Indice | Parole: Alfabetica - Frequenza - Rovesciate - Lunghezza - Statistiche | Aiuto | Biblioteca IntraText
Nino Martoglio
Centona

IntraText CT - Lettura del testo

  • VANNI LUPU   Bozzetto melodrammatico
Precedente - Successivo

Clicca qui per nascondere i link alle concordanze

VANNI LUPU

 

Bozzetto melodrammatico

 

LA LIGGENNA

 

Si cunta chi a li tempi di re Jachinu, quannu si 'stituìu in Sicilia la prima leva militari ubrigatoria, c'era, 'nta lu tinìri di Turrilifu, un giuvineddu brunnu, chiamatu Vanni Lupu, d'accussì beddu, e forti, e curaggiusu, chi tutti li fimmini di lu paisi nni spasimavanu d'amuri. Ppi contru, l'omini – e ppi 'sta ragiuni – l'udiavanu a morti.

Vanni Lupu era gintili e galanti ccu tutti, ma sicritamenti amava, a la pazzìa, la figghia di lu baruni di Turri, bedda e fina comu una Madonna. E amava puru, comu fussi la matri – chi non canusciu – la terra unn'era natu, e li so' voschi, e li grutti, e lu mari, e la Muntagna, chi l'avianu vistu crisciri libiru e forti comu un taureddu sarvaggiu, e di li quali non si saria staccatu ppi tuttu l'oru di lu munnu.

Sicchì, chiamatu sutta l'armi, fu rinitenti, e circatu di la forza si ci opposi, la martrattò, e si desi a la campagna.

Non rubò mai, pirchì 'ntra lu paisi c'eranu cori gintili e 'nnamurati, chi lu pruvvidìanu sempri, di nascostu, d'ogni bisugnevuli e puru di lu superfruu; ma, non di menu, l'omini, 'mpurruti d'intra, lu calunniavanu auturi di tutti li furti e li grassazioni e li 'ncennii chi ignoti marfatturi e iddi stissi cunsumavanu, ad arti, in ogni puntu di lu tirritoriu. Tantu chi la Giustizia lu prucissò e lu cunnannò cchiù voti in cuntumacia e a la fini non riniscennu ad arristarlu ccu li mezzi urdinarii, misi supra la so' testa una tagghia, chi, a manu a manu, criscìu finu a 'na summa, ppi 'ddi tempi, favulusa.

Ccu tuttu chistu non l'avirrianu arristatu, ammazzatu mai, ppi lu tirruri ca 'ncuteva all'omini e ppi l'aiuti e l'avvertimenti salutari chi sempri ricivia da li fimmini. Ma un jornu, ppi difinnirisi di un'accusa di furtu 'ntra la barunìa – chi tantu ci calìa di non appariri latru all'occhiu di la barunisseddaspingiu la so' audacia e la so' imprudenza finu a prisintarisi a la Rocca, duranti una festa campestri. E allura lu baruni, indignatu, lu fici ammazzari, a tradimentu, da li soi camperi...

Ma mali cci nni avvinni, ca ci persi la figghia, la quali, puru idda sicretamenti 'nnamurata foddi di Vanni Lupu, cursi ppi riparallu, e ci lassò la vita!

Voli la liggenna ca doppu 'stu fattu, lu paruni di Turrilifu, fora di sennu, fici spianari la rocca, di la quali, oggi, non restanu chi pochi mura sdirrupati.

 

 

Note. Re Jachinu (Gioacchino Murat) – Turrilifu (Torre del Grifo: paesello, con vecchia e diruta rocca medioevale su per la pendice meridionale dell'Etna) – Non canuscìu (non conobbe) – Taureddu (torello) – 'Mpurruti (infradiciati: inveleniti) – Tagghia (taglia) – Criscìu (crebbe) – Non l'avirrianu – (non l'avrebbero) – Difinnirisi (difendersi) – Calìa (caleva) – Spingìu (spinse) – Camperi (fattori) – Persi (perdette) – Sdirrupati (diruti) –

 

PIRSUNAGGI

 

Lu Baruni di Turri

Maria, so' figghia

Vanni Lupu

Santu Vurparu

Rosa, so mugghieri

 

Un viddanu

'Na viddana

'Na picciuttedda

Un vicchiareddu

Omini, fimmini, picciutteddi, camperi

 

Note.Mugghieri (moglie) – Viddanu, viddana (contadino, contadina) – Picciuttedda (giovinetta).

 

 

Un pocu prima di l'alba, supra la timpa di la vecchia rocca di Turrilifu, a menza strata di Mungibeddu.

'N funnu nirìa la Muntagna, ccu l'eternu pinnacchiu di fumu, ca si va culurennu a manu a manu ca spunta lu suli di la parti di lu mari.

Sutta la rocca, a manu 'ritta, scinninu li casuzzi e li caseddi, arrampicati a la costa e ricuperti di ciaramiti, virdi e giálini di lippu.

A manu manca scinni 'na lingua di sciara viva e nugghia, ma a li so' lati criscinu maistusi li faj, li cerzi e li cirasi, ca formanu un voscu fittu, dintra lu quali si perdi un viuleddu tuttu vistutu di jnestra ciuruta.

'Ncapu, 'ncapu, la timpa, forma chianu: a manu manca di lu quali sta la vecchia turri, china di ciacchi; dintra li quali criscinu la filici e lu capidduvenniru.

Dintra la turri si trasi da un gran purtuni, unni s'arriva ppi mezzu di tri o quattru scaluni chini d'erba e di lippucircustanza la quali dimustra ca li castiddani non ricivunu troppu visiti.

Supra lu purtuni s'affaccia un gran barcuni a panza, ccu la ringhera arruggiata, ca susteni, tuttu attornu, grasti di ciuri 'ntra li circhi di ferru.

Li 'mposti di lu barcuni su' chiusi.

A lu latu oppostu di lu chianiceddu si vidi lu casiggiatu di la massaria, ccu lu malazzeni, e la stadda, davanti la quali cala una gran 'mpinnata, sustinuta da quattru travi di castagnu, ca ripara la jsterna e l'abbiviraturi.

Cca e ddà, 'ntra lu chianiceddu, crìscinu ménnuli, pérsica e piricoca ciuruti e, 'ntra li mignani, rosi, garofali e bálacu.

Cent'anni arreri, all'incirca.

 

Note. – Timpa (luogo un po' elevato: erta) – Nirìa (nereggia) – A manu 'ritta (a destra) Caseddi (casupole, capanne) – Ciaramiti (tegole) – Giàlini (gialli) – Lippu (muschio) – Scinni (scende) – Sciara (lava spenta) – Nugghia (senza vegetazione) – Faj (faggi) – Cerzi (quercie) – Viuleddu (viottolo, sentiero) – Jnestra ciuruta (ginestra fiorita) – China di ciacchi (piena di screpolature) – Filici (felce) Capidduvenniru (capelvenere) – Si trasi (si entra) – Scaluni (scalini) – Grasti di ciuri (vasi di fiori: testi) – 'Mposti (imposte) – Malazzeni (magazzino) Stadda (stalla) – 'Mpinnata (tettoja) – Jsterna (cisterna) – Abbiviraturi (abbeveratoio) – Ménnuli (mandorli) – Pèrsica (peschi) – Piricoca (albicocchi) – Mignani (testi di forma rettangolare, che si usa tenere sui muri).

 

 

VANNI (Di luntanu, unni lu viuleddu si perdi 'ntra lu voscu, sempri avvicinannusi, non vistu).

 

Passu cantannu, ma non passu a ciancu,

ppi non svigghiari la rigina mia,

c'àvi l'ucchiuzzu 'nfussateddu e stancu,

tuttu tinciutu di malincunìa

 

(A pocu a pocu lu celu si culurisci, e duna culuri all'arvuli, a li rosi arrampicati, a tutti li ciuri di li grasti e li mignani, chi su' vagnati di risìnu, e mannanu tantu oduri. Si sentunu sunari li novi tocchi di lu Paternostru e nèscinu fora da ogni latu, fimmini e picciutteddi, vistuti di festa, li quali si mettunu a guardari, 'stasiati, lu nèsciri di lu suli, ddà, 'nfunnu a lu mari gilistrinu, ca pari 'ncantatu).

 

Note.Unni (dove: laddove) – A ciancu (accosto, vicino) – 'Nfussateddu (vezzeggiativo di: infossato) – Tinciutu (tinto, cerchiato) – Risìnu (rugiada) – Picciutteddi (ragazze) – Lu nésciri (il sorgere) – Dda 'nfunnu ( in fondo)

 

 

CORU DI FIMMINI.

 

Tu ca nesci di lu mari,

suli d'oru, suli beddu,

arrisbìgghia a Mungibeddu,

ppi la festa ca si fa.

 

LA VUCI DI VANNI

 

Miatu cu' àvi lettu e po' durmiri,

cu' chiudi l'occhi supra capizzali,

lu me' capizzu è fattu di suspiri,

li vavareddi mei su' du' fanali...

 

LI FIMMINI (vutannusi a guardari versu la Muntagna, c'àvi la cima china di nivi).

 

'Ntra la punta àvi la nivi,

'ntra li cianchi àvi lu focu,

ma ciuriddi, in ogni locu,

nni produci in quantità.

 

VUCI DI VANNI.

 

Vegnu a lassari lu me' cori affrittu

'ncostu a l'amuri miu, 'mpintu a la rama;

la guardu ammucciateddu e pi lu 'rittu

tornu a la me' Muntagna, ca mi chiama!

 

LI FIMMINI.

 

La jnestra è già ciuruta

ppi la spusa, e ppi lu spusu

c'é lu bàlacu odurusu

ca spugghiàrisi si vo'!

 

VUCI DI VANNI.

 

Passu cantannu, ma non passu a ciancu,

ppi non svigghiari la rigina mia,

c'àvi la facci comu un gigghiu jancu,

tutta vagnata di malincunìa.

 

LI FIMMINI (rivulgennusi a li picciutteddi).

 

Picciutteddi paisani,

chi guardati, chi faciti?

Li ciuriddi arricugghiti,

ca la missa cuminciò.

 

(si sentunu, difatti, li noti di l'organu di la chesa vicina).

 

LI PICCIUTTEDDI (currennu ppi li grasti e li mignani e lu violu, in cerca di ciuri).

 

Ciuri, ciuri, ciuriti, ciuriti,

ppi quantu faciti

di lettu a li ziti.

 

Ciuri, ciuri, siati amurusi,

faciti odurusi

li petti a li spusi.

 

(Li ciuri cugghiuti si li mèttinu 'ntra lu mantali, riggennulu ccu la manca, e quannu hannu finutu di cògghiri, currunu tutti versu la chesa, 'nsemi ccu li fimmini... A li canti di li paisani, adaciu, adaciu, s'hannu graputu li 'mposti di lu barcuni e s'ha affacciatu, non vista, Maria, la castiddana, chi l'ha accumpagnatu, cumpiacenti, ccu l'occhi. Quannu tutti si nni su' juti e lu chianiceddu è desertu, e junci chiù distintu, l'ecu di li noti di l'organu, idda s'avanza supra lu barcuni e va a guardari, ccu primura, 'na pianticedda di filici ca crisci 'ntra 'na ciaccazza, accostu a la ringhiera).

 

Note.Miatu (beato) – Cu' àvi (chi ha, chi possiede) – Capizzu (diminuitivo di: capezzale) – Vavareddi (le pupille) – 'Ntra (dentro) – Cianchi (fianchi) – Ciuriddi (fiorellini) – 'Ncostu (accosto, accanto) – 'Mpintu a la rama (appeso al ramoscello) – Ammucciateddu (di nascosto: non visto) – Lu 'rittu (la via più breve, non tracciata) – Bàlacu (violaciocca) Arricugghiti (cogliete, raccogliete) – Ciuriti (fiorite) – Faciti (fate) – Ziti (fidanzati) – Mantali (grembiule) – S'hannu graputu (si sono aperte) – Juti (andate) – Idda (essa, lei) – Ciaccazza (screpolatura).

 

 

MARIA

 

Fìlici virdi ccu la fogghia nova,

ca si rinnova comu la spiranza,

dimmi l'amuri miu unni si trova

e si patisci ppi la luntananza.

Fìlici virdi, tu ca si' nnimina,

dimmi s'è veru ch'iddu pensa a mia,

s'è veru ca lu sentu ogni matina

o puru è sonnu di la fantasia.

 

(guardannu versu lu boscu, appassionata).

 

Giuvini d'oru comu lu furmentu,

giuvini drittu comu la castagna,

l'anima 'ntra lu pettu iu non la sentu,

si nni scappò ccu tia, 'ntra la muntagna!

Unni ti curchi, quannu c'è timpesta?

sa cu' t'asciuca, quannu si' vagnatu?...

Veni, curina, e dormi ccu la testa

supra lu cori miu, ciatu ccu ciatu!

 

(Si senti da luntanu lu vuciliziu di li paisani a la testa di la prucissioni ca nesci di la chesa. Li campani sonanu a festa e la fudda acclama li spusi. Maria si ritira. Arrivanu li battistrata, poi li fimmini, ccu lu mazzettu a la pistagna, poi li picciutteddi, ccu la zagara 'ntesta e li mantelli chini di ciuri di jnestra, margaritini, bàlacu etc. Seguunu li viddani, ccu li scarpitti di pilu e la birritta catalana).

 

UN VIDDANU

 

Viva, viva! Gridamu, carusi:

Evviva li spusi!

 

TUTTI

 

Evviva li spusi!

 

'NA VIDDANA

 

Matrimoniu cumpitu d'aprili,

Chi cosa gintili!

 

TUTTI

 

Chi cosa gintili!

 

'NA PICCIUTTEDDA (siminannu ciuri strada strada).

 

Largu, largu a lu Diu Amuri!

Si pri jri a lu pagghiaru

la so' strata 'un' è di ciuri,

fa la 'ncagna e si nni va!

 

UN VICCHIAREDDU (arrassannu ccu li pedi, li fraschi e li petri ca su' pri la strata).

 

Arrassátili, li spini,

canziàtili, li petri,

li carusi e li bammini

tutti pari agghiri ddà.

 

LI PICCIUTTEDDI (siminannu ciuri in ogni locu).

 

Ppi la zita inestra ciurita,

e li strati siminati

di paparina,

ppi gudirisi la curtina.

 

TUTTI (ripetunu).

 

LI PICCIUTTEDDI

 

Ppi lu zitu pérsicu arditu

e cirasa, casa casa,

frisca e odurusa,

ppi gudirisi la spusa.

 

TUTTI (ripetunu).

 

(Si grapi lu purtuni di la rocca e accumpàrunu lu baruni di Turrilifu e so' figghia, chi s'avanzanu incontru a li spusi. Li quali, niscennu di 'mmenzu a la fudda, s'inchinanu rispittusi e vannu a vasari la manu a lu signuri, tronfiu e pitturutu, mentri tutti l'omini si levanu la birritta in attu di rispettu e servitù, e li fimmini ci fannu rivirenza... Dui camperi portanu fora 'na duzzina di seggi e li disponunu supra lu ciacatu, davanti la rocca).

 

SANTU

 

Servu a voscenza, baruni di Turri,

a tantu onuri crìdiri 'un putia:

fari la festa ca oggi ricurri

a la prisenza di vossignuria!

 

(pigghia di la sacchetta l'aneddu di lu spusaliziu).

 

Iu nn'apprufittu e a la vostra prisenza

dugnu lu signu di la patrunanza:

 

('nfilannu l'aneddu a lu jtu di la spusa)

 

siti patruna di casa e dispensa,

di lu me' cori e di la me' sustanza.

 

TUTTI

 

Viva li spusi, viva!

 

ROSA (a la so' vota, offrennu lu so' aneddu a lu zitu, cummossa).

 

Ed iu, in prisenza di la me' matrina,

Maria di Turrilifu castiddana,

vi dugnu lu me' sensiu e la catina

chi a vui mi liga ppi la vita sana.

Di la sustanza 'un 'haju chi 'nni fari,

la patrunanza mi basta a lu cori,

pirchì l'amuri, lu jornu ca mori,

chiù non rispetta lu miu e lu to'.

 

TUTTI

 

Viva li spusi, viva!

 

LU BARUNI

 

Dugnu lu sìgnu di lu me cuntentu

ppi lu rispettu di lu baciamanu

e grapu malazzeni ccu parmentu,

ppi lu cunsolu di ogni viddanu.

 

(fa signu a li camperi, chi vannu ad apriri li porti di li malazzeni e di lu parmentu).

 

Note.Unni (dove) – 'Nnimina (indovina: così vuol la leggenda) – Iddu (egli, lui) – La castagna (il castagno: il siciliano adopera il maschile e il femminile tanto per la pianta come per il frutto: lu piru, lu sorbu, lu pumu, la nuci, la cirasa, la castagna) – Ccu tia (con te) – Unni (dove) – Sa (chi sa) – Curina (cima, garzuolo, grùmulo: aggettivo di tenerezza intraducibile) – Ciatu cu ciatu (respiro a respiro) – Vuciliziu (vocio) – Prucissioni (qui vale: corteo) – Carusi (ragazzi, giovanotti) – Fari la 'ncagna (imbronciarsi, adontarsi) – Arrassannu (scostando) – Canziàtili (canzatele, scostatele) – Tutti pari (tutti quanti) – Agghiri ddà (in lontano) – Paparina (il papavero dei campi) – Gudirisi la curtina (godere il matrimonio) – Accumparunu (appaiono)Seggi (sedie) – Ciacatu (acciottolato)Sensiu (il pensiero, lo spirito) – Catina (l'anello matrimoniale fatto a magliette) – La vita sana (la vita tutta intera) – 'Un 'haju chi nni fari (non ho che farmene) – Grapu (apro) – Cunsolu (consolazione: presente di derrate, di vivande e di ristori).

 

 

TUTTI LI VIDDANI

 

Viva, viva lu nostru patruni,

signuri e baruni

di gran nubirtà!

 

MARIA (cu vuci lenta di mistizia, quasi di chiantu).

 

Ppi fistiggiari la festa di Rosa

dugnu rizzettu a cu' persi la casa

e l'erva santa, pri quantu riposa,

a cui la sorti la frunti non vasa!

 

LI FIMMINI

 

Biniditta, ca di 'ncelu

vinni a nui, non si sa comu,

e lu cori, àvi, e lu nomu,

di la Matri di Gesù!...

 

LU BARUNI (soddisfattu e risulenti).

 

Li sampugni, dati manu,

vogghiu vidiri abballari!...

Sa unnlu marranzanu?

Unni su', li sampugnari?

 

Note.Rizzettu (ricetto: ospitalità) – Persi (perdè) – Erva santa (un'erba che, stando alla leggenda, ha virtù di conciliare il sonno ai sofferenti e di chetare gli spiriti oppressi) – Vasa (bacia) – Marranzanu (lo scacciapensieri).

 

 

SANTU (vìvulu comu la píspisa, facennusi largu tra la fudda).

 

Largu, signuri mei, faciti rota,

Santu Vurparu abballa ccu la zita,

lu ballu ca si fa 'na sula vota:

quannu lu viddaneddu si marita!

 

(Disponi tri coppii, capitïati, un omu e 'na fimmina, e fa di quarta coppia ccu la zita, furmannu quatrigghia).

 

Nui semu pronti, forza a li strumenti,

lesti li pedi e lu cori cuntenti!

 

(Dui viddani sonunu lu marranzanu, dui carusi la sampugna e dui viddaneddi lu tammureddu, tuttu chinu di cianciàni, di ciùnnuli e zaareddi).

 

SANTU (trippïannu, ci fa tanti smorfii a la spusa, 'scuncicànnula e 'nvitannula a ballari).

 

Sona sona, sampugna, sampugna:

mmenu, mmenu, mmenu, mmè,

tu 'ncugna ca 'ncugnu, iu 'ncugnu e tu 'ncugna,

maritu e mugghieri piccatu non è!

 

Note.Vìvulu (vivace) – Pìspisa (la cutrettola) – Capitïati (tramezzati) – Tammureddu (tamburello) – Ciànciani (sonagli) – Zaareddi (nastrini) – Trippïannu (salterellando) – Scuncicànnula (incitandola, stuzzicandola, provocandola) – 'Ncugna 'ncugna (accosta, accosto) Mugghieri (moglie).

 

 

ROSA (a la fini si dicidi e, facennu li passi di la tarantella):

 

Sona sona, marranzanu:

ntrìnchiri, 'ntònchiri, 'ntrìnchiri, 'ntò,

a lu me' spusu ci dugnu la manu,

ca beni mi voli, ca beni mi !

 

(L'autri coppi ripetunu li strofi, li smorfii e li fiuri di lu ballu. A la secunna vota si dunanu prima la manu manca, poi la dritta, e càncianu pusizioni; e lu stissu fannu, da poi, ccu li coppii di frunti, mentri la fudda di l'astanti batti li manu e grida: evviva!).

('Ntra lu megghiu di la festa, 'nfunnu a la scena, unni lu violu cumincia e lu tirrenu è un pocu chiù àutu, appari Vanni Lupu, fieru e minacciusu. Tutti l'omini lu guardunu ccu terruri e ccu odiu, tutti li fimmini, inveci, ccu cunfidenza e ccu piaciri).

 

VANNI (imperiusu, fissannu Santu Vurparu, ca 'mpallidisci).

 

Santu Vurparu, vegnu a la to' festa

e lu rialu lu portu ccu mia...

Quattrucent'unzi vali la me' testa,

e ti la portu 'ntra la massaria!

 

Note.Vota (volta) – 'Ntra lu megghiu (nel meglio) – 'Nfunnu (in fondo) – Autu (alto, elevato) – Rialu (regalo) Quattrucent'unzi (pari a cinquemila lire d'oggi).

 

 

MARIA (avvampannu 'nfacci, si metti 'na manu 'ntra lu cori).

 

Vuci di celu, ca scinni 'ntra l'arma,

raggiu di suli chi all'occhi mi veni!...

Datimi, Cristu, la forza e la carma

di non tradiri la vampa ch'è cca!

 

(vinta di l'emozioni s'assetta 'ntra 'na seggia, pri non càdiri).

 

(Lu baruni, chi avrìa vulutu móviri indignatu contra Vanni, accurgennusi di lu malessiri di la figghia si ci fa vicinu).

 

VANNI (sempri rivoltu a Santu Vurparu)

 

Si Vanni Lupu passa ppi briganti,

tu lu po' diri ca non ci nnnenti...

Su' cunnannatu tanti voti e tanti,

ma come a Gesù Cristu su' 'nnuccenti!

 

LI FIMMINI (cummossi)

 

È veru, è 'nnuccenti,

li petri lu sannu;

è cori tirannu

cu' accusa ci fa!

 

Note.Scinni (scende) – L'arma (l'anima).

 

 

L'OMINI (scantatizzi, millifrui, furminannu, però, ccu l'occhi li fimmini so').

 

Cu' è ca l'accusa?

La liggi cumanna...

sudd' ebbi cunnanna

non parti di cca!...

 

VANNI

 

Orva è la liggi, e vui nn'apprufittati

ppi cunnucilla a lu violu stortu!...

Nenti vi fici, e mi calunniati,

beni vi vosi, e mi vuliti mortu!

 

(minacciusu e risulutu)

 

Santu Vurparu, mi facisti accusa

c'haiu rubatu 'ntra la barunía,

o ti smintisci avanti la to' spusa,

o ch'iu t'ammazzu, o chi m'ammazzi a mia!

 

(Lu baruni, indignatu, ma cautu, fa signu a li camperi d'avvicinarisi, e ci duna ordini cuncitati. Li camperi vannu, comu fussiru lieni di ogni propositu tristu, 'ntra la rocca, e lu baruni, lassannu la figghia assittata a la seggia, s'avanza, superbu, versu Vanni).

 

Note.Scantatizzi (paurosi anzi che no) – Sudd'ebbi (se ebbe: se meritò) – Vosi (volli) – Vuliti (volete) – Lieni (alieni) – Assittata (seduta).

 

 

LU BARUNI

 

Fermati, Lupu, ferma, viddanu,

chi tu rubasti, forsi non cridu,

ma dintra l'occhi ti guardu e vidu

la gran superbia, l'odiu ca c'è.

Nuddu a lu munnu, da chi su' natu,

mi vinni avanti senza salutu,

tu sulu, tristu, ca si' sbannutu,

pirchì tradisti lu novu re.

 

VANNI (sdignusu, riprimennu un motu di còlira).

 

Lu vostru re tradiri mi vulìa,

scippannumi a la terra unni su' natu,

ppi fárimi muriri a la strania!

Corpa di runca e chiummu avvilinatu

a cu' e' ca cerca di tradiri a mia;

puru ca fussi lu Gran Putintatu!

 

L'OMINI (tra d'iddi, ittannu feli di li naschi).

 

Lupu tristu, lupu tristu,

lupu tristu di caramma,

di lu 'nfernu àvi la ciamma

'ntra li naschi, e scantu fa!

 

Note.Nuddu (nessuno) – Munnu (mondo) – Sbannutu (sbandito) – Scippánnumi (strappandomi) – Stranìa (paese straniero) – Chiummu (piombo) – Lu Gran Putintatu (modo di dire in Sicilia, per significare un patentato onnipossente) – Jttannu (gittando)– Naschi (narici) – Caramma (antro).

 

 

Ma finìu di gaddiari

ccu li fimmini chiù beddi,

siddlupu cca l'agneddi

su' finuti addacquantà!

 

LI FIMMINI (tra d'iddi, cummossi, appassiunati).

 

Cori amanti, cori granni,

cori arditu giuvineddu,

'ntra la còlira è chiù beddu,

nnamurari a tutti fa.

Vucca d'oru, vucca franca,

lu Signuri l'accumpagna,

mïatidda la cumpagna

ca po' stari a ciancu so'!

 

LU BARUNI

 

T'ascutai e ti cumpatisciu

la superbia chi tu accusi,

ma la festa di li spusi

non turbari, via di cca!

 

VANNI (jttannu focu di l'occhi)

 

Ppi giustizia su' vinutu:

m'accusò lu so' massaru!...

Dillu cca, Santu Vurparu,

si fu Vanni ca rubò!?

 

Note.Scantu (paura) – Gaddiari (fare il gallo di checca) – Addacquantà (ha da quant'ha, da un bel po') – Mïatidda (beata lei) – Ciancu (fianco) – Massaru (fattore).

 

 

Non c'è furtu a la Muntagna,

non dilittu a lu Sdirrupu

ca 'un ci trasi Vanni Lupu

ca 'un si fa lu nomu !...

Tutti contra lu sbannutu,

la me' testa àvi la tagghia,

e la liggi, ca non sbagghia!...

m'assicûta cca e ddá!

 

(Vidennu chi Santu Vurparu resta incertu, senza apriri vucca, afferra la 'mpugnatura di 'na pistola chi teni a lu ciancu. Tutti gridanu di spaventu, lu baruni si fa istintivamenti nn'arreri, e a li camperi, chi stannu ppi nèsciri di la rocca, 'nsemi ccu dui cumpagni, tutti armati di scupetta fa signu di firmárisi. Maria, chi s'accorgi di tuttu, risulutamenti si susi).

 

VANNI

 

Si la Madonna di Munti Pileri

'n 'ha fattu lumi 'ntra lu to' pinseri,

vordiri, Santu, ch'è junciuta l'ura...

 

(non finisci di diri e di tirari fora la pistola, ca Rosa si ci jetta a li pedi in ginocchiu, e affirrannuci li gammi lu supplica disperata).

 

Note.Sdirrupu (dirupo: qui è il nome della località sotto il comune di Torre del Grifo) – Ca 'un ci trasi (che non c'entri) – Ca 'un si fa (che non si faccia) – Tagghia (taglia) – Sbagghia (sbaglia) – M'assicuta (m'insegue, mi la caccia) – Vucca (bocca) Nn'arreri (indietro) – Si susi (si alza) – Munti Pileri (Mompelieri: presso Nicolosi e Torre del Grifo; vi esiste una Madonna, ritrovata sotto la lava del 1669, veneratissima da tutta la popolazione etnea) – Junciuta (giunta).

 

 

ROSA

 

Giuvineddu ca si' 'ntinna di mari,

ascuta la prijera di 'na spusa:

la festa d'oggi non mi la guastari,

non fari la me' vesti visitusa!...

Siddu lu spusu miu ti fici offisa,

non fari offisa a mia ca su' 'nnuccenti,

e la Vergini Santa, d'unni è misa,

ci duna lumi, 'nsina ca si penti!...

Orfana sugnu, e si mi levi a chistu

mi jetti vagabunna a la trazzera!...

Pirdúnalu fratuzzu in Gesù Cristu,

sidd'hai lu cori comu cci hai la cera!

 

(Mentri Rosa prega Vanni, lu Baruni fa nèsciri chetu chetu, li camperi armati e li disponi non visti, a la 'ritta di la scena, ccu li scupetti appuntati contra lu sbannutu. Vanni, menzu cummossu a la prijera di Rosa, isannu l'occhi vidi a Maria ca ccu li manu junti e ccu l'occhi chini di lacrimi lu scungiura puru, senza parrari. Allura ci pigghia, comu un tremitu, leva la manu di la pistola e fa sùsiri a Rosa. Poi,vincennu l'emozioni, rivulgennusi a Santu, ccu sdegnu).

 

Note.'Ntinna (antenna: dicesi 'ntinna di mari dei giovani aitanti, ben fatti) – Visitusa (di lutto) – Siddu (se) – Trazzera (viottolo mulattiere).

 

 

VANNI

 

Ah, vurpagghiuni, tu si' vili e farsu,

hai 'ntra lu cori tradimentu e scantu,

ma puru ca mi voi ammazzatu ed arsu,

iu non ti toccu chiù... ppi mia si' santu!

 

(Turnannu a guardari Maria, si fa lu signu di la cruci, comu si fussi davanti a la Madonna, poi, guardannu a tutti l'omini 'nfacci, cumprisu lu baruni):

 

Omini tristi di lu me' paisi,

non c'è bisognu chiù di fari accussi;

va' la me' testa un saccu di turnisi,

jticci a caccia, 'ntra 'ssi chiusi chiusi!...

 

(vota li spaddi a tutti e si nni va, versu lu voscu, a passu regolari, senza vutárisi nn'arreri, comu un omu sicuru. Lu baruni, virdi di bili, fa signu a li quattru camperi di spararicci e pártunu quattru corpa. Si sentunu prima dui grida di duluri, unu di Vanni ed unu di Maria, chi stramàzzanu 'nterra, poi un gridu sulu di orruri, di tutti li fimmini prisenti).

(Maria è caduta accostu a Vanni, 'nta lu lìmitu di lu voscu, pirchì, avennu vistu prima li camperi appustati e avennu capitu lu tradimentu di lu patri, non putennu fari autru, all'urtimu mumentu, ppi sarvari lu sbannutu, è cursa ppi riparallu ccu lu so' corpu. Ma lu sacrificiu eroicu non ha sarvatu Vanni e ha pirdutu idda puru. Lu baruni curri, dispiratu, vicinu a la figghia, la sulleva tutta 'nsangunïata e gridannu di duluri la trasporta supra li seggi, unni taluni fimmini hannu purtatu cuscina e chiumazzi... Autri piatusi trasportunu puru Vanni Lapu e l'adagianu ddà accostu).

 

Note.Vurpagghiuni (volpone) – Jticci (jtevi: andateci) – Chiusi (chiuse) – Nsangunïata (insanguinata).

 

 

LU BARUNI (chinatu supra Maria, appena chista straluna l'occhi)

 

Ah, figghia, figghia, e chi vulevi fari?...

 

MARIA (cc'un filu i vuci, circannu a Vanni ccu l'occhi).

 

'Npuntu di morti vi lu pozzu diri:

L'amu, l'aduru e lu vulìa sarvari!

 

(La baruni si metti li manu 'ntra li capiddi tutti restanu come traseculati. Maria supplicannu ccu l'occhi).

 

Accostu ad iddu fátimi muriri!

 

VANNI (ccu lu pettu squarciatu di li firiti, sullivannusi supra la üuta).

 

Vuci di celu ca scinni 'nta l'arma,

vampa ca brucia ed è barsumu 'nsemi,

raggiu di suli ca vinci e disarma,

vegna la morti, ch'è duci, accussì!

 

(Lu baruni, scurnatu, avvilitu, disfattu, non sa chiù chi fari. Ppi sarvari lu so' orgogliu e attinuari la 'mpressioni di meravigghia di li viddani a li paroli di Maria, grida):

 

Sta delirannu!... Prestu, u dutturi!

 

(poi, dispiratu, curri iddu stissu versu lu paisi).

 

MARIA (supplichevuli, comu prima)

 

Purtátimi chiù accostu a lu me' amuri!

 

(L'omini s'arrassunu, scannalizzati; li fimmini inveci, chiancennu, l'accostunu a Vanni e ci mettunu la manu 'ntra la manu. Li dui amanti, in un veru deliriu d'amuri, si scordunu li suffirenzi. Maria, addumànnusi 'n facci e appuggiannu la testa a la manu di Vanni).

 

Portami, Vanni, unni ci su' li buchi

chi spuntanu a li grutti e a li surfari!..

 

Note. Üuta (gomiti) – Accussì (così) – Addumànnusi (accendendosi) – Surfari (zolfare).

 

 

VANNI (ccu passioni, cumprimennusi lu pettu squarciatu, ccu l'autra manu).

 

Ti portu unni ci sunnu li fastuchi,

la zágara e li stiddi di lu mari!...

 

MARIA

 

Unni ci su' li lupi, iu non mi scantu!

 

VANNI

 

No, 'ntra li ressi di li rusignoli!

 

MARIA

 

Unni non crisci ca lu spinu santu!

 

VANNI

 

Mmenzu li frauliddi e li violi!...

 

L'OMINI (abbabbanùti ppi chiddu ch'annu vistu ed hannu 'ntisu).

 

Granni Diu, chi s'ha' a vidiri:

lu bifurcu e la signura!

chista certu fu fattura

ca l'armuzza ci addannò!

 

Note.Fastuchi (pistacchi) – Stiddi (stelle) – Ressi (luogo riposto ove si adunano gli uccelli) – Spinu santu (spinosanto: astragalus siculus: pianta che s'incontra a oltre duemila metri sull'Etna, laddove non esiste altra vegetazione) Frauliddi (fragolette) – Abbabbanùti (istupiditi) – Fattura (malìa).

 

 

LI FIMMINI

 

Lu ciuriddu chiù odurusu,

fu lijatu 'ntra 'n distinu

ccu lu chiuppu chiù latinu...

e l'Amuri non sbagghiò!

 

VANNI (esangui, abbannunannusi a pocu a pocu).

 

Ah, doppu mortu un gigghiu divintari

e n'autra vota mòriri vicinu;

'mmenzu 'ssi capidduzzi agunizzari,

súpira 'ssu pittuzzu palumminu!...

 

MARIA (trasfiurata, reclinannu la testa ed esalannu l'ultimu respiru).

 

D'accussì ti sunnai... stannu luntanu...

môriri di la stissa me' agunìa...

chiù beddu e forti di San Vastianu...

e non fu sonnu di la fantasia.

 

(Spirannu 'nsemi, tinennusi ppi manu. L'omini si fannu lu signu di la cruci, muti e supirstiziusi; li fimmini s'agginocchianu, chiancennu e lamintannusi a gran vuci, comu li préfichi antichi. Li campani attaccunu lu martoriu a stisa longa).

 

SIPARIU

 

Note. Lijatu (legato) – Chiuppu (pioppo) – Latinu (vale: diritto) – Móriri (morirti) – Palumminu (palombino, niveo).

 





Precedente - Successivo

Indice | Parole: Alfabetica - Frequenza - Rovesciate - Lunghezza - Statistiche | Aiuto | Biblioteca IntraText

Best viewed with any browser at 800x600 or 768x1024 on Tablet PC
IntraText® (V89) - Some rights reserved by EuloTech SRL - 1996-2007. Content in this page is licensed under a Creative Commons License