|
43. Post Auli foedus
exercitusque nostri foedam fugam Metellus et Silanus consules designati
provincias inter se partiverant, Metelloque Numidia evenerat, acri viro et,
quamquam adverso populi partium, fama tamen aequabili et inviolata. Is ubi primum magistratum ingressus est, alia omnia
sibi cum collega ratus, ad bellum, quod gesturus erat, animum intendit. Igitur
diffidens veteri exercitui milites scribere, praesidia undique arcessere, arma
tela equos et cetera instrumenta militiae parare, ad hoc commeatum affatim,
denique omnia, quae in bello vario et multarum rerum egenti usui esse solent.
Ceterum ad ea patranda senatus auctoritate, socii nomenque Latinum et reges
ultro auxilia mittendo, postremo omnis civitas summo studio annitebatur. Itaque
ex sententia omnibus rebus paratis compositisque in Numidiam proficiscitur,
magna spe civium cum propter artis bonas tum maxime quod adversum divitias invictum
animum gerebat et avaritia magistratuum ante id tempus in Numidia nostrae opes
contusae hostiumque auctae erant.
44. Sed ubi in Africam
venit, exercitus [ei] traditus a Sp. Albino proconsule iners inbellis, neque
periculi neque laboris patiens, lingua quam manu promptior, praedator ex sociis
et ipse praeda hostium, sine imperio et modestia habitus. Ita imperatori novo plus ex malis moribus
sollicitudinis quam ex copia militum auxili aut spei bonae accedebat. Statuit
tamen Metellus, quamquam et aestivorum tempus comitiorum mora imminuerat et
expectatione eventus civium animos intentos putabat, non prius bellum
attingere, quam maiorum disciplina milites laborare coegisset. Nam Albinus,
Auli fratris exercitusque clade perculsus, postquam decreverat non egredi
provincia, quantum temporis aestivorum in imperio fuit, plerumque milites
stativis castris habebat, nisi cum odor aut pabuli egestas locum mutare
subegerat. Sed neque muniebatur, neque more militari vigiliae deducebantur; uti
cuique libebat, ab signis aberat; lixae permixti cum militibus diu noctuque
vagabantur, et palantes agros vastare, villas expugnare, pecoris et mancipiorum
praedas certantes agere eaque mutare cum mercatoribus vino advecticio et aliis
talibus; praeterea frumentum publice datum vendere, panem in dies mercari;
postremo quaecumque dici aut fingi queunt ignaviae luxuriaeque probra, ea in
illo exercitu cuncta fuere et alia amplius.
45. Sed in ea difficultate Metellum nec minus quam in
rebus hostilibus magnum et sapientem virum fuisse comperior: tanta temperantia
inter ambitionem saevitiamque moderatum. Namque edicto primum adiumenta
ignaviae sustulisse: ne quisquam in castris panem aut quem alium cibum coctum
venderet, ne lixae exercitum insequerentur, ne miles hastatus aut gregarius in
castris neve in agmine servum aut iumentum haberet; ceteris arte modum
statuisse. Praeterea transuersis itineribus cottidie castra movere, iuxta ac si
hostes adessent vallo atque fossa munire, vigilias crebras ponere et eas ipse
cum legatis circumire; item in agmine in primis modo, modo [in] postremis,
saepe in medio adesse, ne quispiam ordine egrederetur, ut cum signis frequentes
incederent, miles cibum et arma portaret. Ita prohibendo a delictis magis quam vindicando
exercitum brevi confirmavit.
46. Interea Iugurtha,
ubi quae Metellus agebat ex nuntiis accepit, simul de innocentia eius certior
Roma[e] factus, diffidere suis rebus ac tum demum veram deditionem facere
conatus est. Igitur legatos ad consulem
cum suppliciis mittit, qui tantummodo ipsi liberisque vitam peterent, alia
omnia dederent populo Romano. Sed Metello iam antea experimentis cognitum erat
genus Numidarum infidum, ingenio mobili, novarum rerum avidum esse. Itaque
legatos alium ab alio diversos aggreditur ac paulatim temptando, postquam
opportunos sibi cognovit, multa pollicendo persuadet, uti Iugurtham maxime
vivum, sin id parum procedat, necatum sibi traderent. Ceterum palam quae ex
voluntate forent regi nuntiari iubet. Deinde ipse paucis diebus intento atque
infesto exercitu in Numidiam procedit, ubi contra belli faciem tuguria plena
hominum, pecora cultoresque in agris erant. Ex oppidis et mapalibus praefecti
regis obvii procedebant parati frumentum dare, commeatum portare, postremo
omnia quae imperarentur facere. Neque Metellus idcirco minus, sed pariter ac si
hostes adessent munito agmine incedere, late explorare omnia, illa deditionis
signa ostentui credere et insidiis locum temptari. Itaque ipse cum expeditis
cohortibus, item funditorum et sagittariorum delecta manu apud primos erat, in
postremo C. Marius legatus cum equitibus curabat, in utrumque latus auxiliarios
equites tribunis legionum et praefectis cohortium dispertiverat, ut cum iis
permixti velites, quocumque accederent, equitatus hostium propulsarent. Nam in Iugurtha
tantus dolus tantaque peritia locorum et militiae erat, ut, absens an praesens,
pacem an bellum gerens perniciosior esset, in incerto haberetur.
|