XIII. 1
Persequi singulos longum est, quorum aut latrunculi aut pila aut excoquendi in
sole corporis cura consumpsere uitam. non sunt otiosi, quorum uoluptates multum
negotii habent. nam de illis nemo dubitabit, quin operose nihil agant, qui litterarum
inutilium studiis detinentur, quae iam apud Romanos quoque magna manus est. 2 Graecorum iste morbus fuit quaerere, quem
numerum Vlixes remigum habuisset, prior scripta esset Ilias an Odyssea,
praeterea an eiusdem esset auctoris, alia deinceps huius notae, quae siue
contineas, nihil tacitam conscientiam iuuant, suie proferas, non doctior
uidearis, sed molestior. 3 ecce Romanos
quoque inuasit inane studium superuacua discendi: his diebus audiui quendam
referentem, quae primus quisque ex Romanis ducibus fecisset: primus nauali
proelio Duilius uicit, primus Curius Dentatus in triumpho duxit elephantos.
etiamnunc ista, etsi ad ueram gloriam non tendunt, circa ciuilium tamen operum
exempla uersantur. non est profutura talis scientia, est tamen, quae nos speciosa
rerum uanitate detineat. 4 hoc quoque
quaerentibus remittamus, quis Romanis primus persuaserit nauem conscendere.
Claudius is fuit, Caudex ob hoc ipsum appellatus, quia plurium tabularum
contextus caudex apud antiquos uocatur, unde publicae tabulae codices dicuntur
et naues nunc quoque ex antiqua consuetudine, quae commeatus per Tiberim
subuehunt, codicariae uocantur. 5 sane et
hoc ad rem pertineat, quod Valerius Coruinus primus Messanam uicit et primus ex
familia Valeriorum urbis captae in se translato nomine Messana adpellatus est
paulatimque uolgo permutante litteras Messala dictus: 6
num et hoc cuiquam curare permittes, quod primus L. Sulla in circo leones
solutos dedit, cum alioqui adligati darentur, ad conficiendos eos missis a rege
Boccho iaculatoribus? et hoc sane remittatur: num et Pompeium primum in circo
elephantorum duodeuiginti pugnam edidisse commissis more proelii innoxiis
hominibus ad ullam rem bonam pertinet? princeps ciuitatis et inter antiquos
principes, ut fama tradidit, bonitatis eximiae, memorabile putauit spectaculi
genus nouo more perdere homines. depugnant? parum est. lancinantur? parum est:
ingenti mole animalium exterantur. 7
satius erat ista in obliuionem ire, ne quis postea potens disceret inuideretque
rei minime humanae. o quantum caliginis mentibus nostris obicit magna
felicitas! ille se supra rerum naturam esse tunc credidit, cum tot miserorum
hominum cateruas sub alio caelo natis beluis obiceret, cum bellum inter tam
disparia animalia committeret, cum in conspectu populi Romani multum sanguinis
funderet mox plus ipsum fundere coacturus: at idem postea Alexandrina perfidia
deceptus ultimo mancipio transfodiendum se praebuit, tum demum intellecta inani
iactatione cognominis sui. 8 sed ut illo
reuertar, unde decessi, et in eadem materia ostendam superuacuam quorundam
diligentiam: idem narrabat Metellum uictis in Sicilia Poenis triumphantem unum
omnium Romanorum ante currum centum et uiginti captiuos elephantos duxisse.
Sullam ultimum Romanorum protulisse pomerium, quod numquam prouinciali, sed
Italico agro adquisito proferre moris apud antiquos fuit. hoc scire magis
prodest, quam Auentinum montem extra pomerium esse, ut ille adfirmabat, propter
alteram ex duabus causis, aut quod plebs eo secessisset, aut quod Remo
auspicante illo loco aues non addixissent, alia deinceps innumerabilia, quae
aut paria sunt mendaciis aut similia? 9 nam ut concedas omnia
eos fide bona dicere, ut ad praestationem scribant: tamen cuius ista errores
minuent? cuius cupiditates prement? quem fortiorem, quem iustiorem, quem
liberaliorem facient? dubitare se interim Fabianus noster aiebat, an satius
esset nullis studiis admoueri quam his inplicari.
|