|
4.
Eius principia sunt eadem, quae mundi esse Ennius scribit, aqua, terra, anima
et sol. Haec enim cognoscenda, priusquam iacias semina, quod initium fructuum
oritur. Hinc profecti agricolae ad duas metas dirigere debent, ad utilitatem et
voluptatem. Utilitas quaerit fructum, voluptas delectationem: priores partes
agit quod utile est, quam quod delectat. Nec non ea, quae faciunt cultura
honestiorem agrum, pleraque non solum fructuosiorem eadem faciunt, ut cum in
ordinem sunt consita arbusta atque oliveta, sed etiam vendibiliorem atque
adiciunt ad fundi pretium. Nemo enim eadem utilitati non formosius quod est emere
mavult pluris, quam si est fructuosus turpis. Utilissimus autem is ager qui
salubrior est quam alii, quod ibi fructus certus; contra [quod] in pestilenti
calamitas, quamvis in feraci agro, colonum ad fructus pervenire non patitur.
Etenim ubi ratio cum orco habetur, ibi non modo fructus est incertus, sed etiam
colentium vita. Quare ubi salubritas non est, cultura non aliud est atque alea
domini vitae ac rei familiaris. Nec haec non deminuitur scientia. Ita enim salubritas, quae ducitur e caelo ac terra,
non est in nostra potestate, sed in naturae, ut tamen multum sit in nobis, quo
graviora quae sunt ea diligentia leviora facere possimus. Etenim si propter
terram aut aquam odore, quem aliquo loco eructat, pestilentior est fundus, aut
propter caeli regionem ager calidior sit, aut ventus non bonus flet, haec vitia
emendari solent domini scientia ac sumptu, quod permagni interest, ubi sint
positae villae, quantae sint, quo spectent porticibus, ostiis ac fenestris. An
non ille Hippocrates medicus in magna pestilentia non unum agrum, sed multa
oppida scientia servavit? Sed quid ego illum voco ad testimonium? Non hic Varro
noster, cum Corcyrae esset exercitus ac classis et omnes domus repletae essent
aegrotis ac funeribus, immisso fenestris novis aquilone et obstructis
pestilentibus ianuaque permutata ceteraque eius generis diligentia suos comites
ac familiam incolumes reduxit?
5.
Sed quoniam agri culturae quod esset initium et finis dixi, relinquitur quot
partes ea disciplina habeat ut sit videndum. Equidem innumerabiles mihi
videntur, inquit Agrius, cum lego libros Theophrasti complures, qui
inscribuntur phuton istorias et alteri phutikon aition. Stolo, Isti, inquit,
libri non tam idonei iis qui agrum colere volunt, quam qui scholas
philosophorum; neque eo dico, quo non habeant et utilia et communia quaedam.
Quapropter tu potius agri culturae partes nobis expone. Scrofa, Agri culturae,
inquit, quattuor sunt partes summae: e quis prima cognitio fundi, solum
partesque eius quales sint; secunda, quae in eo fundo opus sint ac debeant esse
culturae causa; tertia, quae in eo praedio colendi causa sint facienda; quarta,
quo quicque tempore in eo fundo fieri conveniat. De his quattuor generalibus
partibus singulae minimum in binas dividuntur species, quod habet prima ea quae
ad solum pertinent terrae et iterum quae ad villas et stabula. Secunda pars,
quae moventur atque in fundo debent esse culturae causa, est item bipertita, de
hominibus, per quos colendum, et de reliquo instrumento. Tertia pars quae de
rebus dividitur, quae ad quamque rem sint praeparanda et ubi quaeque facienda.
Quarta pars de temporibus, quae ad solis circumitum annuum sint referenda et
quae ad lunae menstruum cursum. De primis quattuor partibus prius dicam, deinde
subtilius de octo secundis.
6.
Igitur primum de solo fundi videndum haec quattuor, quae sit forma, quo in
genere terrae, quantus, quam per se tutus. Formae cum duo genera sint, una quam
natura dat, altera quam sationes imponunt, prior, quod alius ager bene natus,
alius male, posterior, quod alius fundus bene consitus est, alius male, dicam
prius de naturali. Igitur cum tria genera sint a specie simplicia agrorum,
campestre, collinum, montanum, et ex iis tribus quartum, ut in eo fundo haec
duo aut tria sint, ut multis locis licet videre, e quibus tribus fastigiis
simplicibus sine dubio infimis alia cultura aptior quam summis, quod haec
calidiora quam summa, sic collinis, quod ea tepidiora quam infima aut summa:
haec apparent magis ita esse in latioribus regionibus, simplicia cum sunt.
Itaque ubi lati campi, ibi magis aestus, et eo in Apulia loca calidiora ac
graviora, et ubi montana, ut in Vesuvio, quod leviora et ideo salubriora: qui
colunt deorsum, magis aestate laborant, qui susum, magis hieme. Verno tempore
in campestribus maturius eadem illa seruntur quae in superioribus et celerius
hic quam illic coguntur. Nec non susum quam deorsum tardius seruntur ac
metuntur. Quaedam in montanis prolixiora nascuntur ac firmiora propter frigus,
ut abietes ac sappini, hic, quod tepidiora, populi ac salices: susum
fertiliora, ut arbutus ac quercus, deosum, ut nuces graecae ac mariscae fici.
In collibus humilibus societas maior cum campestri fructu quam cum montano, in
altis contra. Propter haec tria fastigia formae discrimina quaedam fiunt
sationum, quod segetes meliores existimantur esse campestres, vineae collinae,
silvae montanae. Plerumque hiberna iis esse meliora, qui colunt campestria,
quod tunc prata ibi herbosa, putatio arborum tolerabilior: contra aestiva
montanis locis commodiora, quod ibi tum et pabulum multum, quod in campis aret,
ac cultura arborum aptior, quod tum hic frigidior aer. Campester locus is
melior, qui totus aequabiliter in unam partem verget, quam is qui est ad libellam
aequos, quod is, cum aquae non habet delapsum, fieri solet uliginosus: eo
magis, siquis est inaequabilis, eo deterior, quod fit propter lacunas aquosus.
Haec atque huiusce modi tria fastigia agri ad colendum disperiliter habent
momentum.
|