20 LA MAROGNA*
Desso ve vojo contar de come, da
toseto, me ciapavo calche scheo. A i tenpi de stiani rispeto a sti qua de desso,
le robe le nava propio difarenti. Vardé ben, no parché gero boceta de
nove-diese ani e mi gero diverso, ma parché, la vita, nel so insieme, la se
tirava vanti tuta in altra manera de vìvare. L'apartamento del casamento indove
ca vivéo co la me fameja, el stava nel primo de i tri palassuni del conte
Pelissari e i gera diti ‘le case de i operai’. Co sto apelativo se distinguéa
l'altro s-ciapo de case, senpre de Pelissari e che, parò, le se ciamava ‘le
vilete de i inpiegati’. Ste vilete, tute in retilinio, le stava al de qua de le
rotaie de la ferovia. Infati, se da Arzegnan te navi verso la Madoneta o al
simitero, su la manca no ghe stava nissuna costrussion, salvo che chela de i
Confente. Sta fameja la gera stimà siorassa. La possedéa canpagna granda, casa
granda, barchessa granda e na boaria de tante vache. I Confente i gera on punto
de riferimento par tuti chei de torno via, parché i gavéa el toro par la monta.
Tuti i paruni, che i slevava vache (anca chelo che ’l gavéa na vaca sola), có
le nava in calore i le portava lì, par farle gravare. Far fedar na sorana1 significava, par un che ’l gavéa puchi mesi, de
tirar on sospir de solievo. Infati, na volta nato el vedeleto, elo el podéa
ciuciar el so nutrimento e, anca, se podéa mónzare l’animale e magnarse na bela
scudela inpienà de cafelate, a la sera. In pi, na volta svessà el vedelo, se
podéa dàrlo al becaro2 e ciapar
schei par finir de pagar on dèbito o cronparse cache roba necessaria. Tanto le
costrussion de le vilete come chele de i palassuni, se diséa, che le stava
messe fora man, in canpagna. A chei tenpi mi e tuti i boce de la contrà nàvimo
co on seceto e na sapeta a scavar e a sercar la marogna3 ne i marèi che i se nava formando portando for da
la fonderìa de Pelissari el scarto de la tera refretaria. Sta roba, na volta
che gera stà fata la fusion de la ghisa ne le àneme de i modèi de le carcasse
par i motori o de altro, no la jera pi bona e la dovéa èssar portà via. Sicome
smissià ghe stava senpre de le sbavaure ferose, noialtri, par ciaparse calche
soldin e magari nar al sinematògrafo la doménega, nàvimo a rumar lì. Sta
mistura de scarto la se ciamava ‘la marogna’ e anca le sbavaure le se ciamava
‘la marogna’. Có un el catava on grosso baloco4 de
scarto feroso de la fusion, sto fortunà, tuto trionfante, el lo faséa védar a i
altri. La roba la se portava lì co i cariti tirà dal musso o dal cavalo e, i pi
modernizà, col motocaro e calchedun col camion. Tuti i passava par sora a sta
marogna par pestarla ben ben. La piova la la gavarìa inpacà. Se tratava de
portar a paro livelo el pian de la strada co la canpagna de i Massignan, che i
jera i paruni de chela tera lì. Me ricordo che el teren no ’l gera come che el
xe desso, ma se catava na lesiera scarpà tra pian stradal e pian de i canpi. Da
la parte del ricòvero Scalabrin e, pi oltra, fin al vecio lazareto, ghe
stava na stradela in pian, che, dopo sta
seconda costrussion abandonà, nando drio na rosa5 , la
scumissiava a trar in pontara, menando prima a la contrà de i Spagnuj, dopo la
sforava in via Calavena a l’alteza de l’ostaria de le Frighete e, nando ancor
pi in suso, se rivava a Castelo. Na volta spianà el teren, el primo a butar sù
casa, se ben ricordo, el xe stà on serto Sergio, dito el forestiero6 . El se gavéa
costruìo na palassina, color rosa, co l'abitassion de sóra e el negossio de
sóto. Na parte la jera stà adibìa a ‘BAR’. Sto locale el gera el
pi frequentà da la zoventù de lora e anca mi nava lì. Sta casa me la ricordo
ùnica costrussion e la zente la diséa: “Chi vuto che vaga lì, a far la spesa?
Elo el xe on mato! El creparà de fame!” Vardè, desso, che cossa che xe vegnù
fora. In chei posti xe stà costruìo el Vilagio Giardin co le strade, i orti, i
zardini, le boteghe e la bela cesa,* stimà el capolavoro de Michelucci.
E pensar che propio lì, da bocia,
mi navo a trar la sgaruia7 !
|