Indice | Parole: Alfabetica - Frequenza - Rovesciate - Lunghezza - Statistiche | Aiuto | Biblioteca IntraText |
Nino Martoglio Centona IntraText CT - Lettura del testo |
|
|
a Cesare Pascarella
'A TISTIMUNIANZA
Dramma in otto sonetti, nella parlata catanese
I.
– 'Ccillenza, ora cci dicu: – 'Dda matina mi truvàva a passari agghìri ddani, quannu 'ntisi 'na vuci sularina, e doppu un 'fui–fui di cristiani.
M'avvicinai e vitti a 'na vintina, e forsi chiù, di mastri e di viddani, attàgghiu 'u puzzu 'i Santa Catarina, unn'è a carrittaria di Facci 'i cani.
Vosi appuràri e a Minicu Cipudda, chiddu ca 'u sannu sèntiri lu Chiuzzu, cci addimannai : – Chi è, tutta 'sta fudda?
Dici: – Casànza c' 'a tradìu Niluzzu Sautampizzu, 'a figghia 'i donna Tudda, stanotti, s'ha jttatu dintra 'u puzzu!
Note. – 'Ccillenza (eccellenza. – L'interlocutore è un marinajo che è stato l'eroe del dramma e, interrogato dal presidente delle Assisi fa la sua deposizione) – Cci dicu (le dirò) – Agghìri ddani (verso quel sito) – 'Na vuci sularina (una voce alta nel silenzio) – Fui-fui (fuggi fuggi) – Vitti (vidi) – Mastri (maestri) – Viddani (contadini) – Attàgghiu (accanto) – Unn'è (dove trovasi) – Facci 'i cani (faccia da cane – soprannome del fondacaio) – 'U sannu sèntiri (lo indicano col nome di) – Fudda (folla) – Casànza (a causa, per motivo) – C' 'a tradíu (che la tradì, l'abbandonò) – Niluzzu (diminuitivo di Emanuele) – Sautampizzu (Soprannome del medesimo) – Tudda (diminuitivo di Agata) – S'ha jttatu (s'è gittata).
II.
'A matri, svinturata, era 'mpazzuta; s'avia scippàtu, spènziri, capiddi, pinnenti, aricchi, facci e 'mmenzu a chiddi chiantàva pugna comu 'na sbannuta!
Ogni tantu, vidennu carusiddi, 'i tastïava tutti, muta muta, po' jttava 'na schìgghia, accussì acuta ca si puteva sèntiri d' 'i stiddi;
– 'Nfami, cu quali cori la 'ngannasti!? – Diceva: – Figghia!... unni si', sciatuzzu di l'arma mia; com'è ca mi lassasti!? –
'N'aveva abbèntu, nun truvava carma, si vuleva jttari dintra 'u puzzu macari idda... nni scippava l'arma!...
Note. – 'A matri (la madre) – Impazzuta (impazzita) – Scippàtu (da scippari: svellere, strappare con violenza, stracciare) – Spènziri (sorta di vestimento con maniche, che cuopre il busto) – Pinnenti (orecchini) – Chiddi (quelli) – Chiantava (menava) – Sbannuta (sbandita, che è in bando; dicesi comunemente anche dei forsennati) – Carusiddi (ragazzine) – 'I tastïàva (le tastava, le palpeggiava) – Jttava 'na schigghia (lanciava un grido) – Stiddi (stelle) – Sciatuzzu di l'arma mia (sospiro dell'anima mia) – Abbèntu (quiete, conforto) – Macari idda (anch'essa) – Nni scippava l'arma (ci strappava l'anima).
III.
Currèru tanti sbirri e un diljatu, 'ntisiru 'u fattu, e scrissiru 'i virbala, purtaru 'n ganciu, 'n capu 'ncatramatu, po' dici: – vinti liri a cu' cci cala!...
Cu' s'avia a fari avanti, svinturatu!... Mancu si cci facevanu 'na scala!... 'U puzzu senza 'siri esageratu, è centu parmi; a cuda di cicala!...
Nun cci rispusi nuddu: ju, 'nfilici di mia, sudd'era 'mpagghia, nun sciatava mancu pri tuttu l'oru ca Diu fici!...
Ma a me' famigghia nun manciava chiù, ju avìa tri misi ca non travagghiava... pri cui, mi fici 'a cruci e dissi: – ju!...
Note. – Currèru (accorsero) – Sbirri (questurini) – 'Ntisiru (intesero) – Virbala (verbali) – 'N capu 'ncatramatu (una corda incatramata) – Cu' (chi) – Mancu (neanche, nemmeno) – 'Siri (essere) – A cuda di cicala (ad imbuto) – Nuddu (nessuno) – Sudd'era (se ero) – 'Mpagghia: essiri 'mpagghia (aver soldi in tasca, essere sicuro del domani) – Non sciatava (non muovevo labbro, non dicevo verbo) – Mi fici 'a cruci (mi segnai, il popolano di Sicilia si segna quando si accinge non solo ad un lavoro pericoloso, ma al lavoro in genere, nonchè quando si siede al desco e spesso prima di bere un bicchier di vino).
IV
Mi 'mbracaru cu 'n pezzu di cumannu liatu a 'menzu ciancu e 'nt' 'e cavigghi. Dicu: – signuri mei, m'arraccumannu, ca lassu 'mmenzu 'a strada a quattru figghi! –
Avanti c'arrivai ci vosi un annu!... 'U cori mi pireva, sia pp' 'i schigghi di donna Tudda, sia pirchì, muddannu, m'avissi fattu pitigghi pitigghi!...
Basta, 'ccillenza, fici comu a chiddu, dissi: – curaggiu! – e m' abbuddai, l'affrittu di mia, cu 'ddu gran jelu e 'ddu gran friddu...
I denti mi sbattevanu a marteddu, e 'u scuru, ddani era accussì fittu ca si putìa fiddari cc' 'u cuteddu!...
Note. – Mi 'mbracaru (da imbracare, cingere con braca) – Cumannu (comando – termine marinaresco, per indicare della corda sottile e catramata) – Cavigghi (caviglie) – 'Mmenzu 'a strata (sul lastrico) – Ci vosi (ci volle) – 'U cori mi pireva (il cuore mi si rimpiccioliva) – Schigghi (grida acutissime) – Muddannu (mollando) – Pitigghi pitigghi (a pezzetti, malmenato, acciaccato, – corruzione di poltiglia) – Fici comu a chiddu (espressivo idiotismo che ha il significato di: feci di necessità virtù) – M'abbuddai (m'immersi) – Jelu (gelo) – Scuru (buio) – Fiddari (fendere, affettare).
V.
Mi scìsiru 'na torcia e a 'ddu chiariu, cu corda e gànciu accuminzài a piscari... Ma chi, 'ccillenza, nun m'arrinisciu... era allippàta e nun putia assumari...
Stesi cchiù di menz'ura!... 'Pp'accurzari, finalimmenti, comu vosi Diu; fici corpu 'ntra 'n ciancu, e accumparìu... di 'na manera ca facìa scantari!...
Unchia comu 'na buffa, anniricata, 'i vrazza rutti, 'a testa fracassata, i labbra virdi comu du' sangeli...
'Ntr' 'o pettu avia 'n cafòlu; l'adurino ccu' 'u so' ritrattu, ca cci desi Neli, cci avia azziccatu comu un timpirinu!
Note. – Mi scìsiru (mi scesero, mi calarono) – Chiarìu (chiarore) – Accuminzài (cominciai) – Nun m'arriniscìu (non mi riuscì) – Allippàta (impantanata: al di sotto del muschio e del limo del fondo) – Assumari (venire a galla) – Stesi (stiedi) – 'Pp'accurzari (per abbreviare) – Fici corpu (feci colpo) – Accumparìu (comparve) – Facìa scantari (metteva paura) – Unchia comu 'na buffa (gonfia come un rospo) – Vrazza (braccia) – Sangeli (sanguinacci) – Cafòlu o grafocchiu (buco, apertura fonda e informe) – Ca cci desi (che le diede) – Neli (diminuitivo di Emanuele) – Ci avìa azziccàto (le si era conficcato).
VI.
'A desi vôta 'n pezzu di barusa e fici 'nsinga, supra, di jsari; e mi tinía 'nt' 'e spichi e 'nt' 'e catusa pri canziàlla e nun farla attruzzari.
Quarchi du' canni prima d'arrivari, 'ntisi 'na vuci d'omu lamintusa, e vitti a Neli... ca chiancia macari, ccu ogni stizza chi facia purtusa!...
Mi pensu c'avia 'ntisu 'dda svintura, si nni pintìu, cci nni parsi forti, e cursi pri vidilla, crïatura!...
Quann'è c' 'a vitti, poi, sbuttò a sugghiuzzu... e s'avia misu, pri so' mala sorti, sùpira 'u coddu propria d' 'u puzzu.
Note. – 'A desi vôta (l'ho legata) – Barusa (termine marinaresco per indicare una gassa o maniglia di corda) – 'Nsinga (segnale, segno) – Jsari (alzare, tirar su) – Catusa (cannelle, doccioni) – Canziàlla (scansarla) – Attruzzari (urtare) – Chiancìa (piangeva) – Stizza (stilla) – Purtusa (buchi) – Mi pensu (suppongo) – Cci nni parsi forti (fu preso dal rimorso) – Criatura (creatura: ha il significato pietoso di: sventurata) – Sbuttò a sugghiuzzu (sbottò in singhiozzi) – S'avìa misu (s'era messo, o posto) – Sùpira 'u coddu (sul collo).
VII.
Donna Tudda pareva cunurtata, s'avia appujàtu all'orru, muta muta, comu 'na babba, tutta 'nzalanuta, guardannu 'a figghia so', lazzariata...
Quannu 'ntutt'una, mentri era arrivata o' lustru, e stava pr'essiri strugghiuta, parrannu cu don Neli, dici: – ascuta, Neli, ca t'àju a fari 'na 'mmasciata.
Chiddu si vota, di sutta 'u fadali, idda, nesci 'n'augghia 'i matarazzu e chianta 'n corpu ca mancu un pugnali!...
'U cori ci 'u pirciò 'rittu filatu!... – Te', ca ti scannu ju – dicì – 'nfamazzu!... Figghiuzza santa, t'áju minnicatu!!...
Note. – Cunurtata (confortata, calma) – Appujàtu (appoggiato) – Babba (sciocca, stupida) – 'Nzalanuta (stordita, ingrullita) – Lazzariata (martoriata; dal Lazzaro della Scrittura) – 'Ntutt'una (tutt'uno, tutto a un tratto) – O' lustru (alla luce) – Strugghiuta (slegata) – T'haju a fari (debbo farti) – 'Na 'mmasciata (un'imbasciata, una confidenza) – Si vota (si volta) – Fadali (grembiale) – Augghia (ago, ferro) – Matarazzu (materasso) – Chianta (mena, assesta) – Ci 'u pirciò (glielo bucò, attraversandoglielo parte a parte) – 'Nfamazzu (infame) – Minnicatu (vendicato).
VIII.
'U fattu avìa successu accussì prestu chi ancora nun si nn'âvanu addunatu; ma ccu 'dd'augghia a manu, lestu lestu, idda s'apprisintàu 'nt' 'o diljatu.
Dici: – arristati a mia!...mancu mi vestu... s'ha' a vidiri, 'stu sangu scialaratu! E mentri 'a dichiaravanu in arrestu, don Neli, ca 'un' avia pipitiàtu,
si isò tisu tisu... era 'n pileri... jancu comu la carta, stracanciatu... jttàu sangu, e po' abbuccò 'nn'arreri!...
E tempu ca cadìa 'ncoddu a nuâtri, a donna Tudda, cu 'n filu di sciatu, ci dissi: – tanti 'razii... 'gnura matri!
Note. – Avìa successo (era accaduto) – Nun sinn'âvanu addunatu (non se n'erano accorti) – Mancu mi vestu (nemmeno mi cambio d'abito) – S'ha' a vidiri (deve apparire, deve vederlo) – Scialaratu (scellerato) – 'Un' avìa pipitiàtu (non aveva detto ci; non aveva profferito verbo) – Tisu tisu (dritto) – Pileri (colonna, dicesi degli uomini dritti e ajtanti) – Jancu (bianco) – Jttàu (gittò) – Abbuccò (si rovesciò) – 'Nn'arreri (indietro) – 'Ncoddu (sopra) – Nuâtri (nojaltri, noi) – Ccu 'n filu di sciatu (con un fil di voce, quasi con un sospiro) – 'Gnura matri (signora madre).
|
Indice | Parole: Alfabetica - Frequenza - Rovesciate - Lunghezza - Statistiche | Aiuto | Biblioteca IntraText |
Best viewed with any browser at 800x600 or 768x1024 on Tablet PC IntraText® (V89) - Some rights reserved by EuloTech SRL - 1996-2007. Content in this page is licensed under a Creative Commons License |