Psalmus XVIII

(a) In finem Caeli enarrant gloriam Dei,
et opera manuum eius annuntiat firmamentum.

(b) Dies diei eructat verbum; et nox nocti indicat scientiam.

Non sunt loquelae, neque sermones, quorum non audiantur voces eorum.

In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum.

(c) In sole posuit tabernaculum suum; et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo.

Exultavit ut gigas ad currendam viam.

(d) A summo caelo egressio eius; et occursus eius usque ad summum eius, nec est qui abscondat a calore eius.

(e) Lex Domini immaculata, convertens animas, testimonium Domini fidele, sapientiam praestans parvulis.

Iustitiae Domini rectae, laetificantes corda; praeceptum Domini lucidum illuminans oculos.

(f) Timor Domini sanctus permanens in saeculum saeculi; iudicia Domini vera iustificata in semetipsa.

(g) Desiderabilia super aurum, et lapidem pretiosum multum, et dulciora super mel, et favum.

Etenim servus tuus custodit ea: in custodiendis illis retributio multa.

Delicta quis intelligit? Ab occultis meis munda me, et ab alienis parce servo tuo.

Si me non fuerint dominanti, tunc immaculatus ero; et emundabor a delicto maximo. Et erunt ut complaceant eloquia oris mei: et meditatio cordis mei in conspectu tuo semper.

Domine adiutor meus, et redemptor meus.

(a) Supra Psalmista multipliciter egit gratias de beneficiis datis, et speratis; hic autem ex consideratione illorum beneficiorum consurgit in laudem benefactoris.

Titulus patet: In finem Psalmus David.

Secundum litteram refertur ad David; secundum autem mysterium ad Christum.

In finem.

Dividitur autem Psalmus iste in duas partes.

In prima enim commendatur Deus ex sua eruditione, qua nos instruit.

Et hoc dupliciter.

Una communi, quae se habet aequaliter ad omnes; et haec per opera sua manifestatur.

Rom. 1. "Invisibilia Dei per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur."

Alia speciali, per legislationem, quae est solum ad fideles.

Secundum ibi, Lex Domini immaculata. Psalmus iste secundum veritatem exponitur de Christo, quia Apostolus de hoc auctoritatem ad mysterium Christi, Rom. I, inducit.

In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum.

Nihilominus tamen sicut mysteria Christi repraesentantur figuraliter quandoque in figuris veteris testamenti, ita quandoque figuraliter praemonstrantur in figuris operum sanctorum.

Et ideo primo exponetur iste Psalmus quo ad figuram, secundo quo ad veritatem.

Et primo loquitur de caelis, secundo de sole.

Per caelos Apostoli, per solem Christus intelligitur.

In sole.

Circa hoc duo facit. Primo ponit doctrinam qua nos erudit Deus per caelos, quomodocumque intellectos; secundo excludit impedimenta huius doctrinae, ibi, Dies diei eructat verbum etc.

Duo necesse est cognoscere de Deo.

Unum scilicet gloriam Dei, in qua est gloriosus; secundo opera eius.

Si respiciamus corporales caelos, isti nuntiant nobis gloriam Dei: quia in eis est mira et ordinata distinctio, quae est quaedam redundantia illius infinitae (a) gloriae.

Eccli. 43. "Species caeli gloriae stellarum, mundum illuminans in excelsis Dominus."

Et quia sol illuminans per omnia respicit, et gloria Domini plenum est opus eius; ideo (b) intelliguntur isti caeli materiales indicare nobis gloriam Dei, non quasi animalia materialia, ut Rabbi Moses dicit, sed in eius pulchritudine, qua multo magis iudicatur eorum artifex.

Et firmamentum demonstrat nobis quantum Deus sit magnificus.

Firmamentum dicitur caelum, ut dicitur Gen. 1. "Vocavit Deus firmamentum caelum."

Secundum autem distinctionem dicitur caelum, et sic in caelorum distinctione apparet divina sapientia: si totum accipiatur simul, sic narrat eius virtutem, et ideo dicit, quod caeli enarrant, idest manifestant, gloriam Dei, et firmamentum nuntiat opera manuum eius: per quae opera apparet eius virtus.

Secundum autem veritatem per caelos intelliguntur Apostoli, in quibus tamquam in caelis habitat Deus.

Et dicuntur caeli propter sublimitatem conversationis.

Phil. 5. "Nostra conversatio in caelis est."

Item stellati propter multarum virtutum abundantiam.

Eccli. 43. "Species caeli gloria stellarum."

Esa. 55. "Sicut exaltati sunt caeli a terra etc."

Quia lucidi per doctrinam, et exemplum.

Matth. 5. "Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in caelis est."

Quia volubiles, per obedientiam, et discursum praedicationis.

Eccli. 14. "Gyrum caeli circuivi sola, et in fluctibus maris ambulavi, et profundum abyssi penetravi, et in omni terra steti, et in omni populo, et in omni gente primatum tenui."

Isti enarrant gloriam Dei, scilicet Patris, in qua est Christus, et quia Christus est aequalis Patri, et quod est Deus, et quod gratis peccata dimittit.

Esa. 12. "Gratis venundati estis, et sine argento redimemini."

Item Apostoli dicuntur firmamentum, quia firmati virtute Spiritus Sancti.

Luc. ultim. "Sedere in civitate donec induamini virtute ex alto."

Et annuntiant opera manuum eius; idest mirabilia quae fecit Christus, scilicet nativitatem, passionem, resurrectionem, et ascensionem.

Eccli. 42. "Nonne Deus fecit sanctos enarrare omnia mirabilia eius?"

Esa. 12. "Annuntiate hoc in universa terra." Ps. 95. Annuntiate inter gentes gloriam eius, in omnibus populis miriabilia eius.

Vel, Caeli enarrant etc..

Quia caeli novam stellam miserunt, ortum Salvatoris nuntiantem.

Matth. 2. "Vidimus stellam eius in oriente."

(b) Dies.

Hic excludit impedimentum doctrinae; et excludit triplex impedimentum.

Aliquando impeditur doctrina, ut non possit addisci ex tempore, aliquando ex linguarum varietate; aliquando ex locorum diversitate.

Primum impedimentum est de nocte.

Non est tempus legendi, cum sit tempus quiescendi; et secundum diversa tempora convenit docere, et discere.

Et primo dicendum est de materialibus diebus qui causantur secundum naturam ex motu caeli; et ideo non solum substantiam caelorum oportet considerare, sed etiam motum firmamenti; et sic oportet accipere in hac vicissitudine sapientiam.

Eccli. 33. "Quare dies diem superat, et lux lecem, et annus annum a sole? A domini scientia separati sunt," idest dispositi supra.

Et ideo dicit: Dies, succedens, diei eructat verbum, idest diem sapientiae; idest, manifestat ordinem et bonitatem divinae spientiae, inquantum una dies est maior alia etc.

Una die est maior aestus quam alia; et sic de singulis.

Et nox.

Supra ostendit divinam sapientiam, et ordinem dispositionis divinae, quia ordinate nox nocti succedit; et dicit, quia dies eructat, quia tempus diei est tempus loquendi; et ideo est tempus verbi.

Propter quod dicit, Eructat verbum.

Sed tempus noctis est tempus meditationis propter quietem; et ideo in quiete noctis homo meditatur, et adinvenit multa ex quibus fit sciens; et ideo est tempus scientiae.

Et ideo dicit: Et nox, succedens, nocti indicat scientiam, scilicet Dei; quia in una nocte est alia dispositio temporis quam in alia; et hoc totum a scientia Dei disponente.

Secundum veritatem Apostoli dicuntur Apostoli, eructant verbum, divinae sapientiae, diei, idest perfectis.

Pri. Cor. 2 "Scientiam loquimur inter perfectos."

Non enim omnibus omnia praedicantur, sed clara claris; sancta sanctis, magnis magna praedicant.

Item Apostolus; inquantum est nox, idest in carne vivens et mortalis, infirmitati, et ignorantiae rudium condescendens tamquam nox indicat nocti, idest perfectis scientiam, sed de rebus humanis.

Pr. Cor. 3. "Non potui vobis loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus. Tamquam parvulis in Christo lac vobis dedi, non escam."

Vel, Dies, idest Gabriel, eructat verbum diei, idest Virgini Beatae proponit verbum Salvatoris; sed nox, idest diabolus, indicat scientiam nocti, idest Evae.

Gen. 3. "Eritis sicut dii, scientes bonum et malum."

Item secundo impeditur doctrina secundum varietatem linguarum, sed haec doctrina per hoc non impeditur; quia non sunt loquela, neque sermones; idest, quaecumque sint illae linguae, seu nationes, possunt erudiri de divina sapientia, et virtute, et hoc sive per caelos, sive per Apostolos.

Sed secundum veritatem dicendum quod non sunt loquelae etc.. quorum non audiantur verba eorum: quia voces, sive praedicationes, sive doctrina Apostolorum auditur a quolibet.

Sed de loquela Apostolorum duplex est opinio. Quidam enim dicunt, quod Apostoli una lingua loquebantur; sed alii omnes eos intelligebant.

Sed contra hoc est Apostolus I. Corin 14. "Gratias ago Deo meo, quod omnium vestrum lingua loquor."

Unde non sunt loquela, in quibus non audiantur loqui.

Loquelae significant linguas principales, sed sermones significant varietates idiomatum in eadem lingua.

Vel loquelae linguae, sermones sunt modi loquendi.

Est autem triplex modus loquendi.

Unus humilis, quam communiter loquimur; alius quando est coloratus, et alius quando est ornatus tantum.

Primus convenit docenti, secundus persuadenti; tertius delectanti; et quolibet illorum modorum loquebantur Apostoli.

Esa. 28. "In loquela labii, et lingua altera loquar ad populum istum."

Item impedimentum doctrinae est diversitas et remotio loci.

Quia doctrina aliquando non vadit ad remotas partes; sed non ita est de ista: quia in omnem terram exivit sonus eorum, scilicet caelorum, vel Apostolurm, quia ubique est doctrina, qua caeli erudiunt.

Sed de Apostolis melius dicitur, quia dicit: Exivit, non exierunt, sonus, idest fama, et in fines orbis terrae verba eorum, quia sonus pervenit ad remota, et verba ad loca propinqua.

Sed non est ita de Apostolis, immo etiam verba, idest distinctio soni pervenit ad fines orbis terrarum, vel prophetia aliqua, vel fama miraculorum.

(c) In sole.

Supra Psalmus fecit mentionem de caelis; et hic ad ostendendam laudem creatoris agit de sole.

Et sicut per caelos intelliguntur Apostoli, ita per solem intelligitur Christus.

Malac. 4. "Vobis timentibus nomen meum orietur sol iustitiae."

Et quaedam prophetiae dicunt hoc de Christo sub figura solis.

Ideo primo ponit figuram per quam incipit veritatem de Christo explicare.

Circa figuram tria ponit.

Primo situm solis; secundo motum, Et ipse tamquam sponsus; tertio effectum eius, Non est qui qui se abscondat etc.

Primo sciendum est, quod haec diversa littera Hieronymi habet; Soli posuit tabernaculum in eis; quasi dicat: Ita caeli enarrant etc. et pro eis, scilicet caelis, posuit soli tabernaculum, idest collocavit eum in caelis.

Ponitur convenienter tabernaculum, quia hic mundus est locus viatorum, non habitantium in certo loco, quia sunt in continua motu.

Nostra autem littera habet: in sole posuit tabernaculum suum.

Domus alicuius domini pulchrius fiat in civitate, quam in rure; ita pulchrius in caelo videtur tabernaculum Dei; et ideo dicit: in sole posuit tabernaculum suum; quasi dicat.

Sol est eius tabernaculum: non quod Deus in loco contineatur, sed quia, et Dionysius dicit, in sole maxime repraesentatur bonitas, et virtus Dei, sive divina.

De motu solis duo dicit: A summo caelo.

Nota quod loquitur de caelo sicut est in motu suo, qui est finis noctis, et principium diei.

Et secundum quod est finis noctis, non est nisi exitus de occulto in manifestum: quia non oritur, quasi tunc esse incipiat, sed quia tunc manifestatur; et ideo assimilat eum sponso egredienti de thalamo: quia sicut occultatur sponsus in thalamo, sic occultatur sol de nocte: ideo dicit: ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo.

Secundum autem quod est principium diei, quattuor ponit: scilicet proprietatem, sive efficaciam eius, magnitudinem, velocitatem, et regularitatem motus eius.

Proprietatem, quia nox tristitiam indicat: sed dies laetificat.

Psal. 29. Ad vesperam demorabitur fletus, et ad matutinum laetitia.

Et ideo dicit,exultavit.

Magnitudinem, quia magnus inter omnia corporalia particularia; et ideo dicit, ut gigas. Velocitatem; unde dicit: ad currendam. Regularitatem;unde dicit, viam, quia non exorbitat a rectitudine viae, sicut aliqui planetae.

Item hanc similitudinem exponit, cum dicit, a summo caelo. Et quod hic dicitur, potest dupliciter intelligi. Uno modo, quia sunt duo puncta secundum astrologos, scilicet summitas caelorum, ubi sol est quando est in meridie, et punctus oppositus qui est angulus terrae, ubi est sol in medio noctis: et hoc est quod dicit, a summo caelo egressio ejus, secundum illos qui incipiunt diem a medio noctis, et occursus ejus usque ad summum ejus, quantum ad angulum caeli ubi est in meridie.

Sed si ad unum punctum summum referatur, sic est unus punctus, ubi sol est in meridie. Et hoc est quod secundum astrologos plures dies computantur a medio diei; quasi dicat: a puncto meridionali est recursus ejus, scilicet solis, usque ad locum illum: eccl. 1: oritur sol et occidit, et ad locum suum revertitur.

Effectus ejus manifestatur cum dicit, nec est qui se abscondat a calore ejus; quasi dicat, sol in meridiano ita exurit terram, et ita calidus est quod in aliquibus terris vix homo subsistit: eccl. 43: in meridiano exurit terram, et in conspectu ardoris ejus quis potest subsistere? secundum autem rem significatam designantur mysteria Christi.

Et primo designatur ipsius conceptio. Secundo nativitas. Tertio ejus progressus. Quarto ejus ascensio. Conceptio designatur, cum dicitur, in sole posuit tabernaculum suum. Est autem consuetum, quod per tabernaculum intelligitur corpus: 2 Pet. 1: scio quod velox est depositio tabernaculi mei, secundum quod Dominus Noster Jesus Christus significavit mihi: 2 cor. 5: qui sumus in hoc tabernaculo, ingemiscimus. quod ergo dicit, in sole posuit etc.

Quod ergo dicit, in sole posuit etc. idest corpus suum posuit in sole, idest in beata virgine, quae nullam habuit obscuritatem peccati: cant. 4: Tota pulchra es amica mea, et macula non est in te.

Vel in sole sunt tria. lucet, ardet, et distinguit vices temporum. in sole posuit tabernaculum suum, idest in manifesto, quia cum invisibilis esset, per assumptionem corporis factus est visibilis: jo. 1: verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Item in sole, idest ardore, posuit tabernaculum suum, idest corpus suum, quia suscepit passibile: isa. 53: vere languores nostros ipse tulit, et dolores nostros ipse portavit.

Item subjecit Ipsum varietati: et qui secundum quod Deus erat aeternus, secundum quod homo factus est temporalis: Psalm. 30: in manibus tuis tempora mea. Vel, tabernaculum suum, idest ecclesiam: Apoc. 21: ecce tabernaculum Dei cum hominibus. Posuit in sole, idest in manifesto: Matth. 5: non potest civitas abscondi supra montem posita. Nativitas designatur cum dicitur, ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo. Thalamus uterus virginalis est: de hoc sicut sponsus processit, quia in ea unione perpetua desponsavit humanam naturam: unde in morte divinitas remansit unita animae et corpori: Oseae 2: sponsabo te mihi in fide. processus viae ejus describitur a jucunditate.

Processus viae ejus describitur a jucunditate. Unde, exultavit, interius scilicet cum laetitia spirituali, quam nec mors nec tristitia aliqua in sensualitate potuit perturbare: quia etiam in passione fruebatur: Isa. 42: non erit tristis neque turbulentus; quia ex tristitia sensualitatis nulla tristitia in parte superiori fuit: tamen tota patiebatur secundum quod erat natura; non autem secundum quod erat conversa ad Deum. Item describitur magnitudine: quia, ut gigas, geminae substantiae: quia naturae divinae in qua magnus: Ps. 76: quis Deus magnus sicut etc., et humanae naturae in qua etiam magnus: Luc. 1: hic erit magnus: etc.. A velocitate: quia salutem nostram operatus est in modico tempore: unde dicit, ad currendam viam: Act. 10: pertransivit benefaciendo et sanando, quasi velociter.

(d) A summo. Hic prosequitur de ascensione: et circa hoc tria facit. Primo ponit ascensionem debitam. Secundo ejus terminum. tertio effectum debitum ponit.

Primum, cum dicit, a summo caelo egressio ejus. Naturale est cuilibet rei tendere in locum suum sibi connaturalem. Locus naturalis summus debetur ei qui habet summam naturam. Christus est natus a Patre habens summam naturam: Ephes. 4: qui descendit, ipse est qui et ascendit. Et ideo dicit, a summo caelo egressio ejus, scilicet per aeternam generationem. et dicit, a summo, non ex aethereo vel empyreo, vel alio; sed ab esse Trinitatis, quia est consubstantialis Patri, idem in essentia. Deinde ponit terminum, dicit ergo, et occursus ejus usque ad summum ejus: jo. 16: exivi a patre, et veni in mundum: iterum relinquo mundum, et vado ad patrem.

Sequitur effectus: nec est qui se abscondat a calore ejus: Ephes. 4: dedit dona hominibus. Ibidem: ascendit super omnes caelos, ut adimpleret omnia. Sol quando est in alto, omnes calefacit.

Sic Christus ascendens misit Spiritum Sanctum discipulis; Unde dicit. Nec est qui se abscondat a calore ejus.

Spiritus Sanctus calefacit: Can. 8: Lampades ejus lampades ignis. Sed numquid multi non recipiunt calorem ejus? Dicendum quod sicut est de sole materiali, ita contingit de Spiritu Sancto.

Multi autem possunt se abscondere, et non recipere calorem solis, sed sol ex parte sua se exhibet omnibus; sic Spiritus Sanctus effunditur ubique, et petit ab omnibus recipi, nisi aliquis se per malitiam abscondat.

Vel non est qui se abscondat etc.: quia licet peccator non recipiat eum, tamen non potest abscondi quin cognoscatur ab eo etc.. prov. 15: infernus et perditio coram Domino.

e. Lex. Supra psalmista egit de sua generali instructione, quae fit per creaturas; nunc agit de speciali quae fit per legislationem: et circa hoc duo facit. Primo ponit legis commendationem. Secundo agit de delictis quae committuntur contra legem, ibi, delicta quis intelligit.

Et convenienter post mysteria incarnationis Christi, agit de lege veteri, quae est per Christum impleta, et nova tradita: et circa hoc duo facit. primo ostendit legis bonitatem sive rectitudinem. Secundo ejus suavitatem seu dilectionem, ibi: desiderabilia.

Circa primum tria facit. Primo commendat legem in generali. Secundo ea quae in lege continentur, ibi, testimonium Domini. Tertio commendat ea quae adjacent legi, ibi, timor Domini.

Est autem considerandum, quod de lege Domini dicit duo: et quod est immaculata, et quod est convertens: et potest ad utramque legem referri, scilicet novam et veterem: et ponuntur ad differentiam legis humanae, in qua quaedam illicita permittuntur, sicut usurae et prostibula; non enim potest omnia corrigere.

Sed lex Domini non est talis, sed est immaculata, idest omnia mala excludens: Psalm. 11: eloquia domini, eloquia casta etc.. Job 6: non invenietis in lingua mea iniquitatem, nec in faucibus meis stultitia personabit.

Item lex humana non extendit se nisi ad ea ad quae se habet judicium humanum, scilicet tantum ad exteriora: 1 Reg. 16: Homo videt quae apparent, Deus autem intuetur cor.

Et ideo lex humana retrahit ab exterioribus, licet divina lex convertat cor ad Deum; et ideo dicit, convertens, non tantum exteriores actus, sed et animas.

Sed lex vetus hoc faciebat imperfecte, lex nova perfecte: quia lex vetus cohibet per poenas temporales, quae coercent manum; sed lex nova cohibet per poenas aeternas, quae coercent cor.

Continentur autem in lege tria: testimonia, judicia, et praecepta. Testimonia, quia lex divina procedit ex necessitate super aliqua credulitate: Heb. 11: accedentem ad dominum oportet credere.

Et ideo necessaria sunt testimonia per quae fides recta hominis probetur; et ita in ea sunt testimonia et caeremoniae. Et dicit de eis duo: quod testimonia sive praecepta habent aliquid fidele, et quod sapientiam praestant. Doctrinae autem humanae habent aliquid non fidele, nec sapientiam praestant.

Non fidele, quia antiquitus confinxerunt in legibus quaedam falsa, secundum quod videbatur eis ad utilitatem civitatum: sicut quod quidam homines nati sunt ex diis, ut conciperent magnos animos; et quod bene regentes transferebantur ad deos, ut animarent ad bonum reipublicae.

Sed testimonium Domini, idest doctrina, seu mandatum divinum est fidele, idest habet veritatem; sed illud, scilicet doctrina illorum est falsa: psalm. 92: testimonia tua, domine, credibilia facta sunt nimis: et hoc ideo est, quia lex illa ordinat ea quae sunt in vita ista tantum; sed lex divina ordinat ad futuram vitam.

rom. 8: non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis. testimonia proprie dicuntur in lege illa quae generant auctoritatem praecipientis in corde subditorum, ut obediant praeceptis; ut quod Deus sit unus, et quod sit Creator caeli et terrae, et hujusmodi.

Et quia caeremonialia praecepta sunt ex sola auctoritate divina debita, possent dici testimonia; praecepta vero moralia fundantur in debito omnis virtutis; judicialia vero praecepta fundantur in debito, quod est inter homines quantum ad contractus. Lex autem illa humana non praestat sapientiam: aliqua enim sapientia est in humanis, ubi est aliqua veritas, ut philosophica: et quaedam sapientia est qua utebantur sacerdotes in templo, et haec est falsa: et haec multis proponebatur;

Sed illa philosophica paucis, sed divina parvulis, quia populis: Deut. 4: Haec est sapientia vestra et intellectus coram populis. vel, parvulis, idest humilibus: Matth. 11: Abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis.

Justitiae Domini rectae, seu judicia illa quae dicuntur Exod. 22: Qui furatus fuerit bovem aut ovem etc.. isa. 26: Rectus callis justi ad ambulandum: prov. 21: Gaudium est justo facere justitiam, et pavor operantibus iniquitatem.

Et dicit duo de eis: quod recta, et quod jucunda. Recta, quia continent justitiam. Rectum dicitur justum: Prov. 8: Justi sunt omnes sermones mei, et non est in eis pravum quid nec perversum: Recti sunt intelligentibus etc.. Jucunda, non severa et perturbativa, quia sunt aequitati permixta; unde dicit, laetificantes corda, propter aequitatem et spem praemii: Ps. 118: Laetabor ego super eloquia tua. Moralia vero praecepta sunt lucida et illuminativa; unde dicit, praeceptum Domini lucidum.

Lucidum dicitur, quia in se est manifestum et evidens, sicut hic, non occides, non moechaberis, non furtum facies, et similia: quae habent in se claritatem, quod quilibet servare tenetur dicens, prov. 6: mandatum lucerna, et lex lux.

Praeceptum dicitur ad quod attenditur secundum imperium superioris; et est de agendis, et importat debitum faciendi in eo cui praecipitur: quod quidem debitum est vel ex parte regulae divinae quam tenemur sequi; et sic illud cadit sub debito, sine quo rationis ordo servari non potest: vel est debitum ex auctoritate praecipientis, cui obedire tenemur: vel ex parte finis, quem omnino volumus, qui est praestitutus nobis; et tunc cadit sub praecepto illud sine quo non possumus servare subjectionem ad praecipientem; vel sine quo non possumus consequi finem intentum.

Dicitur enim praeceptum quasi praecise ceptum, scilicet ad agendum: quasi quod praecise teneamur illud agere: ideo tale praeceptum est: illuminans oculos, scilicet rationis, qui oculi tenebrescunt per cupiditatem exteriorum et concupiscentias interiorum passionum: et hoc removet praeceptum Domini, et ideo illuminans oculos.

Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte, psal. 12.

g) Desiderabilia. supra psalmista commendavit legem divinam quantum ad ejus rectitudinem; hic autem commendat quantum ad ejus suavitatem et jucunditatem: et circa hoc duo facit. Primo ponit ejus commendationem. Secundo talem commendationem probat, ibi, etenim servus tuus. praefert autem legem quantum ad desiderium animae omnibus rebus mundi.

In rebus autem mundanis desiderantur exteriores divitiae et voluptates corporales. Et supra ista est delectatio legis Dei. Quantum ad primum dicit ista quae dicta sunt: desiderabilia super aurum: Prov. 8: melior est sapientia cunctis opibus pretiosissimis, et omne desiderabile ei non potest comparari: ps. 118: dilexi mandata tua super aurum etc.. et tangit illa duo quae homines desiderant; unde dicit, aurum; et pompas, unde lapidem pretiosum.

Lapides pretiosi non serviunt nisi ad apparentiam: unde ibi multum potest referri, vel ad lapidem, vel ad pretiosum. Item quantum ad secundum dicit, et dulciora super mel et favum: psal. 118: quam dulcia faucibus meis eloquia tua.

Super mel ori meo. Dicitur mel et favum, quantum ad delectationes corporales. Mel extrahitur a cera; sed favus est mel et cera. Delectationes corporales quandoque sunt manifestae, et sic est mel; quandoque sunt absconditae et dulciores, et sic est favus: prov. 9: aquae furtivae dulciores sunt etc.. Vel praeferuntur favo propter vetus testimonium, in quo est mel in favo, veritas in figura: melli propter novum ubi est veritas manifesta.

Sed numquid spirituales delectationes sunt delectabiliores? Dicendum est quod sic: et est triplex ratio. Una ex parte boni delectati quod est potius bonum, et ex causa delectationis, quod est majus bonum, ergo magis delectabile. Secunda ex parte potentiae delectantis, quia vis intellectiva est fortior sensitiva. Tertia ex modo delectationum.

Corporales delectationes consistunt in fieri et in motu; sicut in cibis et in aliis. Motus autem est quid imperfectum; et quoddam futurum et praeteritum importat; quia non habetur totum simul. Spirituales autem delectationes non sunt in motu: quia consistunt in amando et intelligendo bonum, quod non est in motu; sed per accidens plus desiderantur illae, inquantum abundant aliqui in sensu, et deficiunt in intellectu.

Vel sancti homines plus diligunt praecepta Dei quam seipsos. Et sancti designantur per aurum et lapidem pretiosum: 1 Cor. 3: si quis aedificaverit super fundamentum hoc aurum, argentum, lapides pretiosos. Item per mel et favum significantur illi qui alieni sunt a rebus mundi; sed favus sunt illi qui adhuc rebus mundi delectantur: et tales, quia non sunt totaliter alieni, diligunt plus se quam praecepta; alii diligunt plus praecepta quam se.

Et hoc probat dupliciter. Primo experimento. Secundo ex effectu. Experimento, cum dicit, etenim servus tuus custodit ea; quasi dicat: possum dicere quia dulcia sunt, quia probavi ea: nam ego diligo et experior ea. Nullus autem testimonium potest ferre nisi qui experitur: Joan. 7: si quis voluerit voluntatem ejus facere, cognoscet de doctrina mea utrum ex Deo sit, an ego a meipso loquar: Job 23: vestigia ejus sequutus est pes meus.

Ex effectu, idest remuneratione probat idem, cum dicit, in custodiendis illis retributio multa: Matth. 5: gaudete et exultate, quia merces vestra copiosa est in caelis. Et non dicit pro custodia; sed, in custodiendis illis, quia ipsa custodia eorum est magna retributio, scilicet gloria cordis et munditia: 2 Cor. 1: gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Et sic commendatur lex ab honestate, quando dicit, in custodiendis illis etc. quia honestum idem est quod virtus; et est per se appetibile.

h) Delicta. Hic orat pro delictis illorum qui praetereunt legem. Et primo proponit occultationem peccatorum. Secundo petit eorum remissionem, ibi, ab occultis. Tertio ponit rationem petitionis, ibi, si mei etc.. Dicit ergo: legem frequenter offendimus, sed, delicta quis intelligit? Quasi dicat, nullus.

Et hoc propter tria. Primo, quia delictum excaecat oculos peccantis, unde non de facili discernuntur parva peccata: Sap. 2: Excaecavit eos malitia eorum. Secundo, quia peccata sunt multa: Psal. 39: Circumdederunt me mala quorum non est numerus; Comprehenderunt me iniquitates meae, et non potui ut viderem.

Item propter eorum subtilitatem: Ps. 39: multiplicati sunt super capillos capitis mei, ex subtilitate: sed non dicit peccata, sed, delicta. duplex est peccatum: scilicet transgressionis: et hoc facilius cognoscitur, quia homo scit se fecisse actum pravum.

Item omissionis: et hoc difficile cognoscitur, quia haec non obligant ad semper, sed pro loco et tempore. Et distingue. Quando est locus et tempus, est difficile affirmare: et quando danda est eleemosyna, qualiter etc. et ubi. Consequenter ponit peccatorum remissionem.

Est autem duplex genus peccati. Unum quod sumit initium a nobis; et hoc est praecipue originale, et quae ex corruptione fomitis procedunt, ut peccata carnalia; et haec animam inquinant, quia conjungunt eam rebus terrenis. Et ideo dicit, ab occultis meis munda me, idest quae ab occulta radice procedunt, vel quae in occulto fiunt, vel quae a secreta voluntate oriuntur: Eph. 5: quae in occulto fiunt ab ipsis, turpe est et dicere.

Aliquando sumunt originem ab alio: ideo dicit, ab alienis parce servo tuo. Sed numquid alicui imputatur alienum peccatum? Ezech. 18: anima quae peccaverit, ipsa morietur. Dicendum, quod non, quando totaliter est alienum; sed quando transit ad te per imitationem: Eccl. 13: qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea. Vel persuasionem, vel consensum: Prov. 1: Fili mi, si te lactaverint peccatores, non acquiescas eis.

Vel per dissimulationem tempore et loco debito, tunc fit tuum, et imputatur: Rom. 1: Non solum qui faciunt ea, digni sunt morte, sed etiam qui consentiunt facientibus. Et hoc maxime in praelatis quando dissimulant scienter scelera subditorum. Et dicit, parce servo tuo, quia haec peccata videntur in nobis ex divina ira provenire, quod scilicet hujusmodi occasiones peccati dentur nobis. Vel, ab alienis, superbis hominibus: psal. 17: filii alieni mentiti sunt mihi.

i) Si mei. Hic ponitur ratio petitionis. Et primo ex parte David petit immunitatem a malo. Secundo perfectionem in bono, et erunt ut complaceant. Petit autem immunitatem a malo.

Et hoc dupliciter: a futuro et a praeterito. Dicit ergo, si mei non fuerint dominati, vel, dominata, scilicet peccata: Ps. 62: In matutinis interficiebam omnes peccatores terrae, idest omnia peccata, quae terra dicuntur propter multas proprietates terrae. Ut disperderem de civitate domini omnes operantes iniquitatem, idest omnes operationes iniquas. Vel dominati, scilicet superbi. Vel, alieni, idest peccatores, vel daemones qui dicuntur tunc dominari, quando pertrahunt ad consensum: Joan. 8: qui facit peccatum, servus est peccati.

Si ergo non fuerint dominati, tunc immaculatus ero, idest servabo me sine macula peccati mortalis, etsi non venialis: Job 15: Quid est homo ut immaculatus sit? De praeterito dicit, et emundabor a delicto maximo: Is. 1: Si fuerint peccata vestra sicut coccinum, quasi nix dealbabuntur; job 11: Si iniquitatem quae est in manu tua abstuleris a te, et non permanebit in tabernaculo tuo injustitia, tunc levare poteris faciem tuam.

Vel maximo, scilicet superbia, quia est initium omnis peccati: Eccl. 10: Non est majus peccatum quam apostatare a Deo: et hoc fit per superbiam. Unde peccatum quod est ex superbia, potius est eo quod fit ex ignorantia, vel ex infirmitate: superbia namque est initium et causa omnis peccati; et qui caret illa, est vere immaculatus. Consequenter ponit illud quod pertinet ad perfectionem in bono.

Et primo oris; unde dicit, et erunt ut complaceant eloquia oris mei. Quamdiu homo est in peccatis, eloquia sua non placent Deo: Eccl. 15: Non est speciosa laus in ore peccatoris: Psalm. 49: Peccatori autem dixit Deus: quare tu enarras justitias meas, et assumis testamentum meum per os tuum? Item ponit perfectionem cordis quae requirit placentiam Dei; unde dicit, et meditatio cordis mei in conspectu tuo semper, idest coram angelis: vel, qui intus vides et conscientiam inspicis. Et hoc dico, quia tu, Domine, es adjutor meus, in bonis agendis, et redemptor meus, a malis cavendis: Isa. 44: revertere ad me, quia redemi te.