusmodi obiectioni ipsemet revisor adequatam solutionem paravit, dum ingenue
fatetur servum Dei in praesenti loco sermonem facere de personis valde
perfectis etiam sufficienter probatis, quas utique non expedit importune
molestare praeteritorum memoria; tales enim animae, utpote velociter iam
currentes per angustam perfectionis semitam, non debent retro aspicere, sed ubi
est impetus spiritus gradiri, nec cum ambulant, reverti. Huiusmodi consilium
etiam ab ipso revisore laudatur, unde non est cur hic immoremur.
9º
similiter loco revisor solvit obiectionem quam facit, ex eo quod venerabilis
Auctor fol. 54 reprehendit directores, qui animas contemplativas importune
vexant paenitentiis et mortificationibus exterioribus (!). Recte enim
animadvertit ex fol. 62 quod venerabilis Auctor in iis reprehendit excessum,
qui est utique reprehensibilis. Et in nullo casu reprobat servus Dei talia exercitia cum debita
moderatione praestita.
10º
loco, ubi venerabilis Auctor fol. 64 colligit: che queste infermità, che
chiamano deliquii de servi di Dio, non si devono curare e, se si cureranno, non
- 97 -
ha da essere
col mangiare e bevere. Notat revisor quod non raro expediet confesarium ieiunia
servorum Dei cum discretione relaxare. Et hanc utique discretionem nec in hoc
loco nec in alio quopiam servus Dei negat, solumque asserit deliquia servorum
Dei, utpote a languore virium spiritualium animae ortum habentia, aut medicari
non debere carnalibus medicinis, aut si medicantur, id fieri non debere aut
cibo aut potu corporali.
Verba
venerabilis Auctoris digna sunt, quae attente meditentur et directorum cordibus
imprimantur: pretendono (inquit), non cognoscendo la virtù di questi spirituali
deliquii, rimediarli et curarli dandogli nome e titolo d'infermità, obligando a
queste persone a mangiar e bevere replicate volte più di quello che son solite
e dormire e spasarsi; et in ciò le causano grandi mali, l'uno perchè le levano
l'infermità, della quale dice san Paolo che causa fortezza, l'altro perchè,
levando le forze all'anima, danno più vigore al corpo, il quale con magior
impetu si rivela contro lo spirito. Un altro male è non cognoscere che questi
deliquii non sono fiachezza, ma bensì una vittoria che l'anima riporta contro
il corpo, erigendosi la raggione contro la sensualità e lo spirito contro la
carne. E questa vittoria per lo sforzo che l'accompagna, causa nel corpo
tremori e questi deliquii, i quali non procedono di difetto di mangiar o
bevere. In quibus verbis sola prudentia carnis, quae mors est, aut sapientia
huius mundi, quae stultitia est apud Deum, aliquid reprehensione dignum
fortasse inveniet. Sed enim venerabilis Auctor vera sapientia ac prudentia
plenus, sapientissime ac prudentissime ibidem dixit quod hominibus vere mundo
crucifixis ac mortius sufficit pro cibo esus panis et aquae potus, unde
subiungit: si lasci la paura e s'intenda che questi deliquii non sono
parossismi di morte, ma bensì un dolce sogno et infermità de vita.
11º
loco obiicit revisor quod venerabilis Auctor videtur supponere sanctum Joannem
Baptistam fuisse natura angelicum, ex eo quod fol. 96 probare intendens hominem
insigniter nequam, quem usitato sermone hispani appellant demonio encarnado,
plus interdum praevalere adversus alium hominem quam daemon ipse, exemplum
ponit in sanctissimo Praecursore, qui cum angelus bonus fuerit, et boni angeli
in caelo adversus malignos spiritus praevaluerint, nihilominus a vili faemina,
veluti a daemonio incarnato, fuit victus ac decapitatus. Supponit et merito
revisor, qui tam rigide verba singula exagitat, servum Dei sanissimo sensu
locutum fuisse in praesenti discursu. Et quidem sanctum Joannem Baptistam
fuisse natura angelicum et de illorum numero qui, ut Origines tom. 5 In Joannem
somniavit, fieri homines voluerunt, ut omnium Domino carne induto eadem
corporis similitudine inservirent, error fuit huius vetustissimi doctoris, quem
posterorum nemo amplexatus est. Unde mirum profecto esset si hoc novissimo
oevo, in quo vel memoria talis erroris vix apud homines extat, imputaretur
venerabili Auctori, qui omnino alienus, imo forte ignarus origeniani absurdi,
id de Praecursore asseruit, quod catholice de eo negari non potest: scilicet,
fuisse angelum, et angelum bonum, hoc nomine a Spirito Sancto per os Malachiae
cap. 3 insignitum, ut testatur Dominus noster Jesus Christus in Evangelio
- 98 -
Matthei cap.11. Unde Alapide merito dixit de fide esse,
quod sanctus Joannes fuit ille angelus de quo Malachias propheta vaticinatus
est.
Jam si Joannes pleno ore vocari angelus
potest, et angelus utique bonus, consequens est ut (servata semper nominis
similitudine) eidem adaptari valeant bonorum angelorum attributa. Sic enim quia
per gratiam filii Dei nominamur, et sumus, consequenter communicamus
proprietatibus propriis et naturalis filii Dei; unde recte dicimus divinae
consortes naturae, et haeredes Regni caelestis, tanquam cohoeredes Christi. Cum
ergo proprium sit bonorum angelorum esse spiritibus superbis potentiores, ut
bene probat venerabilis Auctor ex praelio magno facto in caelo, haud immerito
talem virtutis praeminentiam Joanni uti angelo bono adscribit, ex indeque
constanter allegoriae inhaerendo, legitime concludit quod probare intendit,
scilicet, angelum bonum, de se fortiorem ac vincitorem daemonis, fuisse quasi
victum a daemonio incarnato, id est, a faemina nequam.
12º
loco gratis revisor criminatur quod servus Dei, loquens de dotibus superiorum
regulariorum, dixerit: particolarmente fra religiosi e fratri scalzi devono i
prelati essere santi e buoni e timorati. Male apud revisorem audit illud
particolarmente. Verum hic loquendi modus adeo frequens est et usitatus, ut
reprehendi iure nequeat vel a censore nimium critico. Hinc dicimus: dedecet
christianos avaritia, sed magis ecclesiasticos viros, et plus adhuc viros
religiosos, qui omnia pro Christo reliquerunt. Et iterum: praelati regulares
debent longe abesse a moribus phariseorum, qui dicunt et non faciunt; et
praecipue quodammodo superiores strictioris observantiae, quibus per leges non
permittitur vel minimum singularitatis et diversitatis relative ad subditos.
Hoc multis suadere studet propriis filiis venerabilis Auctor in praesenti loco,
et plane laudabiliter. Si superiori d'una religione riformata (dicit venerabilis
Auctor loco a revisore allegato fol. 100), come più frequenti nell'essercicio
dell'orazione, in essa imparano la compassione, la benignità, la clemenza et il
trato soave et amoroso verso i loro sudditti, perchè nella medessima orazione
hanno un maestro celestiale e divino, il qual gli insegna a sufrir e tolerar et
a caricare sopra le proprie spalle la peccora smarrita.
In
13º loco ad fol. 136 lin. 10 revisor supplet aliquid quod deesse existimat in
littera servi Dei. Sed enim, quod revisor supplet, facile prudens lector
subintelligit. Unde liquet sensus ex adiunctis.
14º
loco observat revisor quod servus Dei locum allegat ex psalmo 145 additis
verbis, quae in Vulgata nostra canonica editione non reperiuntur. Sed
venerabilis Auctor, qui dum haec scripsit, omnium rerum summa inopia laborabat
nec libros ad manus habebat, ex promptuario praeadquisitae eruditionis,
beneficio memoriae, quae facile labitur, divitias doctrinae suae velut furtive
prae angustia temporis proferebat. Unde non mirum si interdum non tam verba quam
verborum sensum exarabat. Praetera venerabilis Auctor videtur allegare simul et
explicare locum psalmi, quapropter verbis istis: exibit spiritus eius et
revertetur in terram; loco termini suam, ibi positi, adiungit: de qua sumptus
est; qua addittione optime
- 99 -
exposuit, cur sua dicatur terra. Unde ad rem Lorinus
hic inquit: Reversionis in terram causa redditur, quia homo de illa sumptus
est, pulvisque in pulverem revertitur (Gen. 3,19). Unde legimus Ecclesias. 12,7: Reverti
pulverem in terram suam, unde erat, et spiritum redire ad Deum, qui dedit
illum.
15º
loco notatur a revisore quaedam inversio verborum orationis Dominicae facta a
venerabilis Auctore pag. 155 ad illa verba: fiat voluntas tua sicut in caelo et
in terra, quae servus Dei vulgari sermone ita exposuit: sia fatta la vostra
volontà così in cielo come in terra. Attamen ipsemet revisor ex adiuncta
explicatione dictorum verborum recte colligit quod huiusmodi error, si error
vocandus est, sit pure materialis. Imo absque ullo prorsus errore possunt talia
verba legitimo sensu usurpari, ut revisor ipse advertit. Unde concludit: Questo
però non voglio crederlo, né giudicarlo errore in un servo di Dio così grande,
ma che sarà stato un trascorso di penna quella trasposizione di parola. Et sane
res foret omnino mirabilis quod in tantum virum cadere utcumque posset
ignorantia orationis Dominicae.
16º
loco bene revisor observat defectum unius termini pag. 156, quem ex contextu
verborum unusquisque facile deprehendet.
17º
loco ad pag. 177, ubi venerabilis Auctor loquitur de divina gratia sub
methaphora olei, displicet revisori frasis qua utitur servus Dei, dum de gratia
ipsa nimis improprie loqui videtur dicens che machia, et de apostolis: che
restarono machiati con la grazia; absurde enim videtur frasis huiusmodi,
quatenus per illam datur intelligi gratiam divinam hominem maculare, cum revera
ea sit quae veras maculas peccatorum abstergit. Ceterum huiusmodi obiectio
facili negotio diluitur si observetur quod vox hispana, qua venerabilis Auctor
utitur, ambigua est, et significat non solum maculam proprie dictam, quae est
labes inficiens et sordidans vestem, vel aliquid aliud, verum etiam quemlibet
colorem rei cuique de novo advenientem, quo interdum res ipsa non solum non
deturpatur, verum etiam magis pulchra decoraque redditur. Unde macula hispanice
in bonam et malam partem promiscue accipitur iuxta qualitatem materiae de qua
agitur. Generice vero apud hispanicos maculare idem sonare solet ac tingere. Et
sub hac acceptione vocem usurpat venerabilis Auctor in praesenti loco.
Ei
quidem methaphorice loquendo non incongrue dicitur gratiam divinam internum
hominem abluere, dealbare, pulchrumque ac decorum reddere. Unde Apocalypsi
dicitur quod sancti laverunt stolas suas et dealbaverunt eas in sanguine agni;
hoc est, concientias suas puras reddiderunt et sanctificaverunt per merita et
sanguinem Christi, ut ibi exponit Menochius. Similiter iustificationes
sanctorum, quae per infussionem divinae gratiae fiunt, Apocalypsi cap. 19
comparantur byssino candidissimi coloris. Quare sicut per methaphoram de gratia
asseritur animam coloratam efficere, dicitur similiter illam tingere et quassi maculosam
reddere, quatenus, scilicet, eadem gratia, quae hominem iustificat, omnigena
virtute simul exornat. Unde satis ad rem nostram Lauretus in Sylva Allegoriarum
verbo macula ex glossa ordinaria Genes. 30 per maculosum
in ovibus Jacob, varias
- 100 -
justorum virtutes designatas asserit. Nec dissentiunt
S. Ambrosius, lib. 2 De Jacob. cap. 4 et 6, et Gregorius, lib. 21 Moralium cap.
1, qui per virgas variegatas, seu maculosas Jacob, intelligunt varia sanctorum
exempla, quae dum intuemur, iis similes virtutum et haeroicorum operum proles
edimus et efficimus. Ex quo patet etiam apud scriptores sacros nomen macula
bono sensu non raro accipi et exponi.
18º loco ex pag. 179 huius libri
revisor arguit singularitatis et novitatis allatam expositionem a servo Dei ad
locum psalmi 108: Et induit maledictionem sicut vestimentum, et introivit sicut
aqua in interiora eius, et sicut oleum in ossibus eius. Ubi venerabilis Auctor, si non erronea,
saltem voluntaria et admodum impropria interpretatione, ut revisor existimat,
per ossa, in quibus sicut oleum maledictio introivit, Deum intelligit. Ubi
rursus revisor observat, Deum minime esse posse obiectum maledictionis
passivae; unde comprehendere nequit quo pacto impii contra Deum maledictio introire
dicatur in ossibus, si per ossa Deus intelligatur.
Verum
enim vero huismodi obiectio, quae primo aspectu, et ea specie qua a revisore
proponitur, valde difficilis apparet, minime dificultatem involvere deprehendet
quisquis verba venerabilis Auctoris attente perspiciet. Postquam enim
venerabilis Auctor de proprietatibus olei mystica acceptione disseruit, et
variarum unctionum tropologicas significationes pulchre explicavit, sequentem
discursum apposuit: Se la grazia divina è com'un oglio che distacca l'anima
dalle cose terrene, il peccato e la colpa la distacca dalle cose celestiali; e
perciò Davide chiamò il peccato oglio e aqua dicendo: penetrò dentro del
peccatore la malvacità come aqua e nell'ossa sua come oglio. Vediamo perché come
aqua dentro de lo stomaco, che son l'interiora dell'huomo, e come oglio dentro
dell'ossa. Dico che l'oglio a chi lo vuol bevere gli causa astio e nausea; e
per mostrare che senza nausea et astio, cioè senza veruna dificoltà, offendono
i gran peccatori Iddio, dice il propheta che intrò in essi il peccato come
aqua, come se dicesse che bevon la malvacità e con summa facilità peccano et
offendono Iddio. Ma poichè il peccato entrò nei peccatori come l'aqua, pare che
ivi se trasforma in oglio per ciò che opera, come questo licuore, distaccando
l'anima da Dio, il qual se chiama osso perchè, quando il huomo stà in grazia
del Signore, non vi è un osso così forte né tanto attacato alla carne come il
giusto sta unito con Dio; e quando pecca, resta, come carne distaccata
dell'osso, molle e senza fortezza.
Mox,
si placet, libremus partes singulas praefati discursus, et nihil penitus vel
occulatissimus censor inveniet quod iure in eo sugillare possit. Inprimis, quod
servus Dei nomine maledictionis peccatum intelligat, omni plane absurdo vocat,
quinimo ea fortasis est huius sacri textus aptior intelligentia, namque
maledictio per metonymiam pro peccato ponitur, cum ipsa sit effectus peccati. Deinde pro peccatore,
qui induit maledictionem sicut vestimentum, recte intelligitur sceleratissimus
quisque, qui circumquaque iniquitate plenus est, et quasi culpis involutus.
Quod autem eius generis peccatores iniquitatem velut aquam bibant, id plane
frasi omnimo sacra et in divinis litteris expressa, sapientisssime dixit
venerabilis Auctor. Quod vero iniquitas, quae facile ut aqua a peccatore
bibitur, sicut oleum vim habeat penetrandi totum hominem, et pertingere usque
- 101 -
ad divissionem et separationem creaturae a Creatore,
reddens totum hominem carneum, instabilem, fluidum et quasi ab ossibus penitus
denudatum, id est, expoliatum a vera fortitudine, quae ex Dei praesentia et
amicitia provenit homini iusto, id non insulse, inepte aut absurde, sed
discrete, apte et pulchre dictum est a venerabili Auctore, qui bene noverat
luce contemplationis asiduae malitiam peccati et deplorabiles effectus quos
causat in homine, quem separat a Deo eius fortitudine. Quod denique per ossa
Deus ipse non absurde intelligi valeat, id satis perspicue tradit famosus
auctor allegoriarum Sacrae Scripturae, nimirum Hieronymus Lauretus, qui verbo
os, ossis diserte [et] discrete ait, os allegorice divinitatem significare
posse, ibidemque ex doctrina sanctorum doctorum expresse addit quod Christus
dicitur os Ecclesiae, quia dat illi fortitudinem. Unde liquet quod allegorica
intelligentia, qua servus Dei exposuit praefatum psalmi locum, nihil
singularitatis aut novitatis continet, utpote quae neutiquam adhorret a vera
ratione similitudinis et a recepta expositorum Sacrae Scripturae doctrina.
In 19º, 20º et 21º locis nullam
difficultatem nobis obiicit revisor, sed tantum aliquot calami lapsus observat
ex defectu unius aut alterius termini, obvio cuique librum mediocri attentione
legenti. Sane venerabilis Auctor proprias lucubrationes, ut votis et importunis
filiorum praecibus satisfaceret, conscripsit, atque multis curis distentus ac
viribus factus castigatius exarare nequaquam potuit.
Ultimo demum loco ex lectione huius
libri revisor observat servum Dei raro allegare doctrinas sanctorum Patrum, nec
saepe mentionem facere Beatissimae Virginis Mariae, quem ter solum in discursu
huius operis nominat cum simplici titulo Virginis, at quam videtur revisori
saepius et honoratius debuisse nominare, utpote quae ipsa est exemplar
perfectionis, ad cuius altitudinem servus Dei praesenti opere doctrinis et
exemplis hominum gressus dirigere satagit.
Ad
hanc ultimam et multiplicem obiectionem sigillatim respondemus. Primo, circa
defectum allegationum, quod venerabilis Auctor non librorum suffragio, sed
solius memoriae benefitio, praesentem librum scripsit, quare non nisi
difficulter admodum poterat illum allegationibus exornare, quod interdum in
aliquorum libris non minus habere solet ostentationis quam utilitatis. Maxime,
quia in praesenti tractatu venerabilis Auctoris esto frequens et expressa
mentio sanctorum doctorum minime habeatur, habentur tamen opes doctrinae
eorundem, cum vix aliqua sententia a servo Dei in hoc opere proferatur, quae
non sit prorsus conformis communi doctrinae sanctorum; et, quod potissimum
librum huiusmodi reddit commendabilem, est frequentissima et ad propositum
valde accommodata allegatio Sacrae Scripturae, et ex hoc inexhauribili fonte
ipse venerabilis Auctor fluenta doctrinae suae instar aliorum doctorum toto
pectore hausit.
Praetera,
apud hispanos, cum de Sanctissima Dei genitrice mentio fit, Virgo simpliciter
per anthonomasiam nominatur, sicut apud italos la
- 102 -
Madonna; et hoc titulo excellentissimae virginitatis
quasi anthonomastice dictae, credit nec immerito natio insigniter catholica,
atque erga Dei Matrem flagrantissima devotione affecta, honorifficentissime
compellare Sanctissimam Deiparam, cuius tot sunt dotes quod caelo sydera. Unde
eius excellentissima attributa mille vocabulis exprimi vix possunt, at vero
inter alia titulus Virginis non parum eminet, nec eidem purissimae Dominae
minus placet.
Denique ardentissima devotio servi
Dei erga Sanctissimam Dei genitricem non ex hoc libro probari debet, cum iam
plenissime fuerit probata multis idoneis documentis et testibus fidedignis.
Sane cum argumentum huius libri minime sit laudes Deiparae contexere, sed vitae
mysticae difficultates explicare et regulas pro perfectione adipiscenda
proponere, abs re, et veluti affectate replicaretur a servo Dei mentio
Virginis, cuius licet vita inclyta cunctas illustret ecclesias, adeo tamen
sublimis et eminens fuit, ipsasque superexcellens quorumlibet hominum
perfectiones, ut potius admiranda quam imitanda fidei nostrae proponi debeat.
Unde apud auctores, qui doctrinam mysticam tradidere, raro nec nisi obiter
solet mentio fieri Beatissimae Virginis Mariae, praeterquam dum occasione
narrandi aliquam vissionem vel aliquod vitae ipsius mysterium pro materia
meditationis exponendi, eius mentionem facere ad propositum occurrit.
Haec pauca, credimus, abunde
sufficere, ut evictis obiectionibus a docto revisore pro iniuncto sibi munere
factis, doctrina huius libri iuvet, et aliorum ab eodem venerabili Auctore
conscriptorum, velut de camino probationis purior eggressa, nitidius
splendidiusque fulgeat. Omnia
tamen dicta subiecta intelligantur purgatissimo Eminentiae Vestrae iudicio,
cuius sacram purpuram demisissime deosculor.
Romae
in conventu Sancti Caroli ad Quatuor Fontes Ordinis Discalceatorum Sanctissimae
Trinitatis Redemptionis Captivorum die 23 februarii 1725. Fr. Michael a S.
Joseph, Commissarius Generalis"17.
III -
"Suffragium alterius teologi, pariter ab Emo. Ponente
consultato"18.
"Ex
verbis ven. Auctoris a Postulatore allatis paragrapho Respondemus, videlicet
non ne parli più con essi, prohibetur animae cor aperire directori in non
essentialibus minime a directore intellectis. Haec prohibitio merito censori
displicet, utpote opposita regulae communiter traditae a magistris spiritus, ne
anima decipiatur non subiiciendo se in iis quae interius
- 103 -
contingunt,
licet parvi momenti, cum de iis quae appellantur coselle semper valeat
dubitari, vera ne sint an falsa. Hinc ad cavendam deceptionis foveam, quam
satanas a modicis fodere incipit transfigurando se in angelum lucis etiam in
minimis, humile consilium optimum remedium est iuxta ea quae censor observat.
Sane testimonium S. Theresiae non probat Postulatoris intentum, quia nulla
prohibitio fit animae directae, sed seraphica tota est in solandis
directoribus, ne se crucient si non intelligant. Nullum autem aptius remedium
tradidisset S. Theresia hoc in loco in gratiam directorum, quam prohibere
animabus in via perfectionis ambulantibus propriis directoribus aperire ea quae
ipsi non capiunt. Hoc S. Theresia non docuit. Imo dum hortatur
directores ne se ipsos crucient, ne praesumant, ne spiritus extinguant, ut
fidem augeant, ut se humilient... insinuare videtur ea, quae non intelligunt,
saepissime audire; non audirent autem quin communicarentur.
Num.
2º Hic sermonem esse de extraordinario
statu animae convenit etiam Postulator. Venerabilis Auctor ultro admittit
animam minime posse in aliquo casu subiici directori, causamque assignat:
Perchè lo Spirito e parola di Dio non si può legare né trattenere, hoc est,
quia Deus ubi vult spirat et Verbum Dei non est alligatum. Sane anima si nequit
subiici directoris consilio, quia a Spiritu Dei acta in partem oppositam
judicio directoris, cur venerabilis Auctor tradit: se non puol resistere?
Nunquid voci Dei interius loquentis resistendum est? Addit: se non puol
resistere, si lasci trasportare, perchè quando sia il demonio... Timet ergo num
sit spiritus Dei malus an bonus. Sub hoc timore tutum consilium minime est
dicere: si lasci trasportare, quia implicite et conditionate se exponeret
periculo consentiendi daemoni. Consentire autem daemoni, permittente etiam Deo,
in anima agenti, semper est malum. Subiungit: giacchè non l'ebbe, cioè la
colpa, nell'ammettere il tal spirito. Hoc verbum ammettere praesupponit
libertatem in eo qui admittit. De Christo Domino S. Leo (Serm. 11 de Pass.
Domini) dicit: Admisit in se impias manus furentium. Non ergo quit daemon
impune admitti.
Veneror
factum S. Theresiae dicentis quod etiam si membratim corpus eius scinderetur,
non posset credere tales visiones esse a maligno spiritu. Audiamus autem S. Bonaventuram
(De Profect. Relig., lib. 2 cap. 76) in extraordinario casu revelationum et
visionum, videlicet quod aliqui seducuntur in eis, putantes esse a Deo, quod
forte phantastica deceptio est... In omnibus ergo revelationum vel visionum generibus magna cautela
habenda est, ne falsa pro veris, noxia pro salutaribus, exigua pro eximiis et
incerta pro certis recipiantur... Aliis autem videtur esse securius talia non
quaerere, oblatis non cito credere, deceptionis foveam cavere. Aliquando etiam
oblata velut minus fructuosa parvi pendere: ut si vera sint, se habeant
indifferenter ab ea; si falsa, non innitantur eis, ne decipiantur. Haec S.
Bonaventura.
Recolamus
verba venerabilis Auctoris: se non puol soggettarsi. Potest esse casus ut anima
certo iudicet visiones, quas habet, a Deo esse, adeo ut nequeat, ut ipse ait,
iudicio confessarii se submittere sentientis oppositum.
- 104 -
Hoc in casu,
iuxta S. Bonaventuram, debet se indifferenter habere, quia minus fructuosae
sunt; verum si timeat eas a daemone esse, non debet inniti eis. Haec regula non
concordat cum hac: se non puol resistere, si lasci trasportare; ex altera parte
ex D. Bonaventura (Dietae salutis, tit. 6 de Donis, cap. 2), ille qui dat
consilium caeteris paribus, debet praeponere expediens damnoso, facile
difficili, certum incerto, securum periculoso.
Parag.
Nec censura. Vocabulum hoc burla, si idem est ac facere rem aliquam, specie
quidem uni fini directam, revera autem ex fine et intentione contraria, ut explicat
Postulator, hispanice valeret dicere Deum lusisse quando tentavit Abraham, de
quo S. Ambrosius dicit: Tentatur ut fortis, probatur ut fidelis, cum revera eum
tentaverit, non ut filium occideret, sed ut probaret fidem, obedientiam et
affectum. Sane directores spiritus, dum probant animas perfectas vel ad
perfectionem tendentes, non iocant, imo cum maxima serietate procedunt;
siquidem dignitas operis iocos excludit, ac proinde etiam terminos.
Num.
4º Paenitentiae exteriores, quia impedimento
minime fuerunt sanctis a censore relatis, quominus cum Deo conversarentur et in
illum transirent per contemplationis excessum, per hoc precise, hoc est: per
dar luogo all'anima che vuoli... non est opus moderatione, cum simul coniunctae
steterint in praefatis sanctis mortificatio carnis rigurosa et altissima
elevatio spiritus. Insuper valde difficile est in praxi determinare tempus pro
tali moderatione servanda, quia valde difficile est scire: d'aver colpito Iddio
nella forma che Sua Divina Maestà avrà ordinato e disposto. Ulterius, cum dicat
D. Bonaventura (Medit. Vitae Christi, cap. 26): Tempore infirmitatis non est
locus contemplationis, nisi Dominus faceret de gratia speciali; sequitur locum
esse contemplationis tempore infirmitatis si Deus faceret de gratia speciali,
igitur etiam tempore paenitentiarum erit locus contemplationis si Dominus
faceret de gratia speciali. Idcirco per hoc simpliciter che l'anima ha colpito
Iddio, moderari debere exercitia mortificationum, minime video; ex quo siquidem,
quod anima Deum attigerit nullum per se insurgit contemplationis impedimentum.
Attamen certum est mortificationes carnis mitigandas esse iuxta mensuram virium
carnis et spiritus, dicente praecitato doctore (Pharetrae, lib. 2 cap. 17): sed
ne quid nimis, alioquin reprimendus est fervor immoderatus, ne noceat unitati,
serviat indiscretioni.
Num.
7º Postulator docte ac mystice explicat
tenebras pro macula quadam absque omni culpa, quae sit purum impedimentum
perfectae communicationis Dei, ex quo sit aliqualis defectus perfectae
mortificationis. Censor asserit ex contextu ibi sermonem esse de tenebris,
quas mystici appellant desolationes internas vel absentia sponsi. Hae tenebrae
nullam habent incompatibilitatem cum unione Dei et animae; idcirco censerem ut
aliquis maxime peritus in lingua Auctoris iudicium ferret de quibus tenebris
loquatur, an in sensu Postulatoris, an in sensu censoris, cum magna valde
intercedat differentia et longe diversum faciendum iudicium.
- 105 -
Num. 8º Quoties directori constat animam ambulare per viam unitivam vere ac
recte, quod idem est ac ascendere ad osculum oris vel dilectum in desideriis
amoris attingere, prudenter iudicari poterit director animam gradatim ad
unitivam ascendisse, nam regulariter loquendo, nemo de repente fit summus, hoc
est, prius sistendo se in osculo pedis per dolorem de peccatis, deinde in
osculo manus per recordationem beneficiorum Dei; quibus praemissis osculis
praesumptuosa minime dicenda est anima si ad unitivam aspiret. Cum igitur hic supponatur esse sermonem de
anima incedente per viam unitivam, iam intercesserit necesse est, seque
excreverit vere ac recte in osculo pedis ac manus; non est ergo vexanda anima
circa modum quo se gesserit in via purgativa ac illuminativa. Caeterum ex quo
satanas transfigurat se in angelum lucis, regulariter loquendo, probandi sunt
spiritus an ambulent in spiritu et veritate.
Num.
10º Venerabilis Auctor dicit: I
deliquii non si devono curare. Deliquia oriuntur ex languore nempe cum anima in
illum, quem diligit, liquescit, et in se ipsa tota languescit, ut dicat:
fulgite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo [Cant 2,5]. Crescente
enim virtute mentis, decrescit fortitudo corporis. Supposito carnis languore ex
deliquiis orto, et per consequens maxima corporis debilitate, seraphicus Doctor
(S. Bonav., pag. 173, De septem itiner. aeternit.) monet hanc quaestionem sic:
Quaerunt autem devoti aliquando ex devotionis vehementia corpore debilitati, utrum
sit melius debilitatem corporis potius subire... vel prae nimia debilitate se
abstrahere a devotione et spiritum extinguere et exterioribus occupationibus se
dare pro corporis relevatione. Ad hoc, ait S. Doctor, salvo meliori consilio,
videtur consulendum nimis debilibus, quod interdum possunt se utiliter
substrahere a studio devotionis... Hinc, iuxta consilium S. Bonaventurae,
possunt ac debent curari deliquia ob relictam debilitatem corporis, vel ne
valde debilitatur propter rationem, quam ibi adducit prudentissimus mysticus,
videlicet, quia utilius est ad horam temperantius frui gratia devotionis, quam
omnino exhaustis viribus et destructa virtute naturali totaliter eam perdere,
et irrecuperabiliter carere... Cum igitur constet per deliquia valde debilitari
corpus, corpore debilibus consulendum est, ex S. Doctore, se abstrahere a
devotione, spiritum extinguere et exterioribus occupationibus se dare pro
corporis relevatione. Hoc autem totum species remedii est. Ac proinde hi non si
devono curare, absolute prolatum, aliquam moderationem admittit.
Num.
11º Ex quo Postulator minime
redarguat revisorem de intelligentia libri a se traducti, convenio in
sententiam censoris, videlicet, quod verba Auctoris, in sensu obvio accepta,
hunc naturalem sensum praeseferunt, scilicet S. Joannem Baptistam angelum
fuisse ex numero eorum qui in caelis praelium magnum facere et malos angelos
vicere. Hunc sane intellectum ingerunt verba Auctoris simpliciter et, ut sonant,
accepta. Omnis autem
error procul sit a mente venerabilis Auctoris.
- 106 -
Num.
12º S. Bonaventura dicit (De sex
alis seraphim, cap. 2, p. 88 fin.): Et fortasse ideo in tali similitudine
sanctissimo Patri nostro Francisco in illa gloriosa visione Dominus apparuit,
quando eum passionis suae stygmatibus insignivit, ut ostenderet sic alatos
spiritualiter esse debere, qui eius familiae utiliter prae esse deberent. Hoc autem absque
invidia dictum est. Hinc et verba venerabilis Auctoris in bonam partem
accipienda sunt.
Num. 17º Vidi Vocabularium Hispanum Laurentii Franciosini, ubi hi
macchia hispanice varie accepta sonat praecise maculam eo prorsus sensu, quo
usurpatur italice, quod minime convenire gratiae potest. Quod si de gratia
valeat dicere animam tingere et maculosam reddere, hispanice posset proferri
Virginem plenam esse macularum, Christum Agnum esse maculosum et Ecclesiam esse
maculatam. Hoc sane pias aures offenderet.
Num. 18º Psaltes commemorat execrationes et aerumnas praedictas
adversus homines ingratos. Unde subiectum de quo loquitur est homo ingratus,
qui sibi accersivit haec mala, videlicet maledictionem; et hac similitudine
indicat afflictiones eius exteriores per vestimentum et interiores per aquam et
oleum, ut significaret dolorem medullitus et perseveranter penetraturum viscera
et ossa: foris et intus. Maledictio
ergo intrabit ut aqua viscera peccatoris et penetrabit ut oleum. Licet autem
nomine ossis veniat fortitudo, possitque applicari Deo in aliquo alio sensu;
minime tamen in explicatione psalmi 108, nisi cum errore vel saltem valde
improprie. De uno enim et eodem peccatore asserit propheta, quod induet
maledictionem, quod maledictio introivit sicut aqua... et sicut oleum...".
IV - "Corduben. Beatificationis
et Canonizationis Servi Dei Ven. Patris Joannis Baptistae a Conceptione,
fundator fratrum Discalceatorum Ssmae. Trinitatis Redemptionis Captivorum.
Emmo
et Rmo Domino Cardinali Barberino.
Alia
responsiones pro parte postulatoris causae, quibus primae magis corroborantur,
et ab obiectionibus alterius perdocti censoris defenduntur.
Emme
ac Rme Domine
Placuit Em. Vrae. benigne commitere
alteri censori examen responsionis factae pro parte postulatoris causae ad
quasdam19 obiectiones propositas ab uno ex revisoribus seu censoribus
operum nostri servi Dei, ut nimirum theologica severitate iuditium ferret super
eadem responsiones. Ipse autem censor pro iniuncto sibi munere volens
obiectiones ipsas (ut videtur) iam plene evacuatas aliqualiter instaurare et
praestitas solutiones
- 107 -
quodammodo
infringere, nonnullas dificultates movit, quas breviter et efficaciter
discutere ac removere oportet.
Primo,
igitur ex allatis in responsione parag. Respondemus censor colligit quod
prohibetur animae cor aperire directori in non essentialibus minime a directore
intellectis. Sed enim huiusmodi collectio non videtur satis legitima aut doctrinae
nostri servi Dei aliquo modo consentanea. Dum enim venerabilis Auctor ibi ita
monet: non ne parli più, hoc est, non amplius loquatur, manifestum est non
prohibere absolute loqui sive cor directori aperire, sed caute admodum
omninoque prudenter in allatis verbis evidenter supposuit obligationem
aperiendi directori illas res exiguas et veluti parvi momenti, quas venerabilis
Auctor cosette ibidem appellavit. Unde Ven. Auctor nullibi unquam dixit: non ne
parli di queste cosette con i direttori, sed: non ne parli più. Quo sane
consilio prudentissime cavet, ne anima, quae iam vel in minimis cor directori
aperuit, nec a directore intelligi potuit, eum amplius inutiliter molestet et
seipsam anxietate non pro futura cruciet. Si enim anima nunquam desisteret, nec
finem aliquando imponeret communicationi et repetitioni illarum exiguarum rerum
non essentialium, quas forte non iam semel directori exposuit et ab eodem non
intelligi aut potius negligi, experimento didicit; quid aliud, rogo, efficeret,
nisi directorem suum importune vexare?
In
eodem loco censor observat, quod allegata a postulatore doctrina sanctae
Theresiae non facit pro anima dirigenda, sed pro directoribus, quos ibidem
instavit. Ad quod tamen in promptu responsio est: nam ea, quae ad instructionem
directorum recte traduntur, sapienter etiam aplicantur animae perfectae et
plurimorum judicio diuturnaque experientia probatae. Si enim ex testimonio
seraphicae magistrae director debet animam sibi subiectam non despicere in his
quae ipse non intelligit, sed eam potius Deo regendam ac gubernandam
relinquere, sane etiam poterit ipsa anima tali monitu praeventa, tanquam
salubri consilio erudita, non amplius sermonem facere cum directore de his quae
iam pridem ipsi patefecit, quaeque director ipse minime curavit, atque
humiliter confidenterque recurrere ad intimum Dei magisterium, ut in
responsiones dicebatur. Neque anima, quae in talibus circunstantiis hoc modo se
gerit, aliquid revera facit aut contra aut praeter salutarem directionem; immo
potius id efficit, quod pro talibus circunstantiis prudenter monent spiritualis
vitae magistri.
Num.
2º ex verbis servi Dei per extensum in responsione relatis, censor infert quod
in sententia venerabilis Auctoris sit licitum pro aliquo saltem casu resistere
voci Dei interius loquentis. Ad hoc autem facile respondetur, quod spiritus
veraciter humilis, qui omnia sua opera salutari timore veretur, quique alterius
prudentiae et regimini libenter subiicitur, non solum licite, verum etiam laudabiliter,
imo et heroice solet conari sive velle resistere interioribus animae motibus ex
superioris imperio aut consilio, etiam quando tales motus a Deo esse ineffabili
quadam certitudine deprehendit. Ad tam miram spiritus docilitatem et
subiectionem retulit venerabilis Auctor quae ibidem dixit: Se non puol
resistere, si lasci
- 108 -
trasportare.
Per quae verba id aperte innuit, quod prudentia spiritus humilibus corde maxime
commendat. Neque proprie loquendo, qui ita resistit dicendus est Deo resistere,
sed potius velle cohibere proprium iuditium de hoc quod Deus loquatur, ut per
omnimodam negationem sui proprium sensum, si fieri possit, deponat et
contrariam directoris opinionem induat. Quid in hoc reprehensione dignum
inveniet, qui ex evangelio novit tanto opere commendatam a caelesti nostro
Magistro puerilem simplicitatem ac docilitatem? Non minus levia videntur quae
ibidem censor obiicit adversus illa verba venerabilis Auctoris: Se non puol
resistere, si lasci trasportare, perchè, quando sia il demonio, etc., ex quibus
censor huiusmodi efformavit discursum: timet ergo num sit spiritus Dei malus an
bonus. Sub hoc timore totum consilium minime est dicere: si lasci trasportare,
quia implicite et conditionate se exponeret periculo consentiendi daemoni. Ego sane
non video, qua ratione possit appellari consensus animae ipsa impotentia
resistendi interiori motui? Sane anima, quae directoris consilio acquiescere
toto conamine volens, restitit quantum potuit, ut improbatum a directore motum
reprimeret, nihil ultra debuit facere et non fecit, ut reatum evaderet
deceptionis.
Praeterea
notum est non omne operari cum timore includere periculum imputabile
deceptionis: alioquin quomodo beatus Job laudabiliter dixisset: Verebar omnia
opera mea? [9,28]. Unde sancti viri (inquit D. Gregorius lib. 5 Moral. cap. 6)
cum mala superant, sua etiam bene gesta formidant, ne cum bona agere appetunt,
de actionis imagine fallantur; ne pestifera tabes putredinis sub boni specie
lateat coloris sciunt enim, quia corruptionis adhuc pondere gravati diiudicare
bona subtiliter nesciunt, et cum ante oculos extremi examinis regulam deducant,
haec ipsa in se non numquam, et quae aprobant metuunt, et tota quidem mente
interna desiderant, sed tamen de incertitudine operum trepidi, quo gradiuntur,
ignorant.
In
eodem loco censor videtur contraponere, allegato in responsione facto, S.
Theresiae generalem doctrinam seraphici doctoris S. Bonaventurae. In qua quidem
nihil prorsus invenio aut tali facto contrarium aut verbis nostri servi Dei
oppositum. Nam quod ibi S. Doctor tradit dicens: aliquando etiam oblata, velut
minus fructuosa parvi pendere, ut si vera sint, se habeant indifferenter ad ea;
si falsa, non innitantur eis, ne decipiantur, minime quidem adaptari potest
casui nostro, nam hic non agimus de statu animae sub quo indiferenter se habere
potest, sed sub quo a spiritu agitur et ita fortiter ac vehementer, ut etiam
volens nequeat motum, quem patitur, cohibere et a se abiicere. Omitto sermonem
facere de proprietate vocis ammettere, quam censor inquit libertatem
praesuponere in eo qui admittit. Cum enim de mente ac de sensu venerabilis
Auctoris liquido nobis constet pernotoria alia verba, frustra de unius voculae
magis minusve propria significatione contenderemus.
3º
loco non videtur censor acquiescere velle hii quae dicta sunt in responsione
parag. nec censura circa vocabulum burla, quo servus Dei utitur ad explicandas
duriores probationes, quibus directores exercere solent animas sibi ipsis
subiectas. Unde arguit vocabulum hoc burla, si
- 109 -
idem est ac
facere rem aliquam specie quidam uni fini directam, revera autem ex fine et
intentione contraria, ut explicat postulator, hispanice valeret dicere Deum
lusisse, quando tentavit Abraham, etc., cum revera eum tentaverit non ut filium
occideret, sed ut probaret fidem, obedientiam et affectum. Cuius tamen
argumenti assumptum sine ullo prorsus inconvenienti concedimus, nam si poetae
dicere licuit: ludit in humanis divina sapientia rebus20, si rursus
sapientissime ipsa Dei sapientia affirmavit quod ludit in orbe terrarum, curni
dicemus Deum lusisse, cum Abraham proprii filii immolationem imperavit? Sane, si Deus ludit
in orbe terrarum, ludit utique cum electis suis, maxime autem cum amicitioribus
et dilectioribus, nam ludus proprie est amici ad amicum. Miror porro quod
vocabulum burla tam indecens censori videatur, postquam ea legit in
responsione, quae ibidem a postulatore sunt allatae; si enim sine dedecore, imo
decentissime dicitur de divina sapientia ludos facere, nec eius supereminens
dignitas21 aut iocos aut iocorum terminos excludit, cur absque
serietatis iactura et sine despectu dignitatis directorum non licuit servo Dei
aserere, quod directores quasi iocos faciunt dum dirigendas animas multiplici
probationum genere experiuntur?
Num. 4º censor bene probat
composibilitatem rigorosae mortificationis carnis et altissimae spiritus
elevationis. Sed hanc ipsam servus Dei et theorice et practice optime novit,
nam utramque usque ad ultimum vitae spiritum miro quodam modo coniunxit.
Ceterum, quia non eadem mensura dona Dei hominibus distribuuntur, nec omnes id
possunt quod aliqui uberiori gratia Dei adiuti potuerunt, idcirco venerabilis
Auctor recte sapienterque monuit macerationis carnis et exteriorum
mortificationum mitigationem, quoties illae impedimento essent nobiliori actui
vitae contemplativae.
Num. 8º censor admittit ac probat
allatam in responsione explicationem mysticarum tenebrarum. Dubitat tamen an
revera venerabilis Auctor tenebras in hoc sensu usurpaverit, an potius in alio
intento a primo censore, scilicet, pro desolatione interna animae causata ex
absentia sponsi. Sed vero videtur procul debere esse omne dubium, quippe, ut
advertitur in responsione, servus Dei huiusmodi tenebras expresse contraponit
perfectae mortificationi totius interioris et exterioris hominis, cui utique
minime contraponitur aut desolatio animae aut absentia sponsi, sed potius
aliqualis defectus praedictae mortificationis; quamquam negari non possit, quod
illative ipse defectus mortificationis possit etiam appellari absentia sponsi
non simpliciter, sed secundum quid talis, sumpta, scilicet, pro defectu intimae
et perfectae unionis, cuius impedimentum est quilibet defectus mortificationis.
Posito enim huiusmodi defectu, recte arguitur aliqualis absentia sponsi, quo
plene non fruitur, qui in negatione sui invenitur aliqualiter defectuosus.
- 110 -
Dicta
a postulatore in responsione nº 9 ne utiquam videntur a censore improbari,
quare nihil addere oportet.
Decimo
loco censor adducit doctrinam seraphici doctoris S. Bonaventurae, ubi inquit:
Salvo meliori consilio videtur consulendum nimis debilibus, quod interdum
possunt se utiliter subtrahere a studio devotionis. Ex qua censor recte infert
posse ac debere curari22 deliquia ob relictam debilitatem carnis, vel
ne valde debilitetur. Ceterum nusquam noster servus Dei tam prudens consilium
reprobavit; multo minus in praesenti loco, ubi nihil penitus dicit de debilibus
aut de debilitate ex deliquiis relicta in corpore, sed solum de ipsis
deliquiis, de quibus vere affirmat non esse corporales infirmitates, quae
curari debeant corporalibus medicinis. Contra illos ergo quia deliquia spiritus
tanquam morbos carnis carnaliter medicari solent, militant ea quae venerabilis
Auctor hoc loco prudenter ponderat verbis in responsione per extensum adductis.
Cum hoc autem optime stat, quod utilius sit ad horam temperantius frui gratia
devotionis, quam omnino exhaustis viribus et destructa virtute naturali,
totaliter eam perdere et irrecuperabiliter carere, iuxta prudentissimum monitum
praelaudati sancti doctoris divi Bonaventurae. Quod si haec cessatio a
devotionis exercitio loco remedii prudenter adhiberi potest, quod minime
inficior, non tale remedium noster Dei servus ullatenus exclusit, sed illa
solum corporalia medicamenta, indiscrete adhiberi solita per excessum cibi et
potus, ut in praesentiarum expresse tradit. De cetero ex terminis omnino verum
est spiritualia deliquia non exigere medicamenta corporalia, quamquam
contingere possit, praesertim in debilioribus, quod crescente virtute mentis,
caro infermetur et egeat medicinae auxilio.
Num.
11º censor obiicit quod verba venerabilis Auctoris in sensu ovio accepta hunc
naturalem sensum praeseferunt, scilicet, S. Joannem Baptistam angelum fuisse ex
numero eorum qui in caelo praelium magnum facere et malos angelos vicere. Ad
hoc tamen satis dictum est in responsione, et alias censor ipse nobiscum
fatetur omnem errorem procul esse a mente venerabilis Auctoris. Solum addimus
quod usitato loquendi modo vulgo saepe dicitur, etiam de homine virtutis
plenitudinem praedicto: questo è un angelo di paradiso. E converso autem de
homine nequam: questo è un angelo, ma di quelli che cadettero dal cielo. Neutra
porro harum locutionum ingerit sensum de eo, quod vel primus sit per naturam
angelus de numero beatorum, vel secundus de illorum numero qui ceciderunt.
Allegata
a postulatore num. 12º non solum censor probat, verum etiam magis confirmat
testimonio S. Bonaventurae, quapropter aliquid dictis adiungere minime est
necesse.
Num.
17º circa significationem vocabuli macchia, quod in responsione dictum est,
hispanice in bonam et malam partem promiscue usurpari,
- 111 -
iuxta qualitatem materiae de qua agitur, censor
allegat Vocabularium Hispanum Laurentii Franciosini, ubi macchia hispanice
varie accepta sonat praecise maculam, eo prorsus sensu quo usurpatur italice,
quod minime convenire gratiae potest. Ad hoc autem dicimus quod non solum
hispanice, sed etiam italice et latine locutiones methaphoricae distinguuntur a
vocum significatione propria et litterali; quare non oportet quaerere tales
locutiones in linguarum dialectis, nam allegoriae non a lexico, sed ab hominum
sensu et rerum similitudine ac proportione communiter desumi solent. Constat
insuper quod allegoricae locutiones illi solum interdum male sonant, qui
loquentis sensum non satis percipit et translatam cum propria significatione
confundit. Sic nimirum qui verba Apostoli: petra autem erat Christus, secundum
propriam significationem acciperet, foede utique erraret; erraret tamen non ex
vitio loquentis, sed ex propria crasaque ignoratione. Praeterea sine reprehensione ulla Hugo
Cardinalis In epist. 2ª ad Thessal. cap. 5 col. 3 dixit de charitate, quae in
plurimorum theologorum sententia a gratia est indistincta, quod habet plures
maculas, quia omnia bona aliorum coniungit sibi per congratulationem. Et concludit: vel
maculae charitatis sunt, quas determinat Apostolus prima Cor. cap. 13: charitas
patiens est, benigna est, etc. Similiter non vitio tribuitur eruditissimi
Berchorii, quod dixerit: maculositatem nihil aliud esse, nisi coloris
varietatem, quae ut communiter signat in bono, quamvis aliquando significet in
malo. Ex quo patet non solum absque absurdo, verum etiam sine ulla prorsus
novitate, bono sensu dici posse: Virginem plenam esse macularum, et Christum
Agnum esse maculosum.
Ultimo
demum loco censori displicet expositio illa moralis, quam venerabilis Auctor
proposuit circa verba psal. 108, ea, scilicet, de causa quod, ubi psalmista
videtur expresse loqui de peccatore, noster servus Dei Deo tanquam subiecto
maledictionis tribuit, quod non Deo, sed peccatori unice potest sine error
applicari. Caeterum allata a servo Dei expositio non solum omni errore caret,
sed insuper acumine plena est, et ita pulchre ad mores instruendos composita,
ut non reprehensibilis, sed potius videatur omnino mirabilis. Nec negamus quod
de uno et de eodem peccatore, vel potius de peccatoribus singulis, asserit
propheta quod induit maledictionem, quod maledictio introivit sicut aqua et
sicut oleum, etc. At quia maledictio, sicut oleum penetrans totum hominem
reddensque illum carneum, instabilem, fluidum et quasi ab ossibus denudatum,
pertingit usque ad divisionem creaturae a Creatoris, qui est vera fortitudo,
soliditas et consistentia eiusdem, ideo acute, sane et nimis apposite
venerabilis Auctor per ossa peccatoris Deum tropologice significari dixit; nec
propterea supposuit, minus vero asseruit, Deum esse subiectum maledictionis,
quam peccator induit, quaeque sicut oleum totum peccatorem penetravit. Aliud
enim est subiectum, quasi receptivum maledictionis, aliud vero id, quod quasi
effectus consequitur maledictionis adventum et receptionem in peccatore. Quod
si peccata dividunt inter nos et Deum, ut phrasi plane divina dicitur, non
proptera aut intelligitur aut supponitur quod Deus ipse sit subiectum peccati,
eo quod se habeat
- 112 -
velut
extremum separationis ab ipso peccato causatae. Ex quo liquet adducta a censore
nihil prorsus urgere nec praestitam in responsione explicationem ullo modo
infingere.
Quae
omnia tamen a nobis dicta, subiecta omnino intelligantur purgatissimo
Eminentiae Vestrae iudicio.
Romae in conventu Sancti Caroli ad
Quatuor Fontes die 6 decembris 1725".
V - Voto del
P. Ildefonso José de la Peña S.I. (1829): ASC, adjunto al ms. 290, original
autógrafo.
"Cum
ex Rescripto Emmi. ac Rmmi. D.D. Julii Maria della Somaglia S.R.C. Card.
Praefecti, sub die 15 aprilis 1826, mihi demandata fuerit revisio et suppletio,
sive emendatio in nonnullis accidentalibus operum B. Jo. Baptistae a Ssma.
Conceptione, Fundatoris Ordinis Discalceatorum Ssmae. Trinitatis Redemptionis
Captivorum, ut honorifico huic et gratissimo sane mandato pro mea tenuitate
obtemperarem, attente illico perlegi primum eorundem operum volumen; in quo
nihil inveni, quod S.Fidei, sanae doctrinae et bonis moribus adversari
videatur; quinimo resplendent in ipso coelestis illa et practica Beati Auctoris
doctrina, sancta simplicitas et mirabilis promovendae salutis ac perfectionis
zelus, dum practicis documentis magistris ac discipulis, superioribus ac
subditis, lumen praefert ad tollenda impedimenta et rite procedendum in
perdificili spiritus ac virtutum via. Ne tamen officio meo deficerem, paucas
quaedam in accidentalibus adnotavi, quae mutanda, supplenda aut supprimenda
mihi videntur, quaeque in adjuncto folio indicantur. In quorum fidem, etc.,
Romae in domo professorum Soc. Jesu die 18 julii
anni Dni. 1829.
Ildephonsus Joseph della Pegna, S.J."
"Correcciones
al tomo primero de las obras del P. Juan Bta. de la Concepción:
Tomo
1º
- 113 -
Pág. Lín. Cap. Correciones
14v 8 6 ciudadano de Rodas ciudadano de Efeso
14v 9 6 Coliseo Templo de Diana
33 32 11 Tubo
tantos dares y tomares Tubo aquella tan
tierna y humilde conferencia
57 6 20 quarenta soldatos quatrocientos soldatos
59v 16 21 fáciles no quiero fácil es de ver, no quiero
65 11 22 por temeroso y obligado por temor se ve obligado
85 16 26 san Pablo san Pablo (1 ad Cor. 9 v. 19 y 22: Omnium me servum feci;
omnibus omnia factus sum)
101 29 35 In dextera eius longitudo dierum, et in
sinistra divitiae et gloria Longitudo
dierum in Longitudo dierum in dextera eius, et in sinistra divitiae et gloria
103 37 35 Dispongas no Dispongas? No, pues ven acá
103v 2 35 viles ¿ viles?
103v 6 35 sobraran
que puedas sobraran algunos
que puedas
107 19 36 Sancto
en Deus Sancto
en el cap. 1º v. 13 y 16 de la Sabiduría: Deus...
107 28 36 Apud
hominem morset vita Ante
hominem vita, et mors
109 33 36 David
a Bersabé David
a Bethsabée
114v 21 40 del
ps... ramnum del
ps. 57... rhamnum
115v 11 40 dijeron al stulte dijeron al rico avaro (Luc. 12 v. 20): stulte
116 32 40 sin la hornera sin la huéspeda
122 20 43 consumatusque consumptusque
125 3 44 Sive ergo manducetis sive bibatis, omnia
in nomine J.C. facite Sive ergo
manducatis, sive bibitis, omnia in gloriam Dei
facite (1 ad Cor. 10 v. 31). Omne quodcunque facitis in verbo aut opere,
omnia in nomine D.J.C. (ad Colos. 3 v. 17)
125 22 44 Mulieris...
annorum illorum Mulieris... annorum
illius
125v 27 44 Dieis
mei sicut umbra pretereunt Sicut
umbra dies nostri (cap. 8 v. 9) velocius transierunt (cap. 7 v. 6)
132 22 47 Dios
por... vide ubi nunc Dios
por Jeremías cap. 3 v. 2. Vide
ubi non
133 2 48 con antojos con anteojos
133 4 48 gozar del chillido de tantos espíritus
divinos, del balido de tantos bienaventurados gozar
de la dulce melodía de tantos espíritus divinos...del sonoro canto de tantos
bienaventurados
133v 1 48 Dijo
Sénaca... omnis vita servitus est Dijo
Sénaca (De tranquilitate, pár. De
adversitate ferenda, pág. 138, edit. Venet. 1503): vita servitum est
133v 5 48 Tedet animan mea vitae meae; allí anima
quiere decir vida (es rara esta
interpretación)
140 28 52 conservarlo y regalarlo conservarlo y regarlo
147 21 55 cristalino
y , y después cristalino
y aqueo, y después
151 7 57 hálito de que mata hálito de
pestífero Thebeo que mata
- 114 -
152 1 57 como
dice san Pablo: quos eadem fides et charitas germanos como dice la Iglesia de los SS. Juan y Pablo (oratio in festo ad diem 26 junii), quos eadem
fides et passio fecit esse germanos
154 26 58 como dice a die nativitatis Sepulturae como dice el Eclesiástico, 40 v. 1: a die
exitus de ventre matris eorum usque ad diem sepulturae
168 1 65 véase un expositor véase un expositor (Alap. in cap. 1
Ezech. 10 interpreta muy conforme al Beato)
170 29 66 nisi
tu solus nonne tu qui solus (Job
cap. 14 v. 4)
172 21 67 según aquello delsalmo del salmo 117
176 33 69 en el sentidoquando en el sentido místico quando
177 13 69 por
in manibus por Ysaías cap. 49 in manibus
179 4 70 O
qué de prelados...quien deben. Yo creo... antes que puertas verdaderas... Soy del parecer que en la traducción se
supriman todas las palabras notadas en esta página 179, desde o qué de prelados
hasta quien deben. Y las siguientes, yo creo hasta verdaderas.
181 14 71 nubes
volitant super nos nubes volent
(sin el super nos)
186v 8 73 omnibus
debitores sumus, sapientibus et insipientibus sapientibus
et insipientibus debitor sum
200 24 80 Concilio la Concilio Lateranense
200 35 80 del rey pareciendo del rey Achis, pareciendo
203 27 80 sint
oculi erunt oculi
203 28 80 El profeta Señor El profeta Ysaías c. 30
208 29 83 Quia
ego sum oculus hominis Quia Domini est
oculus hominis
219 6 88 In quaqumque hora In quaqumque die
219 22 88 irse quia irse (Cantic 6): Quia
223 21 88 Quia thesaurus absconditus, et scientia
invisa Sapientia enim absconsa, et
thesaurus invisus (Eccl 41,17)
+++++++++++++++++++++++++++
Roma,
en la Casa Profesa de la Compañía de Jesús a 18 de julio de 1829. Jhs. Ildefonso José
de la Peña".
VI - Voto de
Fr. José de Santo Tomás, OCD (1829): ASC, adjunto al ms. 290, original
autógrafo.
"Ex
comissione Rmi. P.M.S.P.A. legi et attente examinavi hunc primum librum operum
quae B.Joannis a Ssma. Conceptione, Fundator
- 115 -
Discalceatorum
Ordinis Ssmae. Trinitatis, manu propria conscripsit; nihilque in eo inveni,
quod consonum non sit nostrae catholicae fidei, praeter aliqua valde
accidentalia, quae a quolibet, hispanicae linguae non ignaro, emmendari non
possint facilime. Quod vero attinet ad hujus libri substantiam, meo sane judicio,
Dei inspirante gratia, Beatum confecisse eundem videtur, nam in ipso
reperiuntur eruditio cum simplicitate, doctrina sine elatione, magisterium cum
humilitate, ac sanctitas absque dolo. In eo, tanquam miles in vitae spiritualis
palaestra apprime expertus, religiosis omnibus, tam praelatis quam subditis,
optimas parat regulas quomodo mundi laqueos valeant declinare, vitare hominum
consortia; viamque aperit ad contemplandam Dei magnitudinem, nostram
cognoscendam miseriam, ac propriam abnegationem procurandam, omnes excitando
familiaribus exemplis e solidissima S.M.Ecclesiae doctrina, frequenti Sacrae
Paginae allegatione sanctorumque Patrum, verae traditionis testium; sententiis
paucis omnibus caelestis doctrinae suae lac et mel dulciter praebet. Hoc eructavit,
quod ex alto biberat, praesens nempe opus ascetico-misticum, quod, omnibus
omnia factus, tanquam sui spiritus pignus sapientibus et insipientibus velut
testamento reliquit. Quapropter, ut publicam lucem videat, dignissimum conseo.
Romae ex domo generalitia Italicae
Congregationis 26 julii 1829.
Fr. Joseph a Sto. Thoma, Proc.
Generalis Carmelitarum Excalceatorum Congr. Hisp."
|