Índice: General - Obra | Palabras: Alfabética - Frecuencia - Inverso - Longitud - Estadísticas | Ayuda | Biblioteca IntraText
San Juan Bautista de la Concepción
Obras I - S. Juan B. de la C.

IntraText CT - Texto

  • INTRODUCCION GENERAL
      • III.       APÉNDICE
Anterior - Siguiente

Pulse aquí para desactivar los vínculos a las concordancias

- 81 -


III.       APÉNDICE

 

Publicamos seis manuscritos relativos a las dos revisiones a que han sido sometidas las obras de san Juan Bautista de la Concepción. Los cuatro primeros comprenden los reparos de dos teólogos al tomo II y las correspondientes respuestas del postulador de la causa1 durante el examen de los escritos previo a la aprobación canónica (1726). El quinto contiene las correcciones hechas por uno de los censores de la segunda revisión (1829) al tomo I2. El sexto es el voto del otro censor de 1829.

I - "Censura revisoris deputati ab Emo Barberino Ponente"3.

 

"Essendomi stata ordinata, da chi puol commandarmi et a chi per molti raggioni devo obbedire, la revisione di un libro manuscritto, quale


- 82 -


non ha altro titolo se non che dalla parte di fuori il seguente, cioè: Dal nostro Ven. Padre Fra Gio. Battista, tomo Ascetico, si puol raccogliere da tutto il suo contesto chi ne sia l'autore, bensì solamente che è religioso scalzo, senza però potersi ne pur per congettura inferire di qual religione, ho esseguito con ugual prontezza e genio l'ordine ingiontami, a solo intuito di meritar l'onore di obbedire, havendo letto l'accennato libro dalla prima sino all'ultima sillaba, et alcuni capitoli due o tre volte. E quello che ante omnia devo dire è di protestarmi insufficiente a poter dar la censura sopra tal opera, come che tratta di certe strade da me giamai pratticate; et si non potest cecus de coloribus iudicare, malamente potrò io, se non del tutto cieco al meno assai scarzo di vista, in questa materia giudicare dei colori di perfettione, con li quali il ven. Autore adorna questo suo trattato. E perciò mi protesto di nuovo del poco o nulla che possa apprezzarsi la mia censura sopra questo libro.

 

Havendo dunque letto, come già ho accennato, con ogni attenzione il consaputo libro dal primo sino all'ultimo, e lasciata a parte una lunga digressione che fa dal foglio 125 sino all'198, nella quale tratta del raccoglimento interno, del modo di conseguirlo e del bene e profitto che in quello ritrova l'anima, osservo che l'argomento principale del medesimo si è trattare della mortificatione e travagli, così interni come esterni, che incontra un'anima giusta nel cammino4 della perfettione, e quasi sempre parla con anime non già principianti, ne pur con altre già avanzate nella perfettione, ma perfette o collogate già nella via unitiva e molte unite con Dio. E solamente nell'ultimo, dal foglio 250 sino al 262, in cinque capitoli tratta delli maestri de' novizii, delle qualità che devono avere et anche tocca qualche cosa circa li medesimi novizii; questi capitoli a mio giudizio sono la parte migliore di tutto il libro.

 

E benchè lasciati a parte i trascorsi di penna, barbarismi, errori materiali di alcune parole, mancanze d'altre e difetti d'ortografia, de quali ve ne sono innumerabili, non trovo che l'accennato libro contenga nessun errore contro la nostra santa fede documenti contro i buoni costumi.

 

Con tutto ciò, secondo il mio sentimento, osservo, salvo semper meliori, che la dottrina, quale insegna nel foglio 10 e pag. 2 parag. Io direi, benchè non la riputo per tale in nessun modo erronea, pare contraria al commun sentimento delli maestri di spirito, li quali unitamente insegnano che, per essere un anima ben guidata a poter giungere alla più alta cima della perfettione, deve sempre lasciarsi guidare dal suo direttore, del quale habbia la dovuta sodisfatione, perchè quando il Signore voglia trasportarla da un stato di perfettione ad un altro più sublime, influisce communemente al direttore il lume necessario per il detto transito, acciò dia la mano a la tal anima e la guidi con più sicurezza; e benchè all'anima sembri che il suo maestro e confessore non l'intenda, deve sempre umiliarsi e svelar francamente tutto il suo


- 83 -


interno, senza occultare ne pur un minimo moto interior, poichè con questa umiliazione augmenta e cresce in merito e perfettione grandemente, senza che lei medesima lo conosca. Questa mi pare che sia la commune dottrina de' maestri della vita spirituale, colla quale non sembra conformarsi l'Autore in questo luogo. Benchè puole essere che parli in qualche altro senso contrario all'accennata osservazione, come puol piamente credersi, poichè nell'insegnare questa dottrina parla con ogni umiltà e desiderio di accertare, dicendo nel principio del chirografo queste parole: Io darei un conseglio, e voglia Dio che l'accetti [sic por el español acierte], non lo , bramo non ingannarmi. Io non scrivo queste carte perché si leggano senza che prima mille volte siano esaminate, cancellate, emendate et abbruggiate, perchè bramo in tutto far la volontà di Dio e conformarmi con le opere, parole e pensieri. Con questa umiltà e sincerità propone l'Autore il suo sentimento e dottrina, dal che si conosce il suo buon animo e desiderio di consigliare il meglio.

 

Merita parimenti qualche osservatione il capitolo che principia dal foglio 12 sino al 15, sopra le tante ragioni di non molta rilevanza, colle quali si sforza l'Autore di riprovare l'esperienze solite a pratticarsi da alcuni direttori per conoscere se lo spirito delle anime da loro dirette ex Deo sit, volendo con questo facilitare che li sia dato credito quando dicono sentirsi chiamare ad un grado di perfettione più alto. E ciò che dice nel principio del detto capitolo con queste formali parole: Se in qualche cosa non potesse soggetarsi, perchè, come dice S. Paolo, lo spirito e parola di Dio non si può legare trattenere, che dovrà fare? Se non puol resistere, si lasci trasportare, perchè quando sia il demonio, permettendolo Iddio, non avrà colpa, giacchè non l'hebbe nell'ammettere il tal spirito, e meno l'havrà in fargli poscia resistenza, sembra opporsi al vero spirito, quale, dovendo essere spirito di umiltà, è difficile ad intendersi come, essendo tale, possa fare questa resistenza di non soggetarsi. Et in questo istesso capitolo, come in alcuni altri, si puole fare qualche riflessione sopra quelli termini burlare e burle, quali communemente applica alle sudette esperienze e prove; termini che, secondo il loro proprio significato, devono essere assai lontane da mischiarsi fra un padre spirituale e le anime, che dirigge al più alto grado della perfettione. Ma tuttavia nuovamente mi protesto, come sopra, che l'Autore avrà ciò inteso in buon senso e che io non arrivo a penetrare le dette parole nel sentimento che furono intese a chi le scrisse.

 

Nel foglio 23 e pagina 2, quasi verso il fine, si legge la seguente clausula: Vi sono anime che, non soggette più a questi mezzi o principii, o pur già passate per li medesimi, si perdono in Dio. Questo perdersi in Dio puole intendersi in diverse maniere, e benchè nella materia, della quale va trattando l'Autore, si deve intendere in buon sentimento che le tali anime si persero in Dio, che del tutto esiste fuori da quello che è l'huomo terreno, et entrando in quel immenso pelago dell'essere di Dio, si trovino come [in] un paese straniero e per avanti non conosciuto pratticato, senza saperne accertar per se medesime chè strada e sentiero devino prendere per arrivare al suo ultimo fine e termine, e perciò si


- 84 -


puol con proprietà dire che vadino perse in Dio. Pare tuttavia che sempre faccia cattivo sentire, massimamente fra la gente del mondo, che non tratta di perfettione intende di questo linguaggio di perfettione, che possa un anima perdersi in Dio.

 

In questo istesso capitolo, fol. 26 lin. 27, dice così: Le penitenze buone sono quelle che arrivano ad ammazzare e soggettare la carne. Questo ammazzare già si vede che vuol dire mortificare. Non consiste però qui la mia difficoltà, ma nelle seguenti parole: Gettata la pietra della penitenza et accertato il tiro, et avendo colpito Iddio nella forma che Sua Divina Maestà avrà ordinato e disposto, devono moderarsi queste penitenze e mortificationi, per dar luogo all'anima che voli e cammini con più leggierezza verso Dio. E poco più a basso: di maniera che se alla contemplatione fossero d'impedimento questi cilizii e discipline, le lasci e ponga a parte. Questa massima non pare che possa molto adattarsi a quelle pratticate dalli santi della più alta e sublime contemplatione e più intima unione con Dio: san Francesco, san Domenico, santa Chiara, santa Teresa, san Pietro di Alcantara, santa Caterina di Siena, santa Maria Maddalena la Peccatrice et anche quella de' Pazzis, e molti altri, li quali in nessun modo era di disturbo et imparazzo per la contemplazione le continue e rigorose penitenze, in cui sino all'ultimo spirito della vita si esercitorono, come che sono quasi lo scarpello per pulire et allegirire l'anime da quelle superfluità che possono attaccargli la parte animale e sensitiva, acciò più liberamente volino verso Dio. E' chiaro che in queste penitenze non deve già collocarsi l'ultimo fine, poichè giá si che sono il mezzo ordinario per arrivare al termine della perfettione.

 

Nel foglio 34 e pagina 2 lin. 16 pare che vi sia errore dove dice che Lot fu imbriacato dalle sue figliole per non fare cosa dovuta; e dovrebbe dire: per fare cosa non dovuta, trasponendo la particola non e facendo cadere [non] sopra il verbo fare, ma sopra l'adiettivo della cosa.

 

Nel foglio 46 par che soni poco bene quel trattare poche volte li direttori con termini si poco decorosi, come di semplici e pazzorelli, quando mortificano l'anime da loro dirette. Io però suppongo non sia stato l'animo dell'Autore di chriticare nesuno, ma piutosto di spiegare il modo che egli tierrebbe nel guidar l'anime più per il cammino5 delle consolationi e gusti spirituali, quali era il suo metodo, come da a conoscere tutto questo suo trattato, che per la via scabrosa delle mortificationi e penitenze. Questa in vero è più ardua, difficile e fatigosa, però la più sicura.

 

Nel foglio 51 e pagina 2 verso il mezzo, parlando della mortificatione interna delle potenze et esteriore delli sensi, dice: che non è possibile mortificare tutto l'huomo interiore et esteriore sinchè nell'huomo non vi entri Iddio e l'anima si unisca con lui, perchè allora non vi sono più tenebre, e sino a tanto che dura questa unione, non è possibile vi siano. Sembra contraria questa impossibilità, che asserisce l'Autore, di stare un anima nelle tenebre sino a che si trovi unita con Dio, [a] quello che si legge nelle vite de' santi della più alta contemplatione, quando però non parlasse o volesse intendere


- 85 -


delle tenebre della colpa, che al certo non possono stare assieme colla unione con Dio. Dal contesto però del capitolo, non pare che parli di queste tenebre, ma di quelle chiamate dalli mistici desolationi interne o ritiro dello Sposo.

 

Insegna l'Autore, nel capitolo che principia al fol. 53 per totum, che li padri spirituali, per accertarsi dello stato delle anime nel cammino6 della perfettione, non devono scrutinare investigare l'essercicii anteriori nelli principii e mezzi per li quali caminarono. Pare que questa dottrina non possa insegnarsi universalmente, dovendosi supporre che parli di quelli direttori i qualli di novo intraprendono la guida di una7 e più anime che a loro ricorrono, o pure incontrano assai già avanzate nel cammino8 della perfettione e molto internate nella via unitiva, anime delle quali sempre tratta l'Autore in tutto questo suo libro; perchè non puol parlare di quel padre spirituale e direttore che fin dal principio indrizzò le tali anime, nel qual caso chiaramente si conosce saria superfluo et improprio il domandargli quali essercitii avessero pratticate, ché penitenze avessero fatte, ché inclinazioni avessero avute, supponendosi doversi ciò sapere dal medesimo direttore per averli egli detto guidatte o condotte. Parlando dei primi, li quali nuovamente intraprendono la guida delle tali anime, come potrà il detto direttore assicurarsi che lo spirito loro è buono, cosa tanto difficile a conoscersi, nella quale si deve porre tanta attentione secondo il consiglio dello Spirito Santo: probate spiritum utrum ex Deo sit, se radicalmente non rincontra per quali strade habbia caminato la tal'anima? Altra cosa sarebbe volerle obligare a nuove confessioni generali, poichè giá si in questa materia la circospettione da pratticarsi, come che molte volte apporta alle tali anime, specialmente se sono veramente scrupolose, più danno che profitto. Il che in tutto e per tutto deve regolarsi dalla prudenza del confessore. E l'esempio di santa Teresia, che nella pagina 54 allega per prova della sua dottrina, se ben si considera, par più tosto possa servire per corroborare l'opinione contraria che quella dell'Autore, poichè, umiliandosi la santa per obbedire al suo confessore alli primi essercitii della via purgativa, Iddio l'inalzava più e se le communicava con parlare più interno.

 

In tutto il capitolo che principia al fol. 54 e pagina 2, corrobora l'istesso che ho detto nel capitolo del foglio 46, cioè riprendendo li padri spirituali che esercitano con penitenze e mortificationi esteriori l'anime contemplative, e l'istesso va proseguendo nel capitolo del foglio 62, benchè qui si conosce che parla di quelle penitenze e mortificationi che talvolta si applicano non con tutta quella prudenza che si deve.

 

L'illazione che cava l'Autore da tutto il detto capitolo del foglio 64, colle seguenti parole: Di dove inferimo che queste infermità, che chiamano deliquii de servi di Dio, non si devono curare, e se si curano, non [ha] da essere col


- 86 -


mangiare e bevere, pare che devono accompagnarsi con qualche limitazione, poichè non si puole dare questa regola generale per tutti li casi in particolare, e questi saranno molti, ne'quali, secondo la prudenza del confessore, sarà9 necessario dispensare nel rigore del digiuno et astinenza.

 

Nel foglio 56 e pagina 2, parlando di quanto possa operare, permettente Dio, il demonio quando arriva ad avere il pieno dominio di un anima, che in questo caso l'Autore lo chiama demonio incarnato, n'apporta l'esempio10 nella morte di san Giovanni Battista, il quale (sono parole dell'istesso Autore), essendo un angelo, et un angelo buono, che in cielo hebbe più valore che li angeli cattivi, poichè sappiamo che ivi furono vincitori li buoni e vinti li cattivi, et essendo tanto forte e tanto valente un angelo buono, hebbe più possanza di lui una donnaciola, tanto che lo fece decapitare. Questo modo di parlare pare che voglia dare ad intendere che san Giovanni Battista fosse un angelo di natura sua, il che sarebbe errore, poichè quantumque nella Scrittura Sacra il Battista sia chiamato angelo, ciò però solamente fu per grazia e per raggione del suo ministero e comparative per raggione della sua purità, come anche fu chiamato Elia, ipse est Elias, non perchè solamente fusse Elia in persona, ma bensì in spiritu, come dice S. Gregorio: Joannes igitur in spiritu Elias erat, in persona Elias non erat11. tampoco S. Giovanni Battista fue quello che in cielo vinse li angeli cattivi. Con tutto ciò suppongo varlissima l'intenzione del venerabile Autore.

 

Nel foglio 99 pagina 2 parag. Adesso ci si offerisce, parlando delli prelati della sua religione, dice queste formali parole: Particolarmente fra religiosi e frati scalzi, dove li prelati non devono essere come farisei, ma santi, buoni e timorati di Dio. Questa singolarità di perfettione e bontà che richiede l'Autore specialmente fra religiosi e frati scalzi, pare che dia qualche saggio di amor proprio e spirito farisaico, poichè le dette buone qualità si richiedono in tutti li prelati delle religioni senza particolarizarne nesuna.

 

Nel foglio 136 linea 10, dopo la parola offendono deve aggiungerli li nostri nemici, perchè in altro modo non sona bene.

 

Il capitolo del foglio 146 pagina 2 viene ad essere una categoria di similitudine, la maggior parte de' quali fa poco all'intento proposto nel titolo del tal capitolo, dove dice al foglio 147 linea 24 apporta un testo di David, non però come si legge nella nostra edittione vulgata. Il testo è del salmo 145, e l'Autore lo cita come siegue: Exibit


- 87 -


spiritus eius, et revertetur in terram de qua suam. Sarebbe difficile individuare cosa qui volesse dire queste ultime quattro lettere, se il medesimo Autore non si spiegasse nella pagina che siegue, dove ripetendo il medesimo testo senza abbreviatura apporta in tal guisa: Exibit spiritus eius, et revertetur in terram de qua sumptus est. Però queste quattro ultime parole de qua sumptus est non si leggono nella nostra edittione vulgata, poichè il testo litterale dice: Exibit spiritus eius, et revertetur in terram suam, in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Puole essere che in qualche versione di Bibia si legga come dice l'Autore; io però non l'ho vista.

 

Nel capitolo del foglio 153 pag. 155 lin. 12 pare che vi sia un errore sostanziale sopra le parole che cita dell'orazione dominicale del Pater noster, benchè nella spiegazione che siegue chiaramente si vede, quando pur vi sia, è un mero errore materiale. Dice dunque che nel Pater noster domandiamo a Dio sia fatta la vostra volontà, così in cielo come in terra, però secondo la verità del testo, deve dirsi a contrario, cioè sia fatta la vostra volontà così in terra come in cielo12: fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra. Se non vogliamo dire che l'Autore avesse presa quella parola sicut non per comparatione del modo de farsi et adempirsi la volontà di Dio, ma della sostanza, cioè voglia dire che in quella petizione si domanda che, supposto nel cielo si fa la sua divina volontà, faccia anche sua divina Maestà sia adempita nella terra, benchè non sia in quel modo che si adempisce nel cielo. Essendo però la parola sicut avverbio modale, et essendo unita con le seguenti parole et in caelo, pare deva cadere sopra la volontà di Dio come si adempisce in cielo, e non sopra la medesima come si adempisce nella terra, dove molte volte si fa solamente permissive, il che non puol succedere in cielo. Questo però non voglio crederlo giudicarlo errore in un servo di Dio così grande, ma che sarà stato un trascorso di penna quella traspositione di parole.

 

Nel foglio 156 pagina 2 lin. 19 mancano, secondo lo stile del parlare pratticato dall'Autore, dopo la parola scienza, queste altre: del buono.

 

Nel foglio 177 pagina 2 lin. 10, dove parla della grazia sotto la metafora del oglio, dice: avendo Christo versato il vaso de' suoi doni e grazie sopra li apostoli, di viene avanzandosi e stendendosi la macchia sino a restar macchiati di questa divina e celeste grazia tutti li giusti. Questi termini di macchia e restar macchiati pare che faccino poco sono applicandosi alla grazia, la quale non macchia, ma toglie le macchie delle nostre colpe, che sono le vere macchie.

 

Nell'istesso capitolo del foglio 179 circa finem, pare una interpretazione assai pellegrina e singolare quella che apporta l'Autore nella seconda parte del testo che ivi spiega, ed è del salmo 108, nel quale David, parlando delle pene e miserie a quali si soggetta et incorre il peccatore per raggione della colpa, fra le quali è la più formidabile maledittione di Dio, dice: et induit maledictionem sicut vestimentum, et introivit sicut aqua in interiora eius, et sicut oleum in ossibus eius. Et il venerabile Autore dice che qui per l'ossa s'intende Dio. Non dico che questa sia una interpretazione erronea, ma bensì tanto singolare che talvolta non si trovarrà un santo Padre sacro interprete coll'autorità del quale possi appoggiarsi. Et oltre l'essere tanto pellegrina, pare l'applicatione della medesima ben poco o niente sia adattata all'intento che nell'istesso luogo proseguisce l'Autore, perchè David egualmente dice che entrò la maledittione in interiora et in ossibus sicut oleum. Et intendosi per l'ossa Iddio, come puol


- 88 -


verificarsi et adattarsi in nesun senso che maledictio introivit in ossibus eius, non potendo essere Iddio l'oggetto della maledittione passiva se non empiamente e sacrilegamente, come è rispetto alli dannati, che ingiustamente, empiamente e sacrilegamente maledicono Iddio, che giustissimamente li castiga? E benchè non dica l'Autore che la maledittione entra in Dio, ma che, entrando nell'ossa dell'huomo sicut oleum, stacca e disunisce l'anima da Dio, dicendo però e spiegandolo in tal senso, di nessuna maniera è bene adattata in questo luogo la compositione dell'ossa con Dio.

 

Nel foglio 183, nella penultima linea del parag. mancano due o tre parole doppo quelle come se fusse detto; et io vi aggiungerei le seguenti: acciò maledica questo popolo, però, etc., perchè così si vede che deve dire secondo il testo della sagra Historia, della quale parla l'Autore qui.

 

Nel foglio 238 lin. 17 vi è un trascorso di penna, et in luogo di dir Lia dice Raquael, perchè questa non fu quella delli occhii lagrimosi e feconda, come habbiamo dal sacro testo.

 

Nella ultima linea della pagina dell'istesso foglio 23813, l'autorità che apporta del salmo 64 è mutilata e non citata a dovere, poichè non dice David: Benedices coronae anni sui, come si legge nell'accennato luogo, ma: Benedices coronae anni benignitatis tuae.

 

Et ultimamente, per quanta attenzione habbia io posta in leggere tutto questo libro, osservo che l'Autore del medesimo giamai prova, corrobora appoggia la sua dottrina e documenti che insegna coll'autorità di nesun santo Padre, poichè solamente, e questo anche quasi per transennam et incidenter, fa mentione di S. Tomasso tre o quattro volte et altrettante di santa Teresia di Gesù. Et ho parimente osservato che, essendo diretto l'accennato libro a dar documenti per arrivare alla perfettione più sublime mediante l'acquisto delle virtù et essendo di tutte quelle la14 Regina delli Angeli Maria Santissima, Madre e Signora nostra, il più perfetto modello, ne pure una volta ne' suoi scritti la nomina per proprio nome, e solamente tre volte, come incidenter, per la medesima col semplice attributo di Vergine. Per questa raggione però non fo devo far sinistro giudizio dell'Autore, ma solamente intendo di spiegare qualche maraviglia da me concepita nell'aver fatta la sudetta riflesione.

 

Protesto però che queste osservazioni accennate dalla mia debolezza non devono intendersi per censura, essendo, come è stato, il mio animo solamente di rappresentarle alla chiarissima mente di chi mi haveva15 imposta la revisione dell'opera. E spero, come ne le supplico, vorrà compatir più tosto la mia ignoranza che condannare la pietà e dottrina dell'Autore, della di cui opera si vede come in purissimo specchio la sana intenzione e santo zelo del suo fervoroso spirito, diretto et applicato tutto alla maggior gloria di Dio e bene delle anime et a facilitarli il


- 89 -


cammino16 per arrivare alla più intima unione con Sua Divina Maestà, in questa vita mediante la grazia e doppo nella gloria, ad quam, etc.

 

Rispetto al tomo dell'istesso Autore ho obbedito alli ordini di V. E. con tutto l'ossequio, professandone con giustissimo gradimento che mi sia venuto alle mani, et aggiungendo a ciò che ne dico nell'approvazione quello di Plinio: leggi librum omnibus numeris absolutum, cui multum apud me gratiae a mori ipsius adiicit. Et in verità: animis scripsit ista non auribus. Resto in estremo grado obligato alla clementissima bontà di V. E. per avermi riputato degno di questo suo benigno comando".

            II - "Corduben. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Venerabilis Patris Fratris Ioannis Baptistae a Conceptione, Fundatoris Fratrum Discalceatorum Ssmae. Trinitatis Redemptionis Captivorum.

 

Emmo et Revmo Dno Cardinali Barberino

 

 

Responsiones pro parte postulatoris causae ad quasdam obiectiones circa opera manuscripta eiusdem Servi Dei, factas ab uno ex revisoribus deputatis.

 

Emme ac Revme Domine

 

 

 

Ex revisoribus ab Eminentia Vestra, vigore decreti Sacrae Rituum Congregationis, maturo consilio designatis pro diligenti examine scriptorum huius Servi Dei, quidam in revisione tomi secundi ascetici, quem, ut ipsemet expressis verbis in censura benigne nobis communicata testatur, summa animi attentione scrutatus est, aliqua sibi difficilia invenit, quae censoria severitate rigidiori examini subiecit.

 

Nihilominus prudens ac doctus revisor, qui difficultates promovit, facili etiam negotio, congruas solutiones adinvenit, atque ex contextu verborum Servi Dei plerumque hausit germanum sensum verborum aliqualem difficultatem praeseferentium. Unde non magnifacit obiectiones quas proponit, quin potius ingenue fatetur: Non trovo che l'accennato libro contenga verun errore contro la nostra santa fede, documento contro li buoni costumi; nec immerito idem revisor in medium adducit humillimam protestationem venerabilis Auctoris, ubi dicit: Io darei un conseglio, e voglia Dio che haccerti, non lo so, bramo non ingannarmi: Io non scrivo queste carte perché si leggano senza che prima mille volte siano essaminate, cancellate, emendate et abruggiate, perchè bramo in tutto far la volontà di Dio e conformarmi con l'opere e parole e pensieri. Per haec enim verba humilitate ac prudentia plena satis superque venerabilis Auctor monstravit se non propriae prudentiae innixum ea scripsisse, quae litteris mandabat, sed obedientia compulsum humili timore dictasse, et sapientium correctioni subiecisse, quae pro modulo suo ipse cognoscere potuit.


- 90 -


 

Et ut praetermittamus ea, quae revisor ipse praetermittit circa minus accuratam orthographiam huiusmodi libri, qui utique defectus nihil ad rem praesentem facit, praecipue in Auctore immensis pene curis occupato, summisque laboribus et afflictionibus maxime internis veluti attrito, primo loco revisor aliquam difficultatem invenit in fol. 10 pag. 2 huius libri, ubi venerabilis Auctor insinuare videtur quod persona spiritualis seu perfectioni studens non in omnibus subiici debeat suis directoribus, quod sane consilium prorsus adversari videtur communi ac sanae doctrinae magistrorum vitae spiritualis.

 

Respondemus quod Servus Dei in citato loco nec minimum quidem discrepat a communi et sana doctrina, quod ut evidentius appareat proferemus in medium verba eiusdem venerabilis Auctoris, quae sic se habent: Dico dunque che se un'anima arriverà ad un stato, il quale i suoi direttori non intenderanno, sapranno quel suo linguaggio, havendo primieramente essaminato il suo spirito et havendosi consigliato con uno e molti maestri nelle cose essentiali, nell'altre cosette che i suoi direttori non intendono, non ne parli più con essi, ma bensì l'intenda con Dio, il quale la darà lume, l'insegnarà il più conveniente.

 

Haec sunt formalia verba venerabilis Auctoris, in quibus nihil profecto deprehenditur censura dignum, imo salubre prorsus consilium continetur: nam venerabilis Auctor apertis verbis monet quod unusquisque in essentialibus rebus vitae spiritualis omnino utatur non unius, sed multorum magistrorum consilio, et quod ab ipsis expectet proprii spiritus approbationem. Et in hac quidem parte consilium prudentissimum est, nec aliquid novitatis aut singularitatis continet. Quod autem anima in essentialibus magistrorum directioni iam plene subiecta et multorum consilio probata, in aliis rebus minoris momenti et quae non pertinent ad essentiam perfectionis quae anima ipsa in se interne experitur, quaeque a directoribus aut difficile aut vix intelligi queunt, postquam experimento compererit parum aut nihil hac in parte a directoribus iuvari posse valeat, imo debeat ad Deum recurrere et tamquam a supremo et intimo animae Magistro, cuius omnes docibiles sumus, lumen expectare et tanti magistri directioni se tutto committere, ex terminis videtur saluberrrimum consilium, imo prorsus necessarium pro statu de quo venerabilis Auctor loquitur; nam ubi deficit humanum magisterium, quid faciet anima nisi humiliter confidenterque recurrere ad magisterium Dei, qui utique docet hominem scientiam, cibat nos potu vitae et intellectus, docet nos super iumenta terrae et super volucres coeli erudit nos, quique in fide non haesitantibus dat effluenter sapientiam et spiritu intelligentiae replet corda eorum? Doctrina venerabilis Auctoris expresse approbata videtur a seraphica matre sancta Teresia, nam cap. 34 propriae vitae quam conscripsit, circa medium, sermonem faciens de directoribus animarum perfectioni studentium, sequentem regulam tradit, inquiens: Non dico quod qui spiritualis non est, dum tamen litteratus sit, non dirigat aut gubernet animam perfectioni studentem; hoc tamen intelligi debet circa exteriora et interiora, quae naturali via opera intellectus cognosci possunt; et circa supernaturalia observet conformitatem in omnibus cum Sacra Scriptura: in aliis non seipsum cruciet director, nec presumat se intelligere quae non intelligit, nec extinguat spiritus animarum; ipse


- 91 -


enim quantum ad ea quae director non intelligit, a maiori Domino gubernantur, nec in iis operantur sine superiore. Haec est doctrina seraphicae Magistrae per omnia procul dubio conformis prudentissimo consilio a venerabili nostro Auctore superius tradito. Quare nihil urget prima obiectio.

 

loco revisor dificultatem facit in quibusdam verbis eiusdem Servi Dei desumptis ex fol. 12 huius libri, et in contextu verborum usque ad fol. 15, per quae verba venerabilis Auctor videtur reprobare probationes quibus directores uti solent ad dignoscendum spiritum animae sibi subiectae. Haec sunt formalia verba venerabilis Auctoris: Se in qualche cosa non potesse soggettarsi perchè, come dice san Paolo, lo spirito e parola di Dio non si puo legare trattenere, che dovrà fare? Se non puol resistere, si lasci trasportare; perchè, quando sia il demonio, permettendolo Iddio, non haverà colpa, giachè non l'hebbe nell'ammettere il tal spirito, e meno l'havrà in fargli poscia resistenza. Ex quibus verbis revisor inferri censet quod in sententia venerabilis Auctoris licitum sit resistere nec subiici in aliquo casu imperio directoris, quod revisor fieri non posse existimat sine iactura humilitatis et absque nota superbiae. Ubi etiam revisori displicet quod venerabilis Auctor interdum appellat quasi iocos -italice burle- probationes aut experientias quibus directores uti solent pro discretione spiritus.

 

Enim vero quam sit debilis obiectio huismodi facile comprehendet quisquis scopum et intentionem venerabilis Auctoris in praesenti argumento attente rimatus fuerit. Et in primis mirabilia prorsus sunt quae passim Servus Dei in suis scriptis sparsit circa obedientiam in omnibus praestandam propriis superioribus ac magistris. Unde in libro fundationum fol. 379 de se ipso disertis verbis loquitur dicens: In nulla voglio mi è licito gubernarmi per mio proprio parere, acciò non patisca qualche inganno o sia tentato. Hinc sui ordinis religiosis mirifice obedientiam ubique commendavit, nec verbis solum, sed miraculis etiam efficaciam ac necessitatem tantae virtutis ostendit. Quare cum de mente venerabilis Auctoris abunde constet, se aliquid incidenter minus fortassis castigate scripsisset, id procul dubio benigne interpretari deberet et secundum germanum sensum venerabilis Auctoris saepius alibi expressum exponi.

 

Attamen venerabilis Auctor sibi ipsi ubique simillimus nihil contrarium asserit in praesenti loco, sed regulas praescribit omnino tutas, prudentes, ac probatas tam pro directoribus quam pro dirigendis in viam perfectionis. Agit enim venerabilis Auctor de modo quo se gerere debet director erga animam quae supra ordinarium modum ad perfectionem vocatur a Deo. Et circa hoc de directoribus rem asserit satis exploratam, scilicet, quod raro inveniantur patres spirituales qui conformari velint extraordinario spiritui alicuius animae: credono, dicit venerabilis Auctor, che il più sicuro sia il caminar per baso e trattenersi nei primi rudimenti e tratar di cose che si possino palpare, e io dico che questo sia meno difficultoso et di meno travaglio. Nec mirum, nam cum gratia discretiva spirituum sit admodum rara et paucissimis a Deo conferatur, illis nimirum qui sunt corde humiles, mente puri ac tentationibus rariis diutissime probati, ut ex mente S. Laurentii Justiniani recte ponderat cardinalis Bona, lib. de discret. spirit. cap. 2 n. 4, non nisi raro ac difficulter acquiescunt directores sublimiori


- 92 -


alicui spiritui, in cuius directione falli vehementer formidant, scientes negotium esse valde lubricum, fraudibus etiam, dolis, illussionibus, periculis laqueisque (?) obnoxium. Huis veritatis exempla passim invenimus in vitis sanctorum.

 

Ad rem praecitata D. Theresia immediate post praeallegatum locum, inquit: Non expavescat director, nec credat impossibilia esse quae audit (omnia enim possibilia sunt Domino), sed fidem augeat, et humiliet se videns quod in hoc genere plus scientiae communicat Dominus pauperrimae ac annosae seminae, quam ipsi, quantumvis alioquin sit valde scientificus; et hac humilitate, et sibi et aliis proderit. Experta loquitur et ex his quae passa est didicit quae ad posterum eruditionem scriptis tradidit.

 

Praetera venerabilis Auctor, cui iure accomodari potest illud sapientis Eccles. cap. 34 vir in multis expertus, cogitabit multa, quia diuturna experientia ac magno labore plurima didicit, multa apte cogitavit, et non solum de communiter, sed de raro etiam in via perfectionis contingentibus sermonem fecit et regulas pro singulis optimas praescripsit. Et quidem nullibi Servus Dei vel leviter insinuavit quae revisor non bene videtur colligere ex eiusdem verbis, nam venerabilis Auctor expresse loquitur de casu aliquo particulari et raro contingenti, ex quo utique non licet argumentum sumere pro omni alio casu, ut patet ex terminis.

 

Sed revisor vim facit in illis verbis venerabilis Auctoris: se in qualche cosa non potesse soggettarsi. At revera nihil est quod jure reprehendi possit in hac conditionali assertione: nam non raro contingit quod anima nequeat, quantumvis conetur, subiici et acquiescere consilio directoris. De hoc praeclarum exemplum habemus ex vita eiusdem S. Theresiae, quae cap. 29 post principium disertis verbis testatur se nulla vi potuisse resistere quibusdam visionibus, quas non bonas sed a maligno spiritu profectas credebant directores eiusdem sanctae. Unde subiungit quod etiamsi membratim corpus eius scinderetur, non posset credere tales visiones esse a maligno spiritu, uti ipsius spirituales magistri asseveranter affirmabant. Merito sane dixit S. Gregorius, 28 Moral. c. 2: Cum per semetipsum Dominus loquitur, de verbo eius sine verbis ac syllabis cor docetur, quia virtus eius intima quadam sublevatione cognoscitur. Unde spiritualis homo, qui utique percipit quae sunt Spiritus Dei, quique iudicat omnia, iuxta Apostolum 1 ad Cor. cap. 14, fortius trahitur a voce interna supernae virtutis, quam ab humano et externo consilio directoris, cui tamen zelo humilitatis in omnibus acquiescere vellet; quare venerabilis Auctor in hoc ipso loco salubriter monet: bisogna vivere con pavore e timore, et in quanto sia possibile a ciascheduno operare con consiglio e lasciarsi regolare d'i direttori. Sciebat enim Servus Dei monitum sapientis Ecclesiast. cap. 32 dicentis: Fili, sine consilio nihil facias, et post factum non paenitebis. Et illud sancti Bernardi, Serm. 77 in Cantic.: seductori dat manum, qui dare disimulat praeceptori. Hoc generaliter verum est, sed in casu aliquo particulari, et maxime quoad interna spiritus, in perfectis datur certus modus discretionis, quem definiens Joannes Climacus grad. 26 ait: In perfectis est cognitio ex divina illustratione orta, quae obscura quaeque in se et in aliis suo lumine illustrare potest. Et hi quidem, ut


- 93 -


verbis utamur seraphicae Magistrae, non sine consilio operantur, sed maiori Domino obediunt, et securiori magisterio reguntur.

 

Nec censura, sed laude potius videtur digna phrasis illa venerabilis Auctoris qua saepe ludos vocitat probationes a directoribus nimium forte usitatas ad melius dignoscendos spiritus sibi ipsis subditos. Sane vox ista burla, qua venerabilis Auctor utitur, in proprietate hispani idiomatis sonat facere rem aliquam specie quidem uni fini directam, revera autem ex fine et intentione contraria; sic qui per jocum percutit amicum, non intendit amico inferre nocumentum, sed amici aequanimitatem et constantiam quasi in adversis experiri, unde de tali italice et hispanice dicitur: che burla. Non indignum putavit divina sapientia de semetipsa asserere quod ludit in orbe terrarum, dum variis tentationibus et adversitatibus probat corda filiorum hominum, cum quibus esse delicias reputat; pulchre igitur apteque directores quasi ludos facere dicuntur, dum non intentione nocendi, sed experiendi arte animas sibi subiectas, quasi despiciendo affligunt et contemnere affectant, quas vel tunc maxime interna veneratione prosequuntur. Hac arte usus aegregius director P. Bañez mirifice profuit S. Theresiae, quam cum eius confessarium ageret multum humiliabat ac despiciebat, ut habetur initio operum eiusdem sanctae de dist. viss. sy. 4.

 

Qua in re molestum non sit audire aegregia sane verba ven. nostri Auctoris, quibus miro quodam modo explicat utilitatem probationum, quibus animae perfectae saepe a directoribus exercentur, ita enim inquid: Pare, Signore (loquitur ad Dominum), che sia gusto vostro che questi vostri ministri o direttori dell'anime siano ubbiditi in tutte le maniere, acciochè soggetandosi l'anima in queste come burle, impari ad essere più pronta in soggetarsi nell'altre cose più necessarie, e così siano rispettati questi vostri ministri in tutte l'occassioni; sicome il servo prudente è fedele che si mostra pronto ad ubbidir al suo padrone, etiamdio quando come per scherzo per probarlo gli commanda qualche cosa. Prosequitur ibidem venerabilis Auctor rem aptissime ac solidissime explicans ac mirabiliter declarans quam sapienter Deus permittat, quod interdum opus suum ad tempus impediatur cum merito servorum eius, qui dum ex obedientia rem Deo gratam facere differunt, melius a Deo disponuntur, ut praefinito tandem tempore opus a divina sapientia praeordinatum, quasi sol post nubila velut de impedimentis triumphans gloriosius splendeat, simili quodam modo doctrina venerabilis Auctoris purior solidiorque apparet ad conspectum contrariae obiectionis.

 

loco revisor suggillare videtur improprietatem sermonis ubi venerabilis Auctor scribit: che certe anime di spirito più elevato si perdon'in Dio. Videtur revisori durus hic sermo. At secundum energiam hispani idiomatis est plane magna cum proprietate significativus, et respondet termino anichilationis, quo doctores mystici explicant felicissimum illum statum in quo anima nec memoriam sui nec alterius rei praeter Deum habet, qui status consequitur ad mortem mysticam a languore amorio causatam, et ultimo disponit ad transformationem, quae est supremus gradus, in quo anima, quae iam proprium vivere et esse perdidit, ita intime Deum induit, ut divina videatur et ut talis operetur. Unde sancta Theresia,


- 94 -


cap. 38 suae vitae circa medium, eademmet voce hispanice loquens utitur, ubi narrans gloriosissimum excessum sui spiritus, inquit: Già l'anima stava in tal guisa, che perdendo se istessa; hispanice: Ya el alma estava de tal suerte que perdiéndose a sí propia.

 

 

loco revisor sagacissima indagatione, vel minutissima quaeque observans, obiicit quod venerabilis Auctor fol. 26 videtur habere opinionem valde singularem minusque sanctorum praxi conformem quantum ad usum mortificationis et penitentiae, de quibus Servus Dei ita loquitur: Gettata la pietra della penitenza et accertato il tiro, et havendo colpito Iddio nella forma che Sua Divina Maestà avrà ordinato e disposto, devono moderarsi queste penitenze e mortificazioni per dare luogo all'anima che voli e camini con più leggierezza verso Dio. Et paulo post adiungit: De maniera che s'alla contemplazione fossero d'impedimento questi cilizii e discipline, le lasci e ponga aparte. Huiusmodi consilium existimat revisor non esse satis tutum, utpote parum adaptabile exemplis magis illustrium sanctorum, qui altissimae contemplationis munere splenduerunt, nec ideo paenitentiae exercitia praetermiserunt usque ad ultimum vitae spiritum.

 

Enim vero doctrina venerabilis Auctoris plena est prudentiae salutaris ac providentissimae circunspectionis. Noverat enim optimus vitae spiritualis magister paenitentiam se habere ad perfectionem sicut medium ad finem, ut inquit D. Thomas, 3 p. q. 85 art. 6 ad secundum. Unde quia in mediis conducentia ad finem principaliter attenditur, ideo recte certus modus in paenitentis exercendis praefigitur, ne medium quasi per malum usum et excessum in impedimentum convertatur. Et quidem mortificationes exteriores, de quibus hic loquitur venerabilis Auctor, maxime pertinent ad statum incipientium, ut passim tradunt D. D. mystici: nam, ut dicit D. Gregorius Magnus, 6 Moral. cap. 27 post medium, cum contemplationis arcem aliqui tenere desiderant, prius se in campo per exercitium operis probent, ut solicite sciant si nulla iam mala proximis irrogant, si irrogata a proximis aequanimiter portant, si oblatis bonis temporalibus nequaquam mens laetitia solvitur, si subtractis non nimis moerore sauciantur. Ac deinde perpendant, sicut ad semetipsos introrsus redeunt in eo, quod spiritualia rimantur, nequaquam secum rerum corporalium umbras trahant, vel fortasse tractas manum discretionis abigant. Ex quo patet mortificationes exterioresque paenitentias, quae praecipue ordinantur ad extirpationem vitinum et passionum moderationem, potius pertinere ad statum incipientium et proficentium quam ad perfectorum, quorum est habere iam interiores animae passiones compositas et ordinatas. Unde recte D. Thomas inquit loco citato q. 82 art. 3 in corpo: potest considerari vita activa quamtum ad hoc, quod interiores animae passiones componit et ordinat, et quantum ad hoc vita activa adiuvat ad contemplationem, quae impeditur per inordinationem interiorum passionum.

 

Pertinet ergo ad discretionem magistri vitae spiritualis prudenter sapienterque uti mortificationibus externis, et iis modum praescribere ne mens, exterioribus plus iusto dedita, in internis forte deficiat, et per hoc vita activa contemplativam impediat. Manifestum est enim (inquit ibidem D. Thomas) quod quantum ad ipsum studium et exercitium exteriorum


- 95 -


actionum, vita activa impedit contemplativam. Quare merito cardinalis Bona, De discretione spirituum cap. 8 n. 6, dixit: in iis autem poenis, quae ad carnis castigationem voluntarie assumuntur, illud ante omnia servandum, quod ab antiquis dictum est, ne quid nimis. Nam Dei spiritus medium servat, et discretionis metas non excedit. Unde, secundum monitum Apostoli, notat D. Bernardus, Serm. 20 in Canticum: Rationabile debet esse obsequium nostrum, nam Deus, qui sapientia est, vult se amari non solum dulciter sed et sapienter. Et huiusmodi moderationem maxime commendat D. Gregorius, dicens lib. 30 Moral. cap. 14: sic necesse est, ut artem quisque continentiae teneat, quatenus non carnem, sed vitia carnis occidat: nam plerumque dum plus iusto caro restringitur, etiam ad exercitationem boni operis enervatur, ut adorationem quoque, vel praedicationem non sufficiat. Denique doctrina venerabilis Auctoris in hac parte adeo est communis, et a prudentibus directoribus praxi recepta, ut defensione nostra minime indigeat.

           

loco revisor nimis scrupulose observat quod venerabilis Auctor fol. 34 parum apposite scribit: Che Lot fu imbriacato dalle sue figliuole per non fare cosa dovuta. Cum scribere debuisset: per fare cosa non dovuta. Levis profecto obiectio, cum positio negationis ante verbum magis emphatica sit, maioremque vim habeat significandi malitiam inebriationis, quae de sua natura non solum efficit quod homo aliquam rem indebitam aut pravam operetur, verum etiam quod nihil operetur debito et ordinato modo. Unde de ebrio apte dicitur: che non fa cosa dovuta, o con il dovuto modo.

 

loco videtur reprobare revisor stylum venerabilis Auctoris, qui fol. 46 appellat simplices parumque prudentes directores, qui animas sibi subiectas indiscrete affligunt et mortificant duriusque tractant. At revera, si attente consideretur argumentum venerabilis Auctoris in praesenti loco, ubi generaliter loquendo, et nullum in particulari nominando, agit de directoribus, qui non solum indiscrete, sed crudeliter etiam cruciant spirituales personas sibi ultro subiectas, facile unusquisque comperiet servum Dei non dure, sed modeste potius de talibus fuisse locutum. Acrie enim reprehensione digni sunt qui quasi dominantes potestate abutuntur, et inferiorum obedientiam torquent in obedientium damnum, quique quantum in ipsis est non solum suffocant spiritum, verum etiam semitam perfectionis horrore replent. Unde legimus in saepe laudata vita S. Theresiae, cap. 29, quod Dominus, velut iratus quibusdam directoribus eiusdem sanctae qui eam dure vexabant, patientissimae virgini aliquando dixit: va, e dittegli che già questo è tyrannia.

 

loco revisor adducit verba venerabilis Auctoris ex fol. 51 ubi affirmat: che non è possibile mortificare tutto l'huomo interiore et esteriore sinchè nell'huomo non vi entri Iddio e l'anima si unisca con lui, perchè allora non vi sono più tenebre, e sino a tanto che dura questa unione, non è possibile vi siano. Videtur revisori servum Dei nomine tenebrarum voluisse exprimere desolationes internas animae et absentiam sponsi, quas non esse incompatibiles


- 96 -


cum statu perfectae unionis recte revisor asserit apteque probat exemplo sanctarum animarum, quae in maxima spiritus desolatione ardentius esto insensibilius Deo fruebantur.

 

Respondemus quod venerabilis Auctor in praesenti loco non de tenebris in hoc sensu sumptis loquitur: non enim latuit expertissimum mysticum huiusmodi tenebras esse compatibiles cum statu perfectae unionis. Unde per tenebras venerabilis Auctor mystico idiomate intelligit quas D. D. mystici appellant maculas. Et aequidem maculae non sonant ut apud scolasticos culpam, sed purum impedimentum, cui interdum, citra omnem culpam, obnoxia est anima et a plena Dei communicatione arcetur, ut docet beatus Joannes a Cruce et explicatur in Cattena Mystica col. 1 propos. 1. De tenebris in hoc sensu acceptis veraciter affirmat venerabilis Auctor quod non plene deficiunt usque dum anima Deo perfecte uniatur, et quod tali unione permanente exulant ab anima tenebrae huiusmodi: ex permanentia enim alicuius formae in subiecto aliquo recte colligitur defectus eorum, quae adventum eiusdem formae impediebant. Quod autem venerabilis Auctor sub hac acceptione sermonem faciat de tenebris in praesenti loco, manifeste convincitur ex verborum contextu, quippe ibi contraponit huiusmodi tenebras perfectae mortificationi totius interioris ex exterioris hominis: ex quo patet quod per tenebras intelligit aliqualem defectum talis perfectae mortificationis, quem diximus maculam mystici appellant.

 

 

loco revisor non satis probare videtur monitum venerabilis Auctoris, qui fol. 53 docet directores non debere impensius scrutare anteactam vitam animae, cuius directionem assumunt. Quod utique consilium adeo illimitate traditum videtur non satis tutum, nam directores tenentur probare spiritus, quod melius fieri non posse videtur quam diligentissime examinando totum vitae cursum animae dirigendae per viam perfectionis.

 

Sed huiusmodi obiectioni ipsemet revisor adequatam solutionem paravit, dum ingenue fatetur servum Dei in praesenti loco sermonem facere de personis valde perfectis etiam sufficienter probatis, quas utique non expedit importune molestare praeteritorum memoria; tales enim animae, utpote velociter iam currentes per angustam perfectionis semitam, non debent retro aspicere, sed ubi est impetus spiritus gradiri, nec cum ambulant, reverti. Huiusmodi consilium etiam ab ipso revisore laudatur, unde non est cur hic immoremur.

 

similiter loco revisor solvit obiectionem quam facit, ex eo quod venerabilis Auctor fol. 54 reprehendit directores, qui animas contemplativas importune vexant paenitentiis et mortificationibus exterioribus (!). Recte enim animadvertit ex fol. 62 quod venerabilis Auctor in iis reprehendit excessum, qui est utique reprehensibilis. Et in nullo casu reprobat servus Dei talia exercitia cum debita moderatione praestita.

 

10º loco, ubi venerabilis Auctor fol. 64 colligit: che queste infermità, che chiamano deliquii de servi di Dio, non si devono curare e, se si cureranno, non


- 97 -


ha da essere col mangiare e bevere. Notat revisor quod non raro expediet confesarium ieiunia servorum Dei cum discretione relaxare. Et hanc utique discretionem nec in hoc loco nec in alio quopiam servus Dei negat, solumque asserit deliquia servorum Dei, utpote a languore virium spiritualium animae ortum habentia, aut medicari non debere carnalibus medicinis, aut si medicantur, id fieri non debere aut cibo aut potu corporali.

 

Verba venerabilis Auctoris digna sunt, quae attente meditentur et directorum cordibus imprimantur: pretendono (inquit), non cognoscendo la virtù di questi spirituali deliquii, rimediarli et curarli dandogli nome e titolo d'infermità, obligando a queste persone a mangiar e bevere replicate volte più di quello che son solite e dormire e spasarsi; et in ciò le causano grandi mali, l'uno perchè le levano l'infermità, della quale dice san Paolo che causa fortezza, l'altro perchè, levando le forze all'anima, danno più vigore al corpo, il quale con magior impetu si rivela contro lo spirito. Un altro male è non cognoscere che questi deliquii non sono fiachezza, ma bensì una vittoria che l'anima riporta contro il corpo, erigendosi la raggione contro la sensualità e lo spirito contro la carne. E questa vittoria per lo sforzo che l'accompagna, causa nel corpo tremori e questi deliquii, i quali non procedono di difetto di mangiar o bevere. In quibus verbis sola prudentia carnis, quae mors est, aut sapientia huius mundi, quae stultitia est apud Deum, aliquid reprehensione dignum fortasse inveniet. Sed enim venerabilis Auctor vera sapientia ac prudentia plenus, sapientissime ac prudentissime ibidem dixit quod hominibus vere mundo crucifixis ac mortius sufficit pro cibo esus panis et aquae potus, unde subiungit: si lasci la paura e s'intenda che questi deliquii non sono parossismi di morte, ma bensì un dolce sogno et infermità de vita.

 

11º loco obiicit revisor quod venerabilis Auctor videtur supponere sanctum Joannem Baptistam fuisse natura angelicum, ex eo quod fol. 96 probare intendens hominem insigniter nequam, quem usitato sermone hispani appellant demonio encarnado, plus interdum praevalere adversus alium hominem quam daemon ipse, exemplum ponit in sanctissimo Praecursore, qui cum angelus bonus fuerit, et boni angeli in caelo adversus malignos spiritus praevaluerint, nihilominus a vili faemina, veluti a daemonio incarnato, fuit victus ac decapitatus. Supponit et merito revisor, qui tam rigide verba singula exagitat, servum Dei sanissimo sensu locutum fuisse in praesenti discursu. Et quidem sanctum Joannem Baptistam fuisse natura angelicum et de illorum numero qui, ut Origines tom. 5 In Joannem somniavit, fieri homines voluerunt, ut omnium Domino carne induto eadem corporis similitudine inservirent, error fuit huius vetustissimi doctoris, quem posterorum nemo amplexatus est. Unde mirum profecto esset si hoc novissimo oevo, in quo vel memoria talis erroris vix apud homines extat, imputaretur venerabili Auctori, qui omnino alienus, imo forte ignarus origeniani absurdi, id de Praecursore asseruit, quod catholice de eo negari non potest: scilicet, fuisse angelum, et angelum bonum, hoc nomine a Spirito Sancto per os Malachiae cap. 3 insignitum, ut testatur Dominus noster Jesus Christus in Evangelio


- 98 -


Matthei cap.11. Unde Alapide merito dixit de fide esse, quod sanctus Joannes fuit ille angelus de quo Malachias propheta vaticinatus est.

 

Jam si Joannes pleno ore vocari angelus potest, et angelus utique bonus, consequens est ut (servata semper nominis similitudine) eidem adaptari valeant bonorum angelorum attributa. Sic enim quia per gratiam filii Dei nominamur, et sumus, consequenter communicamus proprietatibus propriis et naturalis filii Dei; unde recte dicimus divinae consortes naturae, et haeredes Regni caelestis, tanquam cohoeredes Christi. Cum ergo proprium sit bonorum angelorum esse spiritibus superbis potentiores, ut bene probat venerabilis Auctor ex praelio magno facto in caelo, haud immerito talem virtutis praeminentiam Joanni uti angelo bono adscribit, ex indeque constanter allegoriae inhaerendo, legitime concludit quod probare intendit, scilicet, angelum bonum, de se fortiorem ac vincitorem daemonis, fuisse quasi victum a daemonio incarnato, id est, a faemina nequam.

 

12º loco gratis revisor criminatur quod servus Dei, loquens de dotibus superiorum regulariorum, dixerit: particolarmente fra religiosi e fratri scalzi devono i prelati essere santi e buoni e timorati. Male apud revisorem audit illud particolarmente. Verum hic loquendi modus adeo frequens est et usitatus, ut reprehendi iure nequeat vel a censore nimium critico. Hinc dicimus: dedecet christianos avaritia, sed magis ecclesiasticos viros, et plus adhuc viros religiosos, qui omnia pro Christo reliquerunt. Et iterum: praelati regulares debent longe abesse a moribus phariseorum, qui dicunt et non faciunt; et praecipue quodammodo superiores strictioris observantiae, quibus per leges non permittitur vel minimum singularitatis et diversitatis relative ad subditos. Hoc multis suadere studet propriis filiis venerabilis Auctor in praesenti loco, et plane laudabiliter. Si superiori d'una religione riformata (dicit venerabilis Auctor loco a revisore allegato fol. 100), come più frequenti nell'essercicio dell'orazione, in essa imparano la compassione, la benignità, la clemenza et il trato soave et amoroso verso i loro sudditti, perchè nella medessima orazione hanno un maestro celestiale e divino, il qual gli insegna a sufrir e tolerar et a caricare sopra le proprie spalle la peccora smarrita.

 

In 13º loco ad fol. 136 lin. 10 revisor supplet aliquid quod deesse existimat in littera servi Dei. Sed enim, quod revisor supplet, facile prudens lector subintelligit. Unde liquet sensus ex adiunctis.

 

14º loco observat revisor quod servus Dei locum allegat ex psalmo 145 additis verbis, quae in Vulgata nostra canonica editione non reperiuntur. Sed venerabilis Auctor, qui dum haec scripsit, omnium rerum summa inopia laborabat nec libros ad manus habebat, ex promptuario praeadquisitae eruditionis, beneficio memoriae, quae facile labitur, divitias doctrinae suae velut furtive prae angustia temporis proferebat. Unde non mirum si interdum non tam verba quam verborum sensum exarabat. Praetera venerabilis Auctor videtur allegare simul et explicare locum psalmi, quapropter verbis istis: exibit spiritus eius et revertetur in terram; loco termini suam, ibi positi, adiungit: de qua sumptus est; qua addittione optime


- 99 -


exposuit, cur sua dicatur terra. Unde ad rem Lorinus hic inquit: Reversionis in terram causa redditur, quia homo de illa sumptus est, pulvisque in pulverem revertitur (Gen. 3,19). Unde legimus Ecclesias. 12,7: Reverti pulverem in terram suam, unde erat, et spiritum redire ad Deum, qui dedit illum.

 

15º loco notatur a revisore quaedam inversio verborum orationis Dominicae facta a venerabilis Auctore pag. 155 ad illa verba: fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra, quae servus Dei vulgari sermone ita exposuit: sia fatta la vostra volontà così in cielo come in terra. Attamen ipsemet revisor ex adiuncta explicatione dictorum verborum recte colligit quod huiusmodi error, si error vocandus est, sit pure materialis. Imo absque ullo prorsus errore possunt talia verba legitimo sensu usurpari, ut revisor ipse advertit. Unde concludit: Questo però non voglio crederlo, giudicarlo errore in un servo di Dio così grande, ma che sarà stato un trascorso di penna quella trasposizione di parola. Et sane res foret omnino mirabilis quod in tantum virum cadere utcumque posset ignorantia orationis Dominicae.

 

16º loco bene revisor observat defectum unius termini pag. 156, quem ex contextu verborum unusquisque facile deprehendet.

 

17º loco ad pag. 177, ubi venerabilis Auctor loquitur de divina gratia sub methaphora olei, displicet revisori frasis qua utitur servus Dei, dum de gratia ipsa nimis improprie loqui videtur dicens che machia, et de apostolis: che restarono machiati con la grazia; absurde enim videtur frasis huiusmodi, quatenus per illam datur intelligi gratiam divinam hominem maculare, cum revera ea sit quae veras maculas peccatorum abstergit. Ceterum huiusmodi obiectio facili negotio diluitur si observetur quod vox hispana, qua venerabilis Auctor utitur, ambigua est, et significat non solum maculam proprie dictam, quae est labes inficiens et sordidans vestem, vel aliquid aliud, verum etiam quemlibet colorem rei cuique de novo advenientem, quo interdum res ipsa non solum non deturpatur, verum etiam magis pulchra decoraque redditur. Unde macula hispanice in bonam et malam partem promiscue accipitur iuxta qualitatem materiae de qua agitur. Generice vero apud hispanicos maculare idem sonare solet ac tingere. Et sub hac acceptione vocem usurpat venerabilis Auctor in praesenti loco.

 

Ei quidem methaphorice loquendo non incongrue dicitur gratiam divinam internum hominem abluere, dealbare, pulchrumque ac decorum reddere. Unde Apocalypsi dicitur quod sancti laverunt stolas suas et dealbaverunt eas in sanguine agni; hoc est, concientias suas puras reddiderunt et sanctificaverunt per merita et sanguinem Christi, ut ibi exponit Menochius. Similiter iustificationes sanctorum, quae per infussionem divinae gratiae fiunt, Apocalypsi cap. 19 comparantur byssino candidissimi coloris. Quare sicut per methaphoram de gratia asseritur animam coloratam efficere, dicitur similiter illam tingere et quassi maculosam reddere, quatenus, scilicet, eadem gratia, quae hominem iustificat, omnigena virtute simul exornat. Unde satis ad rem nostram Lauretus in Sylva Allegoriarum verbo macula ex glossa ordinaria Genes. 30 per maculosum in ovibus Jacob, varias


- 100 -


justorum virtutes designatas asserit. Nec dissentiunt S. Ambrosius, lib. 2 De Jacob. cap. 4 et 6, et Gregorius, lib. 21 Moralium cap. 1, qui per virgas variegatas, seu maculosas Jacob, intelligunt varia sanctorum exempla, quae dum intuemur, iis similes virtutum et haeroicorum operum proles edimus et efficimus. Ex quo patet etiam apud scriptores sacros nomen macula bono sensu non raro accipi et exponi.

 

18º loco ex pag. 179 huius libri revisor arguit singularitatis et novitatis allatam expositionem a servo Dei ad locum psalmi 108: Et induit maledictionem sicut vestimentum, et introivit sicut aqua in interiora eius, et sicut oleum in ossibus eius. Ubi venerabilis Auctor, si non erronea, saltem voluntaria et admodum impropria interpretatione, ut revisor existimat, per ossa, in quibus sicut oleum maledictio introivit, Deum intelligit. Ubi rursus revisor observat, Deum minime esse posse obiectum maledictionis passivae; unde comprehendere nequit quo pacto impii contra Deum maledictio introire dicatur in ossibus, si per ossa Deus intelligatur.

Verum enim vero huismodi obiectio, quae primo aspectu, et ea specie qua a revisore proponitur, valde difficilis apparet, minime dificultatem involvere deprehendet quisquis verba venerabilis Auctoris attente perspiciet. Postquam enim venerabilis Auctor de proprietatibus olei mystica acceptione disseruit, et variarum unctionum tropologicas significationes pulchre explicavit, sequentem discursum apposuit: Se la grazia divina è com'un oglio che distacca l'anima dalle cose terrene, il peccato e la colpa la distacca dalle cose celestiali; e perciò Davide chiamò il peccato oglio e aqua dicendo: penetrò dentro del peccatore la malvacità come aqua e nell'ossa sua come oglio. Vediamo perché come aqua dentro de lo stomaco, che son l'interiora dell'huomo, e come oglio dentro dell'ossa. Dico che l'oglio a chi lo vuol bevere gli causa astio e nausea; e per mostrare che senza nausea et astio, cioè senza veruna dificoltà, offendono i gran peccatori Iddio, dice il propheta che intrò in essi il peccato come aqua, come se dicesse che bevon la malvacità e con summa facilità peccano et offendono Iddio. Ma poichè il peccato entrò nei peccatori come l'aqua, pare che ivi se trasforma in oglio per ciò che opera, come questo licuore, distaccando l'anima da Dio, il qual se chiama osso perchè, quando il huomo stà in grazia del Signore, non vi è un osso così forte tanto attacato alla carne come il giusto sta unito con Dio; e quando pecca, resta, come carne distaccata dell'osso, molle e senza fortezza.

Mox, si placet, libremus partes singulas praefati discursus, et nihil penitus vel occulatissimus censor inveniet quod iure in eo sugillare possit. Inprimis, quod servus Dei nomine maledictionis peccatum intelligat, omni plane absurdo vocat, quinimo ea fortasis est huius sacri textus aptior intelligentia, namque maledictio per metonymiam pro peccato ponitur, cum ipsa sit effectus peccati. Deinde pro peccatore, qui induit maledictionem sicut vestimentum, recte intelligitur sceleratissimus quisque, qui circumquaque iniquitate plenus est, et quasi culpis involutus. Quod autem eius generis peccatores iniquitatem velut aquam bibant, id plane frasi omnimo sacra et in divinis litteris expressa, sapientisssime dixit venerabilis Auctor. Quod vero iniquitas, quae facile ut aqua a peccatore bibitur, sicut oleum vim habeat penetrandi totum hominem, et pertingere usque


- 101 -


ad divissionem et separationem creaturae a Creatore, reddens totum hominem carneum, instabilem, fluidum et quasi ab ossibus penitus denudatum, id est, expoliatum a vera fortitudine, quae ex Dei praesentia et amicitia provenit homini iusto, id non insulse, inepte aut absurde, sed discrete, apte et pulchre dictum est a venerabili Auctore, qui bene noverat luce contemplationis asiduae malitiam peccati et deplorabiles effectus quos causat in homine, quem separat a Deo eius fortitudine. Quod denique per ossa Deus ipse non absurde intelligi valeat, id satis perspicue tradit famosus auctor allegoriarum Sacrae Scripturae, nimirum Hieronymus Lauretus, qui verbo os, ossis diserte [et] discrete ait, os allegorice divinitatem significare posse, ibidemque ex doctrina sanctorum doctorum expresse addit quod Christus dicitur os Ecclesiae, quia dat illi fortitudinem. Unde liquet quod allegorica intelligentia, qua servus Dei exposuit praefatum psalmi locum, nihil singularitatis aut novitatis continet, utpote quae neutiquam adhorret a vera ratione similitudinis et a recepta expositorum Sacrae Scripturae doctrina.

 

In 19º, 20º et 21º locis nullam difficultatem nobis obiicit revisor, sed tantum aliquot calami lapsus observat ex defectu unius aut alterius termini, obvio cuique librum mediocri attentione legenti. Sane venerabilis Auctor proprias lucubrationes, ut votis et importunis filiorum praecibus satisfaceret, conscripsit, atque multis curis distentus ac viribus factus castigatius exarare nequaquam potuit.

 

Ultimo demum loco ex lectione huius libri revisor observat servum Dei raro allegare doctrinas sanctorum Patrum, nec saepe mentionem facere Beatissimae Virginis Mariae, quem ter solum in discursu huius operis nominat cum simplici titulo Virginis, at quam videtur revisori saepius et honoratius debuisse nominare, utpote quae ipsa est exemplar perfectionis, ad cuius altitudinem servus Dei praesenti opere doctrinis et exemplis hominum gressus dirigere satagit.

 

Ad hanc ultimam et multiplicem obiectionem sigillatim respondemus. Primo, circa defectum allegationum, quod venerabilis Auctor non librorum suffragio, sed solius memoriae benefitio, praesentem librum scripsit, quare non nisi difficulter admodum poterat illum allegationibus exornare, quod interdum in aliquorum libris non minus habere solet ostentationis quam utilitatis. Maxime, quia in praesenti tractatu venerabilis Auctoris esto frequens et expressa mentio sanctorum doctorum minime habeatur, habentur tamen opes doctrinae eorundem, cum vix aliqua sententia a servo Dei in hoc opere proferatur, quae non sit prorsus conformis communi doctrinae sanctorum; et, quod potissimum librum huiusmodi reddit commendabilem, est frequentissima et ad propositum valde accommodata allegatio Sacrae Scripturae, et ex hoc inexhauribili fonte ipse venerabilis Auctor fluenta doctrinae suae instar aliorum doctorum toto pectore hausit.

 

Praetera, apud hispanos, cum de Sanctissima Dei genitrice mentio fit, Virgo simpliciter per anthonomasiam nominatur, sicut apud italos la


- 102 -


Madonna; et hoc titulo excellentissimae virginitatis quasi anthonomastice dictae, credit nec immerito natio insigniter catholica, atque erga Dei Matrem flagrantissima devotione affecta, honorifficentissime compellare Sanctissimam Deiparam, cuius tot sunt dotes quod caelo sydera. Unde eius excellentissima attributa mille vocabulis exprimi vix possunt, at vero inter alia titulus Virginis non parum eminet, nec eidem purissimae Dominae minus placet.

 

Denique ardentissima devotio servi Dei erga Sanctissimam Dei genitricem non ex hoc libro probari debet, cum iam plenissime fuerit probata multis idoneis documentis et testibus fidedignis. Sane cum argumentum huius libri minime sit laudes Deiparae contexere, sed vitae mysticae difficultates explicare et regulas pro perfectione adipiscenda proponere, abs re, et veluti affectate replicaretur a servo Dei mentio Virginis, cuius licet vita inclyta cunctas illustret ecclesias, adeo tamen sublimis et eminens fuit, ipsasque superexcellens quorumlibet hominum perfectiones, ut potius admiranda quam imitanda fidei nostrae proponi debeat. Unde apud auctores, qui doctrinam mysticam tradidere, raro nec nisi obiter solet mentio fieri Beatissimae Virginis Mariae, praeterquam dum occasione narrandi aliquam vissionem vel aliquod vitae ipsius mysterium pro materia meditationis exponendi, eius mentionem facere ad propositum occurrit.

 

Haec pauca, credimus, abunde sufficere, ut evictis obiectionibus a docto revisore pro iniuncto sibi munere factis, doctrina huius libri iuvet, et aliorum ab eodem venerabili Auctore conscriptorum, velut de camino probationis purior eggressa, nitidius splendidiusque fulgeat. Omnia tamen dicta subiecta intelligantur purgatissimo Eminentiae Vestrae iudicio, cuius sacram purpuram demisissime deosculor.

 

Romae in conventu Sancti Caroli ad Quatuor Fontes Ordinis Discalceatorum Sanctissimae Trinitatis Redemptionis Captivorum die 23 februarii 1725. Fr. Michael a S. Joseph, Commissarius Generalis"17.

III - "Suffragium alterius teologi, pariter ab Emo. Ponente consultato"18.

 

"Ex verbis ven. Auctoris a Postulatore allatis paragrapho Respondemus, videlicet non ne parli più con essi, prohibetur animae cor aperire directori in non essentialibus minime a directore intellectis. Haec prohibitio merito censori displicet, utpote opposita regulae communiter traditae a magistris spiritus, ne anima decipiatur non subiiciendo se in iis quae interius


- 103 -


contingunt, licet parvi momenti, cum de iis quae appellantur coselle semper valeat dubitari, vera ne sint an falsa. Hinc ad cavendam deceptionis foveam, quam satanas a modicis fodere incipit transfigurando se in angelum lucis etiam in minimis, humile consilium optimum remedium est iuxta ea quae censor observat. Sane testimonium S. Theresiae non probat Postulatoris intentum, quia nulla prohibitio fit animae directae, sed seraphica tota est in solandis directoribus, ne se crucient si non intelligant. Nullum autem aptius remedium tradidisset S. Theresia hoc in loco in gratiam directorum, quam prohibere animabus in via perfectionis ambulantibus propriis directoribus aperire ea quae ipsi non capiunt. Hoc S. Theresia non docuit. Imo dum hortatur directores ne se ipsos crucient, ne praesumant, ne spiritus extinguant, ut fidem augeant, ut se humilient... insinuare videtur ea, quae non intelligunt, saepissime audire; non audirent autem quin communicarentur.

 

Num. Hic sermonem esse de extraordinario statu animae convenit etiam Postulator. Venerabilis Auctor ultro admittit animam minime posse in aliquo casu subiici directori, causamque assignat: Perchè lo Spirito e parola di Dio non si può legare trattenere, hoc est, quia Deus ubi vult spirat et Verbum Dei non est alligatum. Sane anima si nequit subiici directoris consilio, quia a Spiritu Dei acta in partem oppositam judicio directoris, cur venerabilis Auctor tradit: se non puol resistere? Nunquid voci Dei interius loquentis resistendum est? Addit: se non puol resistere, si lasci trasportare, perchè quando sia il demonio... Timet ergo num sit spiritus Dei malus an bonus. Sub hoc timore tutum consilium minime est dicere: si lasci trasportare, quia implicite et conditionate se exponeret periculo consentiendi daemoni. Consentire autem daemoni, permittente etiam Deo, in anima agenti, semper est malum. Subiungit: giacchè non l'ebbe, cioè la colpa, nell'ammettere il tal spirito. Hoc verbum ammettere praesupponit libertatem in eo qui admittit. De Christo Domino S. Leo (Serm. 11 de Pass. Domini) dicit: Admisit in se impias manus furentium. Non ergo quit daemon impune admitti.

 

Veneror factum S. Theresiae dicentis quod etiam si membratim corpus eius scinderetur, non posset credere tales visiones esse a maligno spiritu. Audiamus autem S. Bonaventuram (De Profect. Relig., lib. 2 cap. 76) in extraordinario casu revelationum et visionum, videlicet quod aliqui seducuntur in eis, putantes esse a Deo, quod forte phantastica deceptio est... In omnibus ergo revelationum vel visionum generibus magna cautela habenda est, ne falsa pro veris, noxia pro salutaribus, exigua pro eximiis et incerta pro certis recipiantur... Aliis autem videtur esse securius talia non quaerere, oblatis non cito credere, deceptionis foveam cavere. Aliquando etiam oblata velut minus fructuosa parvi pendere: ut si vera sint, se habeant indifferenter ab ea; si falsa, non innitantur eis, ne decipiantur. Haec S. Bonaventura.

 

Recolamus verba venerabilis Auctoris: se non puol soggettarsi. Potest esse casus ut anima certo iudicet visiones, quas habet, a Deo esse, adeo ut nequeat, ut ipse ait, iudicio confessarii se submittere sentientis oppositum.


- 104 -


Hoc in casu, iuxta S. Bonaventuram, debet se indifferenter habere, quia minus fructuosae sunt; verum si timeat eas a daemone esse, non debet inniti eis. Haec regula non concordat cum hac: se non puol resistere, si lasci trasportare; ex altera parte ex D. Bonaventura (Dietae salutis, tit. 6 de Donis, cap. 2), ille qui dat consilium caeteris paribus, debet praeponere expediens damnoso, facile difficili, certum incerto, securum periculoso.

 

Parag. Nec censura. Vocabulum hoc burla, si idem est ac facere rem aliquam, specie quidem uni fini directam, revera autem ex fine et intentione contraria, ut explicat Postulator, hispanice valeret dicere Deum lusisse quando tentavit Abraham, de quo S. Ambrosius dicit: Tentatur ut fortis, probatur ut fidelis, cum revera eum tentaverit, non ut filium occideret, sed ut probaret fidem, obedientiam et affectum. Sane directores spiritus, dum probant animas perfectas vel ad perfectionem tendentes, non iocant, imo cum maxima serietate procedunt; siquidem dignitas operis iocos excludit, ac proinde etiam terminos.

 

Num. Paenitentiae exteriores, quia impedimento minime fuerunt sanctis a censore relatis, quominus cum Deo conversarentur et in illum transirent per contemplationis excessum, per hoc precise, hoc est: per dar luogo all'anima che vuoli... non est opus moderatione, cum simul coniunctae steterint in praefatis sanctis mortificatio carnis rigurosa et altissima elevatio spiritus. Insuper valde difficile est in praxi determinare tempus pro tali moderatione servanda, quia valde difficile est scire: d'aver colpito Iddio nella forma che Sua Divina Maestà avrà ordinato e disposto. Ulterius, cum dicat D. Bonaventura (Medit. Vitae Christi, cap. 26): Tempore infirmitatis non est locus contemplationis, nisi Dominus faceret de gratia speciali; sequitur locum esse contemplationis tempore infirmitatis si Deus faceret de gratia speciali, igitur etiam tempore paenitentiarum erit locus contemplationis si Dominus faceret de gratia speciali. Idcirco per hoc simpliciter che l'anima ha colpito Iddio, moderari debere exercitia mortificationum, minime video; ex quo siquidem, quod anima Deum attigerit nullum per se insurgit contemplationis impedimentum. Attamen certum est mortificationes carnis mitigandas esse iuxta mensuram virium carnis et spiritus, dicente praecitato doctore (Pharetrae, lib. 2 cap. 17): sed ne quid nimis, alioquin reprimendus est fervor immoderatus, ne noceat unitati, serviat indiscretioni.

 

Num. Postulator docte ac mystice explicat tenebras pro macula quadam absque omni culpa, quae sit purum impedimentum perfectae communicationis Dei, ex quo sit aliqualis defectus perfectae mortificationis. Censor asserit ex contextu ibi sermonem esse de tenebris, quas mystici appellant desolationes internas vel absentia sponsi. Hae tenebrae nullam habent incompatibilitatem cum unione Dei et animae; idcirco censerem ut aliquis maxime peritus in lingua Auctoris iudicium ferret de quibus tenebris loquatur, an in sensu Postulatoris, an in sensu censoris, cum magna valde intercedat differentia et longe diversum faciendum iudicium.

 


- 105 -


Num. Quoties directori constat animam ambulare per viam unitivam vere ac recte, quod idem est ac ascendere ad osculum oris vel dilectum in desideriis amoris attingere, prudenter iudicari poterit director animam gradatim ad unitivam ascendisse, nam regulariter loquendo, nemo de repente fit summus, hoc est, prius sistendo se in osculo pedis per dolorem de peccatis, deinde in osculo manus per recordationem beneficiorum Dei; quibus praemissis osculis praesumptuosa minime dicenda est anima si ad unitivam aspiret. Cum igitur hic supponatur esse sermonem de anima incedente per viam unitivam, iam intercesserit necesse est, seque excreverit vere ac recte in osculo pedis ac manus; non est ergo vexanda anima circa modum quo se gesserit in via purgativa ac illuminativa. Caeterum ex quo satanas transfigurat se in angelum lucis, regulariter loquendo, probandi sunt spiritus an ambulent in spiritu et veritate.

 

Num. 10º           Venerabilis Auctor dicit: I deliquii non si devono curare. Deliquia oriuntur ex languore nempe cum anima in illum, quem diligit, liquescit, et in se ipsa tota languescit, ut dicat: fulgite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo [Cant 2,5]. Crescente enim virtute mentis, decrescit fortitudo corporis. Supposito carnis languore ex deliquiis orto, et per consequens maxima corporis debilitate, seraphicus Doctor (S. Bonav., pag. 173, De septem itiner. aeternit.) monet hanc quaestionem sic: Quaerunt autem devoti aliquando ex devotionis vehementia corpore debilitati, utrum sit melius debilitatem corporis potius subire... vel prae nimia debilitate se abstrahere a devotione et spiritum extinguere et exterioribus occupationibus se dare pro corporis relevatione. Ad hoc, ait S. Doctor, salvo meliori consilio, videtur consulendum nimis debilibus, quod interdum possunt se utiliter substrahere a studio devotionis... Hinc, iuxta consilium S. Bonaventurae, possunt ac debent curari deliquia ob relictam debilitatem corporis, vel ne valde debilitatur propter rationem, quam ibi adducit prudentissimus mysticus, videlicet, quia utilius est ad horam temperantius frui gratia devotionis, quam omnino exhaustis viribus et destructa virtute naturali totaliter eam perdere, et irrecuperabiliter carere... Cum igitur constet per deliquia valde debilitari corpus, corpore debilibus consulendum est, ex S. Doctore, se abstrahere a devotione, spiritum extinguere et exterioribus occupationibus se dare pro corporis relevatione. Hoc autem totum species remedii est. Ac proinde hi non si devono curare, absolute prolatum, aliquam moderationem admittit.

 

Num. 11º           Ex quo Postulator minime redarguat revisorem de intelligentia libri a se traducti, convenio in sententiam censoris, videlicet, quod verba Auctoris, in sensu obvio accepta, hunc naturalem sensum praeseferunt, scilicet S. Joannem Baptistam angelum fuisse ex numero eorum qui in caelis praelium magnum facere et malos angelos vicere. Hunc sane intellectum ingerunt verba Auctoris simpliciter et, ut sonant, accepta. Omnis autem error procul sit a mente venerabilis Auctoris.

 


- 106 -


Num. 12º           S. Bonaventura dicit (De sex alis seraphim, cap. 2, p. 88 fin.): Et fortasse ideo in tali similitudine sanctissimo Patri nostro Francisco in illa gloriosa visione Dominus apparuit, quando eum passionis suae stygmatibus insignivit, ut ostenderet sic alatos spiritualiter esse debere, qui eius familiae utiliter prae esse deberent. Hoc autem absque invidia dictum est. Hinc et verba venerabilis Auctoris in bonam partem accipienda sunt.

 

Num. 17º           Vidi Vocabularium Hispanum Laurentii Franciosini, ubi hi macchia hispanice varie accepta sonat praecise maculam eo prorsus sensu, quo usurpatur italice, quod minime convenire gratiae potest. Quod si de gratia valeat dicere animam tingere et maculosam reddere, hispanice posset proferri Virginem plenam esse macularum, Christum Agnum esse maculosum et Ecclesiam esse maculatam. Hoc sane pias aures offenderet.

 

Num. 18º           Psaltes commemorat execrationes et aerumnas praedictas adversus homines ingratos. Unde subiectum de quo loquitur est homo ingratus, qui sibi accersivit haec mala, videlicet maledictionem; et hac similitudine indicat afflictiones eius exteriores per vestimentum et interiores per aquam et oleum, ut significaret dolorem medullitus et perseveranter penetraturum viscera et ossa: foris et intus. Maledictio ergo intrabit ut aqua viscera peccatoris et penetrabit ut oleum. Licet autem nomine ossis veniat fortitudo, possitque applicari Deo in aliquo alio sensu; minime tamen in explicatione psalmi 108, nisi cum errore vel saltem valde improprie. De uno enim et eodem peccatore asserit propheta, quod induet maledictionem, quod maledictio introivit sicut aqua... et sicut oleum...".

            IV - "Corduben. Beatificationis et Canonizationis Servi Dei Ven. Patris Joannis Baptistae a Conceptione, fundator fratrum Discalceatorum Ssmae. Trinitatis Redemptionis Captivorum.

 

 

Emmo et Rmo Domino Cardinali Barberino.

 

 

Alia responsiones pro parte postulatoris causae, quibus primae magis corroborantur, et ab obiectionibus alterius perdocti censoris defenduntur.

 

 

Emme ac Rme Domine

 

 

Placuit Em. Vrae. benigne commitere alteri censori examen responsionis factae pro parte postulatoris causae ad quasdam19 obiectiones propositas ab uno ex revisoribus seu censoribus operum nostri servi Dei, ut nimirum theologica severitate iuditium ferret super eadem responsiones. Ipse autem censor pro iniuncto sibi munere volens obiectiones ipsas (ut videtur) iam plene evacuatas aliqualiter instaurare et praestitas solutiones


- 107 -


quodammodo infringere, nonnullas dificultates movit, quas breviter et efficaciter discutere ac removere oportet.

 

Primo, igitur ex allatis in responsione parag. Respondemus censor colligit quod prohibetur animae cor aperire directori in non essentialibus minime a directore intellectis. Sed enim huiusmodi collectio non videtur satis legitima aut doctrinae nostri servi Dei aliquo modo consentanea. Dum enim venerabilis Auctor ibi ita monet: non ne parli più, hoc est, non amplius loquatur, manifestum est non prohibere absolute loqui sive cor directori aperire, sed caute admodum omninoque prudenter in allatis verbis evidenter supposuit obligationem aperiendi directori illas res exiguas et veluti parvi momenti, quas venerabilis Auctor cosette ibidem appellavit. Unde Ven. Auctor nullibi unquam dixit: non ne parli di queste cosette con i direttori, sed: non ne parli più. Quo sane consilio prudentissime cavet, ne anima, quae iam vel in minimis cor directori aperuit, nec a directore intelligi potuit, eum amplius inutiliter molestet et seipsam anxietate non pro futura cruciet. Si enim anima nunquam desisteret, nec finem aliquando imponeret communicationi et repetitioni illarum exiguarum rerum non essentialium, quas forte non iam semel directori exposuit et ab eodem non intelligi aut potius negligi, experimento didicit; quid aliud, rogo, efficeret, nisi directorem suum importune vexare?

 

In eodem loco censor observat, quod allegata a postulatore doctrina sanctae Theresiae non facit pro anima dirigenda, sed pro directoribus, quos ibidem instavit. Ad quod tamen in promptu responsio est: nam ea, quae ad instructionem directorum recte traduntur, sapienter etiam aplicantur animae perfectae et plurimorum judicio diuturnaque experientia probatae. Si enim ex testimonio seraphicae magistrae director debet animam sibi subiectam non despicere in his quae ipse non intelligit, sed eam potius Deo regendam ac gubernandam relinquere, sane etiam poterit ipsa anima tali monitu praeventa, tanquam salubri consilio erudita, non amplius sermonem facere cum directore de his quae iam pridem ipsi patefecit, quaeque director ipse minime curavit, atque humiliter confidenterque recurrere ad intimum Dei magisterium, ut in responsiones dicebatur. Neque anima, quae in talibus circunstantiis hoc modo se gerit, aliquid revera facit aut contra aut praeter salutarem directionem; immo potius id efficit, quod pro talibus circunstantiis prudenter monent spiritualis vitae magistri.

 

Num. ex verbis servi Dei per extensum in responsione relatis, censor infert quod in sententia venerabilis Auctoris sit licitum pro aliquo saltem casu resistere voci Dei interius loquentis. Ad hoc autem facile respondetur, quod spiritus veraciter humilis, qui omnia sua opera salutari timore veretur, quique alterius prudentiae et regimini libenter subiicitur, non solum licite, verum etiam laudabiliter, imo et heroice solet conari sive velle resistere interioribus animae motibus ex superioris imperio aut consilio, etiam quando tales motus a Deo esse ineffabili quadam certitudine deprehendit. Ad tam miram spiritus docilitatem et subiectionem retulit venerabilis Auctor quae ibidem dixit: Se non puol resistere, si lasci


- 108 -


trasportare. Per quae verba id aperte innuit, quod prudentia spiritus humilibus corde maxime commendat. Neque proprie loquendo, qui ita resistit dicendus est Deo resistere, sed potius velle cohibere proprium iuditium de hoc quod Deus loquatur, ut per omnimodam negationem sui proprium sensum, si fieri possit, deponat et contrariam directoris opinionem induat. Quid in hoc reprehensione dignum inveniet, qui ex evangelio novit tanto opere commendatam a caelesti nostro Magistro puerilem simplicitatem ac docilitatem? Non minus levia videntur quae ibidem censor obiicit adversus illa verba venerabilis Auctoris: Se non puol resistere, si lasci trasportare, perchè, quando sia il demonio, etc., ex quibus censor huiusmodi efformavit discursum: timet ergo num sit spiritus Dei malus an bonus. Sub hoc timore totum consilium minime est dicere: si lasci trasportare, quia implicite et conditionate se exponeret periculo consentiendi daemoni. Ego sane non video, qua ratione possit appellari consensus animae ipsa impotentia resistendi interiori motui? Sane anima, quae directoris consilio acquiescere toto conamine volens, restitit quantum potuit, ut improbatum a directore motum reprimeret, nihil ultra debuit facere et non fecit, ut reatum evaderet deceptionis.

 

Praeterea notum est non omne operari cum timore includere periculum imputabile deceptionis: alioquin quomodo beatus Job laudabiliter dixisset: Verebar omnia opera mea? [9,28]. Unde sancti viri (inquit D. Gregorius lib. 5 Moral. cap. 6) cum mala superant, sua etiam bene gesta formidant, ne cum bona agere appetunt, de actionis imagine fallantur; ne pestifera tabes putredinis sub boni specie lateat coloris sciunt enim, quia corruptionis adhuc pondere gravati diiudicare bona subtiliter nesciunt, et cum ante oculos extremi examinis regulam deducant, haec ipsa in se non numquam, et quae aprobant metuunt, et tota quidem mente interna desiderant, sed tamen de incertitudine operum trepidi, quo gradiuntur, ignorant.

 

In eodem loco censor videtur contraponere, allegato in responsione facto, S. Theresiae generalem doctrinam seraphici doctoris S. Bonaventurae. In qua quidem nihil prorsus invenio aut tali facto contrarium aut verbis nostri servi Dei oppositum. Nam quod ibi S. Doctor tradit dicens: aliquando etiam oblata, velut minus fructuosa parvi pendere, ut si vera sint, se habeant indifferenter ad ea; si falsa, non innitantur eis, ne decipiantur, minime quidem adaptari potest casui nostro, nam hic non agimus de statu animae sub quo indiferenter se habere potest, sed sub quo a spiritu agitur et ita fortiter ac vehementer, ut etiam volens nequeat motum, quem patitur, cohibere et a se abiicere. Omitto sermonem facere de proprietate vocis ammettere, quam censor inquit libertatem praesuponere in eo qui admittit. Cum enim de mente ac de sensu venerabilis Auctoris liquido nobis constet pernotoria alia verba, frustra de unius voculae magis minusve propria significatione contenderemus.

 

loco non videtur censor acquiescere velle hii quae dicta sunt in responsione parag. nec censura circa vocabulum burla, quo servus Dei utitur ad explicandas duriores probationes, quibus directores exercere solent animas sibi ipsis subiectas. Unde arguit vocabulum hoc burla, si


- 109 -


idem est ac facere rem aliquam specie quidam uni fini directam, revera autem ex fine et intentione contraria, ut explicat postulator, hispanice valeret dicere Deum lusisse, quando tentavit Abraham, etc., cum revera eum tentaverit non ut filium occideret, sed ut probaret fidem, obedientiam et affectum. Cuius tamen argumenti assumptum sine ullo prorsus inconvenienti concedimus, nam si poetae dicere licuit: ludit in humanis divina sapientia rebus20, si rursus sapientissime ipsa Dei sapientia affirmavit quod ludit in orbe terrarum, curni dicemus Deum lusisse, cum Abraham proprii filii immolationem imperavit? Sane, si Deus ludit in orbe terrarum, ludit utique cum electis suis, maxime autem cum amicitioribus et dilectioribus, nam ludus proprie est amici ad amicum. Miror porro quod vocabulum burla tam indecens censori videatur, postquam ea legit in responsione, quae ibidem a postulatore sunt allatae; si enim sine dedecore, imo decentissime dicitur de divina sapientia ludos facere, nec eius supereminens dignitas21 aut iocos aut iocorum terminos excludit, cur absque serietatis iactura et sine despectu dignitatis directorum non licuit servo Dei aserere, quod directores quasi iocos faciunt dum dirigendas animas multiplici probationum genere experiuntur?

 

Num. censor bene probat composibilitatem rigorosae mortificationis carnis et altissimae spiritus elevationis. Sed hanc ipsam servus Dei et theorice et practice optime novit, nam utramque usque ad ultimum vitae spiritum miro quodam modo coniunxit. Ceterum, quia non eadem mensura dona Dei hominibus distribuuntur, nec omnes id possunt quod aliqui uberiori gratia Dei adiuti potuerunt, idcirco venerabilis Auctor recte sapienterque monuit macerationis carnis et exteriorum mortificationum mitigationem, quoties illae impedimento essent nobiliori actui vitae contemplativae.

 

Num. censor admittit ac probat allatam in responsione explicationem mysticarum tenebrarum. Dubitat tamen an revera venerabilis Auctor tenebras in hoc sensu usurpaverit, an potius in alio intento a primo censore, scilicet, pro desolatione interna animae causata ex absentia sponsi. Sed vero videtur procul debere esse omne dubium, quippe, ut advertitur in responsione, servus Dei huiusmodi tenebras expresse contraponit perfectae mortificationi totius interioris et exterioris hominis, cui utique minime contraponitur aut desolatio animae aut absentia sponsi, sed potius aliqualis defectus praedictae mortificationis; quamquam negari non possit, quod illative ipse defectus mortificationis possit etiam appellari absentia sponsi non simpliciter, sed secundum quid talis, sumpta, scilicet, pro defectu intimae et perfectae unionis, cuius impedimentum est quilibet defectus mortificationis. Posito enim huiusmodi defectu, recte arguitur aliqualis absentia sponsi, quo plene non fruitur, qui in negatione sui invenitur aliqualiter defectuosus.


- 110 -


Dicta a postulatore in responsione 9 ne utiquam videntur a censore improbari, quare nihil addere oportet.

 

Decimo loco censor adducit doctrinam seraphici doctoris S. Bonaventurae, ubi inquit: Salvo meliori consilio videtur consulendum nimis debilibus, quod interdum possunt se utiliter subtrahere a studio devotionis. Ex qua censor recte infert posse ac debere curari22 deliquia ob relictam debilitatem carnis, vel ne valde debilitetur. Ceterum nusquam noster servus Dei tam prudens consilium reprobavit; multo minus in praesenti loco, ubi nihil penitus dicit de debilibus aut de debilitate ex deliquiis relicta in corpore, sed solum de ipsis deliquiis, de quibus vere affirmat non esse corporales infirmitates, quae curari debeant corporalibus medicinis. Contra illos ergo quia deliquia spiritus tanquam morbos carnis carnaliter medicari solent, militant ea quae venerabilis Auctor hoc loco prudenter ponderat verbis in responsione per extensum adductis. Cum hoc autem optime stat, quod utilius sit ad horam temperantius frui gratia devotionis, quam omnino exhaustis viribus et destructa virtute naturali, totaliter eam perdere et irrecuperabiliter carere, iuxta prudentissimum monitum praelaudati sancti doctoris divi Bonaventurae. Quod si haec cessatio a devotionis exercitio loco remedii prudenter adhiberi potest, quod minime inficior, non tale remedium noster Dei servus ullatenus exclusit, sed illa solum corporalia medicamenta, indiscrete adhiberi solita per excessum cibi et potus, ut in praesentiarum expresse tradit. De cetero ex terminis omnino verum est spiritualia deliquia non exigere medicamenta corporalia, quamquam contingere possit, praesertim in debilioribus, quod crescente virtute mentis, caro infermetur et egeat medicinae auxilio.

 

Num. 11º censor obiicit quod verba venerabilis Auctoris in sensu ovio accepta hunc naturalem sensum praeseferunt, scilicet, S. Joannem Baptistam angelum fuisse ex numero eorum qui in caelo praelium magnum facere et malos angelos vicere. Ad hoc tamen satis dictum est in responsione, et alias censor ipse nobiscum fatetur omnem errorem procul esse a mente venerabilis Auctoris. Solum addimus quod usitato loquendi modo vulgo saepe dicitur, etiam de homine virtutis plenitudinem praedicto: questo è un angelo di paradiso. E converso autem de homine nequam: questo è un angelo, ma di quelli che cadettero dal cielo. Neutra porro harum locutionum ingerit sensum de eo, quod vel primus sit per naturam angelus de numero beatorum, vel secundus de illorum numero qui ceciderunt.

 

Allegata a postulatore num. 12º non solum censor probat, verum etiam magis confirmat testimonio S. Bonaventurae, quapropter aliquid dictis adiungere minime est necesse.

 

Num. 17º circa significationem vocabuli macchia, quod in responsione dictum est, hispanice in bonam et malam partem promiscue usurpari,


- 111 -


iuxta qualitatem materiae de qua agitur, censor allegat Vocabularium Hispanum Laurentii Franciosini, ubi macchia hispanice varie accepta sonat praecise maculam, eo prorsus sensu quo usurpatur italice, quod minime convenire gratiae potest. Ad hoc autem dicimus quod non solum hispanice, sed etiam italice et latine locutiones methaphoricae distinguuntur a vocum significatione propria et litterali; quare non oportet quaerere tales locutiones in linguarum dialectis, nam allegoriae non a lexico, sed ab hominum sensu et rerum similitudine ac proportione communiter desumi solent. Constat insuper quod allegoricae locutiones illi solum interdum male sonant, qui loquentis sensum non satis percipit et translatam cum propria significatione confundit. Sic nimirum qui verba Apostoli: petra autem erat Christus, secundum propriam significationem acciperet, foede utique erraret; erraret tamen non ex vitio loquentis, sed ex propria crasaque ignoratione. Praeterea sine reprehensione ulla Hugo Cardinalis In epist. ad Thessal. cap. 5 col. 3 dixit de charitate, quae in plurimorum theologorum sententia a gratia est indistincta, quod habet plures maculas, quia omnia bona aliorum coniungit sibi per congratulationem. Et concludit: vel maculae charitatis sunt, quas determinat Apostolus prima Cor. cap. 13: charitas patiens est, benigna est, etc. Similiter non vitio tribuitur eruditissimi Berchorii, quod dixerit: maculositatem nihil aliud esse, nisi coloris varietatem, quae ut communiter signat in bono, quamvis aliquando significet in malo. Ex quo patet non solum absque absurdo, verum etiam sine ulla prorsus novitate, bono sensu dici posse: Virginem plenam esse macularum, et Christum Agnum esse maculosum.

 

Ultimo demum loco censori displicet expositio illa moralis, quam venerabilis Auctor proposuit circa verba psal. 108, ea, scilicet, de causa quod, ubi psalmista videtur expresse loqui de peccatore, noster servus Dei Deo tanquam subiecto maledictionis tribuit, quod non Deo, sed peccatori unice potest sine error applicari. Caeterum allata a servo Dei expositio non solum omni errore caret, sed insuper acumine plena est, et ita pulchre ad mores instruendos composita, ut non reprehensibilis, sed potius videatur omnino mirabilis. Nec negamus quod de uno et de eodem peccatore, vel potius de peccatoribus singulis, asserit propheta quod induit maledictionem, quod maledictio introivit sicut aqua et sicut oleum, etc. At quia maledictio, sicut oleum penetrans totum hominem reddensque illum carneum, instabilem, fluidum et quasi ab ossibus denudatum, pertingit usque ad divisionem creaturae a Creatoris, qui est vera fortitudo, soliditas et consistentia eiusdem, ideo acute, sane et nimis apposite venerabilis Auctor per ossa peccatoris Deum tropologice significari dixit; nec propterea supposuit, minus vero asseruit, Deum esse subiectum maledictionis, quam peccator induit, quaeque sicut oleum totum peccatorem penetravit. Aliud enim est subiectum, quasi receptivum maledictionis, aliud vero id, quod quasi effectus consequitur maledictionis adventum et receptionem in peccatore. Quod si peccata dividunt inter nos et Deum, ut phrasi plane divina dicitur, non proptera aut intelligitur aut supponitur quod Deus ipse sit subiectum peccati, eo quod se habeat


- 112 -


velut extremum separationis ab ipso peccato causatae. Ex quo liquet adducta a censore nihil prorsus urgere nec praestitam in responsione explicationem ullo modo infingere.

 

Quae omnia tamen a nobis dicta, subiecta omnino intelligantur purgatissimo Eminentiae Vestrae iudicio.

 

            Romae in conventu Sancti Caroli ad Quatuor Fontes die 6 decembris 1725".

V - Voto del P. Ildefonso José de la Peña S.I. (1829): ASC, adjunto al ms. 290, original autógrafo.

 

"Cum ex Rescripto Emmi. ac Rmmi. D.D. Julii Maria della Somaglia S.R.C. Card. Praefecti, sub die 15 aprilis 1826, mihi demandata fuerit revisio et suppletio, sive emendatio in nonnullis accidentalibus operum B. Jo. Baptistae a Ssma. Conceptione, Fundatoris Ordinis Discalceatorum Ssmae. Trinitatis Redemptionis Captivorum, ut honorifico huic et gratissimo sane mandato pro mea tenuitate obtemperarem, attente illico perlegi primum eorundem operum volumen; in quo nihil inveni, quod S.Fidei, sanae doctrinae et bonis moribus adversari videatur; quinimo resplendent in ipso coelestis illa et practica Beati Auctoris doctrina, sancta simplicitas et mirabilis promovendae salutis ac perfectionis zelus, dum practicis documentis magistris ac discipulis, superioribus ac subditis, lumen praefert ad tollenda impedimenta et rite procedendum in perdificili spiritus ac virtutum via. Ne tamen officio meo deficerem, paucas quaedam in accidentalibus adnotavi, quae mutanda, supplenda aut supprimenda mihi videntur, quaeque in adjuncto folio indicantur. In quorum fidem, etc.,

            Romae in domo professorum Soc. Jesu die 18 julii anni Dni. 1829.

            Ildephonsus Joseph della Pegna, S.J."

 

"Correcciones al tomo primero de las obras del P. Juan Bta. de la Concepción:

Tomo

 


- 113 -


Pág.     Lín.      Cap.                                                   Correciones

14v      8          6          ciudadano de Rodas                ciudadano de Efeso

14v      9          6          Coliseo                                               Templo de Diana

33        32        11        Tubo tantos dares y tomares    Tubo aquella tan tierna y humilde conferencia

57        6          20        quarenta soldatos                                quatrocientos soldatos

59v      16        21        fáciles no quiero                                  fácil es de ver, no quiero

65        11        22        por temeroso y obligado          por temor se ve obligado

85        16        26        san Pablo         san Pablo (1 ad Cor. 9 v. 19 y 22: Omnium me servum feci; omnibus omnia factus sum)

101      29        35        In dextera eius longitudo dierum, et in sinistra divitiae et gloria  Longitudo dierum in Longitudo dierum in dextera eius, et in sinistra divitiae et gloria

103      37        35        Dispongas no                           Dispongas? No, pues ven acá

103v    2          35        viles     ¿                                  viles?

103v    6          35        sobraran que puedas                sobraran algunos que puedas

107      19        36        Sancto en Deus                                   Sancto en el cap. v. 13 y 16 de la Sabiduría: Deus...

107      28        36        Apud hominem morset vita                  Ante hominem vita, et mors

109      33        36        David a Bersabé                                  David a Bethsabée

114v    21        40        del ps... ramnum                                  del ps. 57... rhamnum

115v    11        40        dijeron al stulte                        dijeron al rico avaro (Luc. 12 v. 20): stulte

116      32        40        sin la hornera                           sin la huéspeda

122      20        43        consumatusque                        consumptusque

125      3          44        Sive ergo manducetis sive bibatis, omnia in nomine J.C. facite  Sive ergo manducatis, sive bibitis, omnia in gloriam Dei  facite (1 ad Cor. 10 v. 31). Omne quodcunque facitis in verbo aut opere, omnia in nomine D.J.C. (ad Colos. 3 v. 17)

125      22        44        Mulieris... annorum illorum       Mulieris... annorum illius

125v    27        44        Dieis mei sicut umbra pretereunt           Sicut umbra dies nostri (cap. 8 v. 9) velocius transierunt (cap. 7 v. 6)

132      22        47        Dios por... vide ubi nunc                      Dios por Jeremías cap. 3 v. 2. Vide ubi non

133      2          48        con antojos      con anteojos

133      4          48        gozar del chillido de tantos espíritus divinos, del balido de tantos bienaventurados        gozar de la dulce melodía de tantos espíritus divinos...del sonoro canto de tantos bienaventurados

133v    1          48        Dijo Sénaca... omnis vita servitus est    Dijo Sénaca (De tranquilitate, pár. De adversitate ferenda, pág. 138, edit. Venet. 1503): vita servitum est

133v    5          48        Tedet animan mea vitae meae; allí anima quiere decir vida        (es rara esta interpretación)

140      28        52        conservarlo y regalarlo                         conservarlo y regarlo

147      21        55        cristalino y , y después                         cristalino y aqueo, y después

151      7          57        hálito de que mata                               hálito de pestífero Thebeo que mata


- 114 -


152      1          57        como dice san Pablo: quos eadem fides et charitas germanos   como dice la Iglesia de los SS. Juan y Pablo (oratio in            festo ad diem 26 junii), quos eadem fides et passio fecit esse germanos

154      26        58        como dice a die nativitatis Sepulturae   como dice el Eclesiástico, 40 v. 1: a die exitus de ventre matris eorum usque ad diem sepulturae

168      1          65        véase un expositor       véase un expositor (Alap. in cap. 1 Ezech. 10 interpreta muy conforme al Beato)

170      29        66        nisi tu solus       nonne tu qui solus (Job cap. 14 v. 4)

172      21        67        según aquello delsalmo del salmo 117

176      33        69        en el sentidoquando     en el sentido místico quando

177      13        69        por in manibus  por Ysaías cap. 49 in manibus

179      4          70        O qué de prelados...quien deben. Yo creo... antes que puertas verdaderas...   Soy del parecer que en la traducción se supriman todas las palabras notadas en esta página 179, desde o qué de prelados hasta quien deben. Y las siguientes, yo creo hasta  verdaderas.

181      14        71        nubes volitant super nos           nubes volent (sin el super nos)

186v    8          73        omnibus debitores sumus, sapientibus et insipientibus   sapientibus et insipientibus debitor sum

200      24        80        Concilio la                   Concilio Lateranense

200      35        80        del rey pareciendo       del rey Achis, pareciendo

203      27        80        sint oculi                      erunt oculi

203      28        80        El profeta Señor                      El profeta Ysaías c. 30

208      29        83        Quia ego sum oculus hominis    Quia Domini est oculus hominis

219      6          88        In quaqumque hora      In quaqumque die

219      22        88        irse quia                                   irse (Cantic 6): Quia

223      21        88        Quia thesaurus absconditus, et scientia invisa    Sapientia enim absconsa, et thesaurus invisus (Eccl 41,17)

+++++++++++++++++++++++++++

Roma, en la Casa Profesa de la Compañía de Jesús a 18 de julio de 1829. Jhs. Ildefonso José de la Peña".

VI - Voto de Fr. José de Santo Tomás, OCD (1829): ASC, adjunto al ms. 290, original autógrafo.

 

"Ex comissione Rmi. P.M.S.P.A. legi et attente examinavi hunc primum librum operum quae B.Joannis a Ssma. Conceptione, Fundator


- 115 -


Discalceatorum Ordinis Ssmae. Trinitatis, manu propria conscripsit; nihilque in eo inveni, quod consonum non sit nostrae catholicae fidei, praeter aliqua valde accidentalia, quae a quolibet, hispanicae linguae non ignaro, emmendari non possint facilime. Quod vero attinet ad hujus libri substantiam, meo sane judicio, Dei inspirante gratia, Beatum confecisse eundem videtur, nam in ipso reperiuntur eruditio cum simplicitate, doctrina sine elatione, magisterium cum humilitate, ac sanctitas absque dolo. In eo, tanquam miles in vitae spiritualis palaestra apprime expertus, religiosis omnibus, tam praelatis quam subditis, optimas parat regulas quomodo mundi laqueos valeant declinare, vitare hominum consortia; viamque aperit ad contemplandam Dei magnitudinem, nostram cognoscendam miseriam, ac propriam abnegationem procurandam, omnes excitando familiaribus exemplis e solidissima S.M.Ecclesiae doctrina, frequenti Sacrae Paginae allegatione sanctorumque Patrum, verae traditionis testium; sententiis paucis omnibus caelestis doctrinae suae lac et mel dulciter praebet. Hoc eructavit, quod ex alto biberat, praesens nempe opus ascetico-misticum, quod, omnibus omnia factus, tanquam sui spiritus pignus sapientibus et insipientibus velut testamento reliquit. Quapropter, ut publicam lucem videat, dignissimum conseo.

            Romae ex domo generalitia Italicae Congregationis 26 julii 1829.

            Fr. Joseph a Sto. Thoma, Proc. Generalis Carmelitarum Excalceatorum Congr. Hisp."

 

 

 

 




1 ASC, leg.57.



2 El original autógrafo en ASC, unido al ms. 290. Transcribimos todos los documentos respetando la grafía original.



3 Indicación añadida en la sobrecubierta. Desconocemos el original de este voto, por lo que nos servimos de una copia oficial, utilizada por la comisión que aprobó los escritos. El voto es, como se sabe, del abad Compagnizani, primero de los dos teólogos consultados sucesivamente por el cardenal Barberini, Ponente de la Causa. Las referencias textuales corresponden a una copia del tomo II que hoy desconocemos.



4 ms. camino



5 ms. camino



6 ms. camino



7 sigue perfettione tach.



8 ms. camino



9 ms. sarrà



10           ms. l'ossequio



11           sigue in persona tach.



12           ms. così in cielo come in terra



13           ms. 288



14           sigue religione tach.



15           ms. have



16           ms. camino



17           A continuación hay otra firma, tachada e ilegible. En la sobrecubierta, de distinta caligrafía, se lee: "Respuestas del P. Fr. Miguel de S. Joseph a las animadversiones echas contra las obras de nro. V. P. Fr. Juan Btta. de la Concepción".



18           El original del documento que copiamos no lleva título ni fecha. Pero sí esta nota de segunda mano en la sobrecubierta: "Respuestas del procurador De Sanctis a las mismas animadversiones de las obras de N. V. P. Fr. Juan Batta". El título mencionado está en la sobrecubierta de una copia oficial, existente junto al autógrafo.



19           sigue replica tach.



20           OVIDIO, Ex Ponto epistulae, 4,3: "Ludit humanis divina potentia rebus".



21           siguen tres pal. tach.



22           sobre la lín., en la lín. pal. tach.; al marg. medicari tach.






Anterior - Siguiente

Índice: General - Obra | Palabras: Alfabética - Frecuencia - Inverso - Longitud - Estadísticas | Ayuda | Biblioteca IntraText

IntraText® (V89) Copyright 1996-2007 EuloTech SRL