|
7.
Interea venit apparitor Appi a consule et augures ait citari. Ille foras exit e villa.
At in villam intro involant columbae, de quibus Merula Axio: Si umquam
peristerotrophion constituisses, has tuas esse putares, quamvis ferae essent.
Duo enim genera earum in peristerotrophio esse solent: unum agreste, ut alii
dicunt, saxatile, quod habetur in turribus ac columinibus villae, a quo
appellatae columbae, quae propter timorem naturalem summa loca in tectis
captant; quo fit ut agrestes maxime sequantur turres, in quas ex agro evolant suapte
sponte ac remeant. Alterum genus columbarum est clementius, quod cibo domestico
contentum intra limina ianuae solet pasci. Hoc genus maxime est colore albo,
illud alterum agreste sine albo, vario. Ex iis duabus stirpibus fit miscellum
tertium genus fructus causa, atque incedunt in locum unum, quod alii vocant
peristerona, alii peristerotrophion, in quo uno saepe vel quinque milia sunt
inclusae. Peristeron fit ut testudo magna, camara tectus, uno ostio angusto,
fenestris punicanis aut latioribus reticulatis utrimque, ut locus omnis sit
illustris, neve quae serpens aliudve quid animal maleficum introire queat. Intrinsecus quam levissimo marmorato toti parietes ac
camarae oblinuntur et extrinsecus circum fenestras, ne mus aut lacerta qua
adrepere ad columbaria possit. Nihil enim timidius columba. Singulis paribus
columbaria fiunt rutunda in ordinem crebra, ordines quam plurimi possunt a
terra usque ad camaram. Columbaria singula esse oportet ut os habeat, quo modo
introire et exire possit, intus ternarum palmarum ex omnibus partibus. Sub
ordines singulos tabulae fictae ut sint bipalmes, quo utantur vestibulo ac
prodeant. Aquam
esse oportet quae influat, unde et bibere et ubi lavari possint. Permundae enim sunt
hae volucres. Itaque pastorem columbarum quotquot mensibus crebro oportet
everrere; est enim quod eum inquinat locum appositum ad agri culturam, ita ut
hoc optimum esse scripserint aliquot. Siquae columba quid offenderit, ut
medeatur; siquae perierit, ut efferatur; siqui pulli idonei sunt ad vendendum,
promat. Item quae fetae sunt, certum locum ut disclusum ab aliis rete habeat,
quo transferantur, e quo foras ex peristerone evolare possint matres. Quod
faciunt duabus de causis: una, si fastidiunt aut inclusae consenescunt, quod
libero aere, cum exierint in agros, redintegrentur; altera de causa propter
inlicium. Ipsae enim propter pullos, quos habent, utique redeunt, nisi a corvo
occisae aut ab accipitre interceptae. Quos columbarii interficere solent duabus
virgis viscatis defictis in terra inter se curvatis, cum inter eas posuerint
obligatum animal, quod petere soleant accipitres, qui ita decipiuntur, cum se
obleverunt visco. Columbas redire solere ad locum licet animadvertere, quod
multi in theatro e sinu missas faciunt, atque ad locum redeunt, quae nisi
reverterentur, non emitterentur. Cibus apponitur circum parietes in canalibus,
quas extrinsecus per fistulas supplent. Delectantur milio, tritico, hordeo,
piso, fasiolis, ervo. Item fere haec, in turribus ac summis villis qui habent
agrestes columbas, quoad possunt, imitandum. In peristeronas aetate bona
parandum, neque pullos neque vetulas, totidem mares quot feminas. Nihil columbis fecundius.
Itaque diebus quadragenis concipit et parit et incubat et educat. Et hoc fere totum annum faciunt; tantummodo intervallum
faciunt a bruma ad aequinoctium vernum. Pulli nascuntur bini, qui simulac creverunt et
habent robur, cum matribus pariunt. Qui solent saginare pullos columbinos, quo
pluris vendant, secludunt eos, cum iam pluma sunt tecti. Deinde manducato candido farciunt pane; hieme hoc bis,
aestate ter, mane meridie vesperi; hieme demunt cibum medium. Qui iam pinnas
incipiunt habere, relincunt in nido inlisis cruribus et matribus, uberius ut
cibo uti possint, obiciunt. Eo enim totum diem se et pullos pascunt. Qui ita
educantur, celerius pinguiores fiunt quam alii, et candidae fiunt parentes
eorum. Romae, si sunt formosi, bono
colore, integri, boni seminis, paria singula volgo veneunt ducenis nummis nec
non eximia singulis milibus nummum. Quas nuper cum mercator tanti emere vellet
a L. Axio, equite Romano, minoris quadringentis denariis datorum negavit.
Axius, Si possem emere, inquit, peristerona factum, quem ad modum in aedibus
cum habere vellem, emi fictilia columbaria, iam issem emptum et misissem ad
villam. Quasi vero, inquit Pica, non in urbe quoque sint multi. An tibi
columbaria qui in tegulis habent, non videntur habere peristeronas, cum aliquot
supra centum milium sestertium habeant instrumentum? E quis alicuius totum emas
censeo, et antequam aedificas rure, magnum condiscas hic in urbe cotidie lucrum
assem semissem condere in loculos. Tu, Merula, sic perge deinceps.
8.
Ille, Turturibus item, inquit, locum constituendum proinde magnum, ac
multitudinem alere velis; eumque item ut de columbis dictum est, ut habeat
ostium ac fenestras et aquam puram ac parietes camaras munitas tectorio; sed
pro columbariis in pariete mutulos aut palos in ordinem, supra quos tegeticulae
cannabinae sint impositae. Infimum ordinem oportet abesse a terra non minus
tres pedes, inter reliquos dodrantes, a summo ad camaram semipedem, aeque latum
ac mutulus a pariete extare potest, in quibus dies noctesque pascuntur. Cibatui
quod sit, obiciunt triticum siccum, in centenos vicenos turtures fere semodium,
cottidie everrentes eorum stabula, a stercore ne offendantur, quod item
servatur ad agrum colendum. Ad saginandum adpositissimum tempus circiter
messem. Etenim matres eorum tum optimae sunt, cum pulli plurimi gignuntur, qui
ad farturam meliores. Itaque eorum fructus id temporis maxime consistit.
9.
Axius, Ego quae requiro farturae membra, de gallinis dic sodes, Merula: tum de
reliquis siquid idoneum fuerit ratiocinari, licebit. Igitur sunt gallinae quae
vocantur generum trium: villaticae et rusticae et Africanae. Gallinae
villaticae sunt, quas deinceps rure habent in villis. De his qui ornithoboscion
instituere vult, id est adhibita scientia ac cura ut capiant magnos fructus, ut
factitaverunt Deliaci, haec quinque maxime animadvertant oportet; de emptione,
cuius modi et quam multas parent; de fetura, quem ad modum admittant et
pariant; de ovis, quem ad modum incubent et excudant; de pullis, quem ad modum
et a quibus educentur; hisce appendix adicitur pars quinta, quem ad modum
saginentur. Ex quis tribus generibus proprio nomine vocantur feminae quae sunt
villaticae gallinae, mares galli, capi semimares, qui sunt castrati. Gallos
castrant, ut sint capi, candenti ferro inurentes ad infima crura, usque dum
rumpatur, et quod exstat ulcus, oblinunt figlina creta. Qui spectat ut
ornithoboscion perfectum habeat, scilicet genera ei tria paranda, maxime
villaticas gallinas. E quis in parando eligat oportet fecundas, plerumque
rubicunda pluma, nigris pinnis, imparibus digitis, magnis capitibus, crista
erecta, amplas; hae enim ad partiones sunt aptiores. Gallos salaces qui
animadvertunt, si sunt lacertosi, rubenti crista, rostro brevi pleno acuto,
oculis ravis aut nigris, palea rubra subalbicanti, collo vario aut aureolo,
feminibus pilosis, cruribus brevibus, unguibus longis, caudis magnis,
frequentibus pinnis; item qui elati sunt ac vociferant saepe, in certamine
pertinaces et qui animalia quae nocent gallinis non modo non pertimescant, sed
etiam pro gallinis propugnent. Nec tamen
sequendum in seminio legendo Tanagricos et Melicos et Chalcidicos, qui sine
dubio sunt pulchri et ad proeliandum inter se maxime idonei, sed ad partus sunt
steriliores. Si ducentos alere velis, locus saeptus adtribuendus, in quo duae
caveae coniunctae magnae constituendae, quae spectent ad exorientem versus,
utraeque in longitudinem circiter decem pedum, latitudine dimidio minores,
altitudine paulo humiliores: in utraque fenestra lata tripedalis, et eae pede
altiores e viminibus factae raris, ita ut lumen praebeant multum, neque per eas
quicquam ire intro possit, quae nocere solent gallinis. Inter duas ostium sit,
qua gallinarius, curator earum, ire possit. In caveis crebrae perticae
traiectae sint, ut omnes sustinere possint gallinas. Contra singulas perticas in
pariete exclusa sint cubilia earum. Ante sit, ut dixi, vestibulum saeptum, in
quo diurno tempore esse possint atque in pulvere volutari. Praeterea sit cella
grandis, in qua curator habitet, ita ut in parietibus circum omnia plena sint
cubilia gallinarum aut exsculpta aut adficta firmiter. Motus enim, cum incubat,
nocet. In cubilibus, cum parturient, acus substernendum; cum pepererunt,
tollere substramen et recens aliud subicere, quod pulices et cetera nasci
solent, quae gallinam conquiescere non patiuntur; ob quam rem ova aut
inaequabiliter maturescunt aut consenescunt. Quae velis incubet, negant plus
XXV oportere ova incubare, quamvis propter fecunditatem pepererit plura,
optimum esse partum ab aequinoctio verno ad autumnale. Itaque quae ante aut
post nata sunt et etiam prima eo tempore, non supponenda; et ea quae subicias,
potius vetulis quam pullitris, et quae rostra aut ungues non habeant acutos,
quae debent potius in concipiendo occupatae esse quam incubando. Adpositissimae
ad partum sunt anniculae aut bimae. Si ova gallinis pavonina subicias, cum iam
decem dies fovere coepit, tum denique gallinacia subicere, ut una excudat.
Gallinaciis enim pullis bis deni dies opus sunt, pavoninis ter noveni. Eas
includere oportet, ut diem et noctem incubent, praeterquam mane et vespere, dum
cibus ac potio is detur. Curator oportet circumeat diebus interpositis aliquot
ac vertere ova, ut aequabiliter concalefiant. Ova plena sint atque utilia
necne, animadverti aiunt posse, si demiseris in aquam, quod inane natet, plenum
desidit. Qui
ut hoc intellegant concutiant, errare, quod vitale venas confundant in iis. Idem aiunt, cum ad
lumen sustuleris, quod perluceat, id esse inane. Qui haec volunt diutius servare,
perfricant sale minuto aut muria tres aut quattuor horas eaque abluta condunt
in furfures aut acus. In supponendo ova
observant ut sint numero imparia. Ova, quae incubantur, habeantne semen pulli,
curator quadriduo post quam incubari coepit intellegere potest. Si contra lumen tenuit et
purum unius modi esse animadvertit, putant eiciendum et aliud subiciundum.
Excusos pullos subducendum ex singulis nidis et subiciendum ei quae habeat
paucos; ab eaque, si reliqua sint ova pauciora, tollenda et subicienda aliis,
quae nondum excuderunt et minus habent triginta pullos. Hoc enim gregem maiorem
non faciendum. Obiciendum pullis diebus XV primis mane subiecto pulvere, ne
rostris noceat terra dura, polentam mixtam cum nasturti semine et aqua
aliquanto ante factam intritam, ne tum denique in eorum corpore turgescat; aqua
prohibendum. Qua de clunibus coeperint
habere pinnas, e capite, e collo eorum crebro eligendi pedes; saepe enim
propter eos consenescunt. Circum caveas eorum incendendum cornum cervinum, ne
quae serpens accedat, quarum bestiarum ex odore solent interire. Prodigendae in
solem et in stercilinum, ut volutare possint, quod ita alibiliores fiunt; neque
pullos, sed omne ornithoboscion cum aestate, tum utique cum tempestas sit
mollis atque apricum; intento supra rete, quod prohibeat eas extra saepta
evolare et in eas involare extrinsecus accipitrem aut quid aliud; evitantem
caldorem et frigus, quod utrumque iis adversum. Cum iam pinnas habebunt,
consuefaciundum ut unam aut duas sectentur gallinas, ceterae ut potius ad
pariendum sint expeditae, quam in nutricatu occupatae. Incubare oportet
incipere secundum novam lunam, quod fere quae ante, pleraque non succedunt.
Diebus fere viginti excudunt. De quibus villaticis quoniam vel nimium dictum,
brevitate reliqua compensabo.
Gallinae rusticae sunt in urbe rarae nec fere
nisi mansuetae in cavea videntur Romae, similes facie non his gallinis
villaticis nostris, sed Africanis. Aspectu ac facie incontaminatae in ornatibus publicis
solent poni cum psittacis ac merulis albis, item aliis id genus rebus
inusitatis. Neque fere in villis ova ac pullos faciunt, sed in silvis. Ab his
gallinis dicitur insula Gallinaria appellata, quae est in mari Tusco secundum
Italiam contra montes Liguscos, Intimilium, Album Ingaunum; alii ab his
villaticis invectis a nautis, ibi feris factis procreatis. Gallinae Africanae
sunt grandes, variae, gibberae, quas meleagridas appellant Graeci. Haec
novissimae in triclinium cenantium introierunt e culina propter fastidium
hominum. Veneunt propter penuriam magno. De tribus generibus gallinae
saginantur maxime villaticae. Eas includunt in locum tepidum et angustum et
tenebricosum, quod motus earum et lux pinguitudinis vindicta, ad hanc rem
electis maximis gallinis, nec continuo his, quas Melicas appellant falso, quod
antiqui, ut Thetim Thelim dicebant, sic Medicam Melicam vocabant. Hae primo dicebantur, quae ex Medica propter
magnitudinem erant allatae quaeque ex iis generatae, postea propter
similitudinem amplae omnes. Ex iis evulsis ex alis pinnis et e cauda farciunt
turundis hordeaceis partim admixtis farina lolleacia aut semine lini ex aqua
dulci. Bis
die cibum dant, observantes ex quibusdam signis ut prior sit concoctus,
antequam secundum dent. Dato cibo, quom perpurgarunt caput, nequos habeat
pedes, rursus eas concludunt. Hoc faciunt usque ad dies XXV; tunc denique pingues
fiunt. Quidam et triticeo pane intrito in aquam, mixto vino bono et odorato,
farciunt, ita ut diebus XX pingues reddant ac teneras. Si in farciendo nimio cibo fastidiunt, remittendum in
datione pro portione, ac decem primis processit, in posterioribus ut deminuat
eadem ratione, ut vicesimus dies et primus sint pares. Eodem modo palumbos farciunt
ac reddunt pingues.
|