Cap.

  1 1 |        finxit. Sed nostra omnis vis in animo et corpore sita est:
  2 2 |             Igitur initio reges—nam in terris nomen imperi id primum
  3 2 |         placebant. Postea vero quam in Asia Cyrus, in Graecia Lacedaemonii
  4 2 |            vero quam in Asia Cyrus, in Graecia Lacedaemonii et
  5 2 |             habere, maximam gloriam in maximo imperio putare, tum
  6 2 |        atque negotiis compertum est in bello plurimum ingenium
  7 2 |            imperatorum animi virtus in pace ita ut in bello valeret,
  8 2 |         animi virtus in pace ita ut in bello valeret, aequabilius
  9 2 |            bonae famam quaerit. Sed in magna copia rerum aliud
 10 3 |            et auctorem rerum, tamen in primis arduom videtur res
 11 4 |            absoluam; nam id facinus in primis ego memorabile existimo
 12 5 |      appetens, sui profusus, ardens in cupiditatibus; satis eloquentiae,
 13 5 |           Agitabatur magis magisque in dies animus ferox inopia
 14 6 |          atque solutum. Hi postquam in una moenia convenere, dispari
 15 6 |       augendae rei publicae fuerat, in superbiam dominationemque
 16 7 |         extollere magisque ingenium in promptu habere. Nam regibus
 17 7 |        simul ac belli patiens erat, in castris per laborem usum
 18 7 |         militiae discebat, magisque in decoris armis et militaribus
 19 7 |           et militaribus equis quam in scortis atque conviviis
 20 7 |             Memorare possum, quibus in locis maximas hostium copias
 21 8 |             8. Sed profecto fortuna in omni re dominatur; ea res
 22 9 |       civibus de virtute certabant. In suppliciis deorum magnifici,
 23 9 |       deorum magnifici, domi parci, in amicos fideles erant. Duabus
 24 9 |         Duabus his artibus, audacia in bello, ubi pax evenerat
 25 9 |          documenta haec habeo, quod in bello saepius vindicatum
 26 9 |        bello saepius vindicatum est in eos, qui contra imperium
 27 9 |            eos, qui contra imperium in hostem pugnaverant quique
 28 9 |             loco cedere ausi erant; in pace vero quod beneficiis
 29 10|        fieri subegit, aliud clausum in pectore, aliud in lingua
 30 10|           clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere,
 31 11|           habere, foeda crudeliaque in civis facinora facere. Huc
 32 11|            L. Sulla exercitum, quem in Asia ductaverat, quo sibi
 33 11|           amoena, voluptaria facile in otio ferocis militum animos
 34 12|             atque villas cognoveris in urbium modum exaedificatas,
 35 13|           pati, mulieres pudicitiam in propatulo habere; vescendi
 36 14|                                 14. In tanta tamque corrupta civitate
 37 14|           quis etiam a culpa vacuos in amicitiam eius inciderat,
 38 15|       fecisse. Quae quidem res mihi in primis videtur causa fuisse
 39 15|            tardus incessus: prorsus in facie vultuque vecordia
 40 16|        imperabat. Si causa peccandi in praesens minus suppetebat,
 41 16|           publicae consilium cepit. In Italia nullus exercitus,
 42 16|             exercitus, Cn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat;
 43 17|         explorata sunt quae voluit, in unum omnis convocat, quibus
 44 17|            inceptis favebat: quibus in otio vel magnifice vel molliter
 45 18|          pauci contra rem publicam, in quis Catilina fuit. De qua
 46 18|       consilio communicato parabant in Capitolio Kalendis Ianuariis
 47 18|       mittere. Ea re cognita rursus in Nonas Februarias consilium
 48 19|                     19. Postea Piso in citeriorem Hispaniam quaestor
 49 19|           boni complures praesidium in eo putabant et iam tum potentia
 50 19|       formidulosa erat. Sed is Piso in provincia ab equitibus Hispanis,
 51 19|            equitibus Hispanis, quos in exercitu ductabat, iter
 52 19|        antea perpessos. Nos eam rem in medio relinquemus. De superiore
 53 20|           multa saepe egerat, tamen in rem fore credens universos
 54 20|             appellare et cohortari, in abditam partem aedium secedit
 55 20|   cecidisset; spes magna, dominatio in manibus frustra fuissent,
 56 20|      diversi audistis. Ceterum mihi in dies magis animus accenditur,
 57 20|         nisi nosmet ipsi vindicamus in libertatem. Nam postquam
 58 20|            Nam postquam res publica in paucorum potentium ius atque
 59 20|             hominum fidem, victoria in manu nobis est, viget aetas,
 60 20|           superare, quas profundant in extruendo mari et montibus
 61 20|     praeterea divitiae decus gloria in oculis sita sunt; fortuna
 62 21|       victorum fert; praeterea esse in Hispania citeriore Pisonem,
 63 21|         Hispania citeriore Pisonem, in Mauretania cum exercitu
 64 22|            sanguinem vino permixtum in pateris circumtulisse: inde
 65 22|        omnes degustavissent, sicuti in sollemnibus sacris fieri
 66 23|                             23. Sed in ea coniuratione fuit Q.
 67 23|        compluribus narravit. Ea res in primis studia hominum accendit
 68 24|     Catilinae furor minuebatur, sed in dies plura agitare: arma
 69 25|                             25. Sed in iis erat Sempronia, quae
 70 26|    comparatis Catilina nihilo minus in proximum annum consulatum
 71 26|           insidiae, quas consulibus in campo fecerat, prospere
 72 27|              Manlium Faesulas atque in eam partem Etruriae, Septimium
 73 27|          Septimium quendam Camertem in agrum Picenum, C. Iulium
 74 27|            agrum Picenum, C. Iulium in Apuliam dimisit, praeterea
 75 27|          arma paraverat, item alios in alia loca opportuna, qui
 76 28|        susceperant. Interea Manlius in Etruria plebem sollicitare,
 77 28|            cuiusque generis, quorum in ea regione magna copia erat,
 78 29|              Itaque, quod plerumque in atroci negotio solet, senatus
 79 30|             dies L. Saenius senator in senatu litteras recitavit,
 80 30|      Faesulis allatas sibi dicebat, in quibus scriptum erat C.
 81 30|           Novembris. Simul, id quod in tali re solet, alii portenta
 82 30|          arma portari, Capuae atque in Apulia seruile bellum moveri.
 83 30|      Faesulas, Q. Metellus Creticus in Apuliam circumque ea loca
 84 30|           Capuam, Q. Metellus Celer in agrum Picenum, iisque permissum,
 85 30|     gladiatoriae familiae Capuam et in cetera municipia distribuerentur
 86 31|            iurgio lacessitus foret, in senatum venit. Tum M. Tullius
 87 31|          instituisse, ut omnia bona in spe haberet; ne existimarent
 88 31|           maiorum plurima beneficia in plebem Romanam essent, perdita
 89 32|         nocte intempesta cum paucis in Manliana castra profectus
 90 34|          fortunae cedere, Massiliam in exilium proficisci, non
 91 34|        diversas litteras Q. Catulus in senatu recitavit, quas sibi
 92 35|          cognita, grata mihi magnis in meis periculis, fiduciam
 93 35|             Quam ob rem defensionem in novo consilio non statui
 94 36|        commoratus apud C. Flaminium in agro Arretino, dum vicinitatem
 95 36|             aliis imperi insignibus in castra ad Manlium contendit.
 96 37|        videbatur facere. Nam semper in civitate, quibus opes nullae
 97 37|           expulerat, ii Romam sicut in sentinam confluxerant. Deinde
 98 37|           agerent, sibi quisque, si in armis foret, ex victoria
 99 37|            praeterea iuventus, quae in agris manuum mercede inopiam
100 37|             malum multos post annos in civitatem reverterat. ~
101 39|        iudiciis terrere, quo plebem in magistratu placidius tractarent.
102 39|     Catilinam initio profecti sunt. In iis erat Fuluius, senatoris
103 40|         adduci posse. Umbrenus quod in Gallia negotiatus erat,
104 40|            mora, ubi primum legatos in foro conspexit, percontatus
105 40|              accusare senatum, quod in eo auxili nihil esset, miseriis
106 40|          Haec ubi dixit, Allobroges in maximam spem adducti Umbrenum
107 40|          alieno liberaret. Ille eos in domum D. Bruti perducit,
108 41|              41. Sed Allobroges diu in incerto habuere, quidnam
109 41|           quidnam consili caperent. In altera parte erat aes alienum,
110 41|         studium belli, magna merces in spe victoriae; at in altera
111 41|         merces in spe victoriae; at in altera maiores opes, tuta
112 42|           42. Isdem fere temporibus in Gallia citeriore atque ulteriore,
113 42|     citeriore atque ulteriore, item in agro Piceno Bruttio Apulia
114 42|      senatus consulto causa cognita in vincula coniecerat, item
115 42|            vincula coniecerat, item in citeriore Gallia C. Murena,
116 43|    constituerant, uti, cum Catilina in agrum Aefulanum cum exercitu
117 43|     corrumpere: facto, non consulto in tali periculo opus esse,
118 43|          languentibus aliis impetum in curiam facturum. Natura
119 43|        promptus erat, maximum bonum in celeritate putabat. ~
120 44|             cognosces. fac cogites, in quanta calamitate sis, et
121 44|         consilio servitia repudiet? In urbe parata esse quae iusserit.
122 45|             praetoribus imperat, ut in ponte Muluio per insidias
123 46|         autem anxius erat dubitans, in maximo scelere tantis civibus
124 46|        Caeparium Terracinensem, qui in Apuliam ad concitanda servitia
125 46|      praetor erat, ipse manu tenens in senatum perducit, reliquos
126 46|             reliquos cum custodibus in aedem Concordiae venire
127 47|       Vargunteium, multos praeterea in ea coniuratione esse. Eadem
128 47|             Lentulus itemque ceteri in liberis custodiis habeantur.
129 48|             quippe cui omnes copiae in usu cottidiano et cultu
130 48|            existimabant, tamen quia in tali tempore tanta vis hominis
131 48|       indicium falsum videri eumque in vinculis retinendum neque
132 49|          exercebat: Piso oppugnatus in iudicio pecuniarum repetundarum
133 49|           impulsi, quo studium suum in rem publicam clarius esset,
134 50|                        50. Dum haec in senatu aguntur et dum legatis
135 50|             opifices atque servitia in vicis ad eum eripiendum
136 50|       lectos et exercitatos, orabat in audaciam, ut grege facto
137 50|           de iis fieri placeat, qui in custodiam traditi erant.
138 50|        designatus erat, de iis, qui in custodiis tenebantur, et
139 50|        oratione C. Caesaris pedibus in sententiam Ti Neronis iturum
140 51|            saepe Carthaginienses et in pace et per indutias multa
141 51|             dignum foret, quam quid in illos iure fieri posset,
142 51|             conscripti. Qui demissi in obscuro vitam habent, si
143 51|          qui magno imperio praediti in excelso aetatem agunt, eorum
144 51|         cuncti mortales novere. Ita in maxima fortuna minima licentia
145 51|         alios iracundia dicitur, ea in imperio superbia atque crudelitas
146 51|       mortales postrema meminere et in hominibus impiis sceleris
147 51|       publicae dixisse, neque illum in tanta re gratiam aut inimicitias
148 51|         mihi non crudelis—quid enim in talis homines crudele fieri
149 51|       consulis tanta praesidia sint in armis. De poena possum equidem
150 51|          dicere, id quod res habet, in luctu atque miseriis mortem
151 51|             immortalis, quam ob rem in sententiam non addidisti,
152 51|     addidisti, uti prius verberibus in eos animadverteretur? An
153 51|         acerbum aut nimis grave est in homines tanti facinoris
154 51|            levius est, qui convenit in minore negotio legem timere,
155 51|       negotio legem timere, cum eam in maiore neglegeris? At enim
156 51|          enim quis reprehendet quod in parricidas rei publicae
157 51|             patres conscripti, quid in alios statuatis, considerate.
158 51|  concupiverat, dabat operam, uti is in proscriptorum numero esset.
159 51|        explevit. Atque haec ego non in M. Tullio neque his temporibus
160 51|          his temporibus vereor, sed in magna civitate multa et
161 51|         consule, cui item exercitus in manu sit, falsum aliquid
162 51|          verberibus animadvertebant in civis, de condemnatis summum
163 51|           novum consilium capiamus, in primis magnam puto. Profecto
164 51|        tantum imperium fecere, quam in nobis, qui ea bene parta
165 51|   publicandas eorum pecunias, ipsos in vinculis habendos per municipia,
166 52|            ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare.
167 52|            libertas et anima nostra in dubio est. Saepenumero,
168 52|             conscripti, multa verba in hoc ordine feci, saepe de
169 52|             vocatur, eo res publica in extremo sita est. Sint sane,
170 52|         fortunis, sint misericordes in furibus aerari: ne illi
171 52|      composite C. Caesar paulo ante in hoc ordine de vita et morte
172 52|    publicandas, ipsos per municipia in custodiis habendos, videlicet
173 52|           atque scelesti tantummodo in urbe et non per totam Italiam
174 52|       periculum ex illis metuit; si in tanto omnium metu solus
175 52|             iustum imperium, animus in consulendo liber, neque
176 52|              eo fit ut impetus fiat in vacuam rem publicam. Sed
177 52|              si illi arma ceperint, in miseriam conuertat. Scilicet
178 52|             hanc rem publicam saepe in maximis periculis seruavere.
179 52|             quod is contra imperium in hostem pugnaverat, necari
180 52|             alii intra moenia atque in sinu urbis sunt hostes;
181 52|     sceleratorum civium res publica in summa pericula venerit,
182 52|             atque crudelia facinora in civis patriamque paravisse,
183 54|      largiendo gloriam adeptus est. In altero miseris perfugium
184 54|             miseris perfugium erat, in altero malis pernicies.
185 54|         laudabatur. Postremo Caesar in animum induxerat laborare,
186 55|          Postquam, ut dixi, senatus in Catonis sententiam discessit,
187 55|      praesidiis dispositis Lentulum in carcerem deducit; idem fit
188 55|          ceteris per praetores. Est in carcere locus, quod Tullianum
189 55|         terribilis eius facies est. In eum locum postquam demissus
190 56|           voluntarius aut ex sociis in castra venerat, aequaliter
191 57|                    57. Sed postquam in castra nuntius pervenit
192 57|           asperos magnis itineribus in agrum Pistoriensem abducit
193 57|         tramites occulte perfugeret in Galliam Transalpinam. At
194 57|         Celer cum tribus legionibus in agro Piceno praesidebat,
195 57|             qua illi descensus erat in Galliam properanti. Neque
196 57|         locis aequioribus expeditus in fuga sequeretur. Sed Catilina
197 57|        copiis hostium sese clausum, in urbe res adversas, neque
198 57|           spem, optimum factu ratus in tali re fortunam belli temptare,
199 58|            aut moribus inest, tanta in bello patere solet. Quem
200 58|            urbe praesidia opperior, in Galliam proficisci nequiverim.
201 58|             Gallia obstant; diutius in his locis esse, si maxime
202 58|            libertatem atque patriam in dextris vestris portare.
203 58|         vobis cum summa turpitudine in exilio aetatem agere, potuistis
204 58|            pace bellum mutavit. Nam in fuga salutem sperare, cum
205 58|           vero dementia est. Semper in proelio iis maximum est
206 59|            atque instructos ordines in locum aequum deducit. Dein
207 59|          rupe aspera, octo cohortis in fronte constituit, reliquarum
208 59|        constituit, reliquarum signa in subsidio artius collocat.
209 59|           optimum quemque [armatum] in primam aciem subducit. C.
210 59|          aciem subducit. C. Manlium in dextra, Faesulanum quendam
211 59|          dextra, Faesulanum quendam in sinistra parte curare iubet.
212 59|            bello Cimbrico C. Marius in exercitu habuisse dicebatur.
213 59|        tumulti causa conscripserat, in fronte, post eas ceterum
214 59|          post eas ceterum exercitum in subsidiis locat. Ipse equo
215 59|            praetor cum magna gloria in exercitu fuerat, plerosque
216 60|      Interea Catilina cum expeditis in prima acie versari, laborantibus
217 60|        tendere, cohortem praetoriam in medios hostis inducit eosque
218 60|   aggreditur. Manlius et Faesulanus in primis pugnantes cadunt.
219 60|           pristinae suae dignitatis in confertissimos hostis incurrit
220 61|         quantaque animi vis fuisset in exercitu Catilinae. Nam
221 61|         animi, quam habuerat vivos, in vultu retinens. Postremo
222 61|        Postremo ex omni copia neque in proelio neque in fuga quisquam
223 61|        copia neque in proelio neque in fuga quisquam civis ingenuos
224 61| strenuissumus quisque aut occiderat in proelio aut graviter vulneratus