|
22.
De reliquo instrumento muto, in quo sunt corbulae, dolia, sic alia, haec
praecipienda. Quae nasci in fundo ac fieri a domesticis poterunt, eorum nequid
ematur, ut fere sunt quae ex viminibus et materia rustica fiunt, ut corbes, fiscinae,
tribula, valli, rastelli; sic quae fiunt de cannabi, lino, iunco, palma,
scirpo, ut funes, restes, tegetes. Quae e fundo sumi non poterunt, ea si empta
erunt potius ad utilitatem quam ob speciem, sumptu fructum non extenuabunt; eo
magis, si inde empta erunt potissimum, ubi ea et bona et proxime et vilissimo
emi poterunt. Cuius instrumenti varia discrimina ac multitudo agri magnitudine
finitur, quod plura opus sunt, si fines distant late. Itaque, Stolo inquit,
proposita magnitudine fundi de eo genere Cato scribit, oliveti iugera CCXL qui
coleret, eum instruere ita oportere, ut faceret vasa olearia iuga quinque, quae
membratim enumerat, ut ex aere ahenea, urceos, nassiternam, item alia: sic e
ligno et ferro, ut plostra maiora tria, aratra cum vomeribus sex, crates
stercorarias quattuor, item alia; sic de ferramentis quae sint et qua opus
multitudine, ut ferreas octo, sarcula totidem, dimidio minus palas, item alia.
Item alteram formulam instrumenti fundi vinarii fecit, in qua scribit, si sit C
iugerum, habere oportere vasa torcularia instructa trina, dolia cum operculis
culleorum octingentorum, acinaria viginti, frumentaria viginti, item eius modi
alia. Quae minus multa quidem alii, sed tantum numerum culleorum scripsisse
puto, ne cogeretur quotannis vendere vinum. Vetera enim quam nova et eadem alio
tempore quam alio pluris. Item sic de ferramentorum varietate scribit permulta,
et genere et multitudine qua sint, ut falces, palas, rastros, sic alia, quorum
non nulla genera species habent plures, ut falces. Nam dicuntur ab eodem
scriptore vineaticae opus esse XL, sirpiculae V, silvaticae V, arborariae III,
rustariae X. Hic haec. At Scrofa, Instrumentum et supellectilem rusticam omnem
oportet habere scriptam in urbe et rure dominum, vilicum contra ea ruri omnia
certo suo quoque loco ad villam esse posita; quae non possunt esse sub clavi,
quam maxime facere ut sint in conspectu oportet, eo magis ea quae in rariore
sunt usu, ut quibus in vindemia utuntur et corbulae, et sic alia. Quae enim res cotidie
videntur, minus metuunt furem.
23.
Suscipit Agrasius, Et quoniam habemus illa duo prima ex divisione
quadripertita, de fundo et de instrumento, quo coli solet, de tertia parte
expecto. Scrofa, Quoniam fructum, inquit, arbitror esse fundi eum qui ex eo
satus nascitur utilis ad aliquam rem, duo consideranda, quae et quo quidque
loco maxime expediat serere. Alia enim
loca adposita sunt ad faenum, alia ad frumentum, alia ad vinum, alia ad oleum,
sic ad pabulum quae pertinent, in quo est ocinum, farrago, vicia, medica,
cytiscum, lupinum. Neque in pingui terra omnia seruntur recte neque in macra
nihil. Rectius enim in tenuiore terra ea quae non multo indigent suco, ut
cytisum et legumina praeter cicer; hoc enim quoque legumen, ut cetera quae
velluntur e terra, non subsecantur, quae, quod ita leguntur, legumina dicta. In
pingui rectius quae cibi sunt maioris, ut holus, triticum, siligo, linum.
Quaedam etiam serenda non tam propter praesentem fructum quam in annum
prospicientem, quod ibi subsecta atque relicta terram faciunt meliorem. Itaque
lupinum, cum minus siliculam cepit, et non numquam fabalia, si ad siliquas non
ita pervenit, ut fabam legere expediat, si ager macrior est, pro stercore
inarare solent. Nec minus ea discriminanda in conserendo quae sunt fructuosa,
propter voluptatem, ut quae pomaria ac floralia appellantur, item illa quae ad
hominum victum ac sensum delectationemque non pertinent neque ab agri utilitate
sunt diiuncta. Idoneus locus eligendus, ubi facias salictum et harundinetum,
sic alia quae umidum locum quaerunt, contra ubi segetes frumentarias, ubi fabam
potissimum seras, item alia quae arida loca secuntur: sic ut umbrosis locis
alia seras, ut corrudam, quod ita petit asparagus; aprica, ut ibi seras violam
et hortos facias, quod ea sole nutricantur, sic alia. Et alio loco virgulta
serenda, ut habeas vimina, unde viendo quid facias, ut sirpeas, vallus, crates;
alio loco ut seras ac colas silvam caeduam, alio ubi aucupere, sic ubi
cannabim, linum, iuncum, spartum, unde nectas bubus soleas, lineas, restis,
funes. Quaedam loca eadem alia ad serendum idonea. Nam et in recentibus
pomariis dissitis seminibus in ordinemque arbusculis positis primis annis,
antequam radices longius procedere possint, alii conserunt hortos, alii quid aliud,
neque cum convaluerunt arbores, idem faciunt, ne violent radices.
24.
Stolo, Quod ad haec pertinet, Cato non male, quod scribit de sationibus, ager
crassus et laetus si sit sine arboribus, eum agrum frumentarium fieri oportere;
idem ager si nebulosus sit, rapa, raphanos, milium, panicum; in agro crasso et
calido oleam conditaneam, radium maiorem, Sallentinam, orcitem, poseam,
Sergianam, Colminiam, albicerem, quam earum in iis locis optimam dicant esse,
eam maxime serere. Agrum oliveto conserendo, nisi qui in ventum favonium
spectet et soli ostentus sit, alium bonum nullum esse. Qui ager frigidior et
macrior sit, ibi oleam licinianam seri oportere. Si in loco crasso aut calido
posueris, hostum nequam fieri et ferendo arborem perire et muscum rubrum
molestum esse. Hostum vocant quod ex uno facto olei reficitur. Factum dicunt
quod uno tempore conficiunt, quem alii CLX aiunt esse modiorum, alii ita minus
magnum, ut ad CXX descendat, exinde ut vasa olearia quot et quanta habeant,
quibus conficiunt illut. Quod Cato ait circum fundum ulmos et populos, unde
frons ovibus et bubus sit et materies, seri oportere (sed hoc neque in omnibus
fundis opus est neque, in quibus est opus, propter frondem maxime), sine
detrimento ponuntur a septemtrionali parte, quod non officiunt soli.
Ille adicit ab eodem scriptore, si locus umectus
sit, ibi cacumina populorum serenda et harundinetum. Id prius bipalio verti,
ibi oculos harundinis pedes ternos alium ab alio seri, * * * aptam esse utrique
eandem fere culturam. Salicem Graecam circum harundinetum seri oportere, uti
sit qui vitis alligari possit.
|