|
1.
Impetu liberavissent, nec C. Duelius A. Atilius L. Metellus terrore
Karthaginis, non duo Scipiones oriens incendium belli Punici secundi sanguine
suo restinxissent, nec id excitatum maioribus copiis aut Q. Maximus
enervavisset, aut M. Marcellus contudisset, aut a portis huius urbis avolsum P.
Africanus compulisset intra hostium moenia. M. vero Catoni
homini ignoto et novo, quo omnes qui isdem rebus studemus quasi exemplari ad
industriam virtutemque ducimur, certe licuit Tusculi se in otio delectare,
salubri et propinquo loco. sed homo demens ut isti putant, cum cogeret
eum necessitas nulla, in his undis et tempestatibus ad summam senectutem maluit
iactari, quam in illa tranquillitate atque otio iucundissime vivere. omitto innumerabilis viros, quorum singuli saluti huic civitati
fuerunt, et qui sunt <haut> procul ab aetatis huius; memoria, commemorare
eos desino, ne quis se aut suorum aliquem praetermissum queratur. unum
hoc definio, tantam esse necessitatem virtutis generi hominum a natura
tantumque amorem ad communem salutem defendendam datum, ut ea vis omnia blandimenta
voluptatis otique vicerit.
2.
Nec vero habere virtutem satis est quasi artem aliquam nisi utare; etsi ars
quidem cum ea non utare scientia tamen ipsa teneri potest, virtus in usu sui
tota posita est; usus autem eius est maximus civitatis gubernatio, et earum
ipsarum rerum quas isti in angulis personant, reapse non oratione perfectio. nihil enim dicitur a philosophis,
quod quidem recte honesteque dicatur, quod <non> ab iis partum
confirmatumque sit, a quibus civitatibus iura discripta sunt. unde
enim pietas, aut a quibus religio? unde ius aut gentium aut hoc
ipsum civile quod dicitur? unde iustitia fides aequitas? unde
pudor continentia fuga turpitudinis adpetentia laudis et honestatis? unde in laboribus et periculis fortitudo? nempe
ab iis qui haec disciplinis informata alia moribus confirmarunt, sanxerunt
autem alia legibus.
Quin etiam Xenocraten ferunt, nobilem in primis philosophum, cum quaereretur ex
eo quid adsequerentur eius discipuli, respondisse ut id sua sponte facerent
quod cogerentur facere legibus. ergo ille, civis qui id cogit
omnis imperio legumque poena, quod vix paucis persuadere oratione philosophi
possunt, etiam iis qui illa disputant ipsis est praeferendus doctoribus. quae est enim istorum oratio tam exquisita, quae sit anteponenda
bene constitutae civitati publico iure et moribus? equidem quem
ad modum 'urbes magnas atque inperiosas', ut appellat Ennius, viculis et
castellis praeferendas puto, sic eos qui his urbibus consilio atque auctoritate
praesunt, iis qui omnis negotii publici expertes sint, longe duco sapientia
ipsa esse anteponendos. et quoniam maxime rapimur ad opes augendas generis
humani, studemusque nostris consiliis et laboribus tutiorem et opulentiorem
vitam hominum reddere, et ad hanc voluptatem ipsius naturae stimulis incitamur,
teneamus eum cursum qui semper fuit optimi cuiusque, neque ea signa audiamus
quae receptui canunt, ut eos etiam revocent qui iam processerint.
3.
His rationibus tam certis tamque inlustribus opponuntur ab iis qui contra
disputant primum labores qui sint re publica defendenda sustinendi, leve sane
inpedimentum vigilanti et industrio, neque solum in tantis rebus sed etiam in
mediocribus vel studiis vel officiis vel vero etiam negotiis contemnendum. adiunguntur pericula vitae,
turpisque ab his formido mortis fortibus viris opponitur, quibus magis id
miserum videri solet, natura se consumi et senectute, quam sibi dari tempus ut
possint eam vitam, quae tamen esset reddenda naturae, pro patria potissimum
reddere. illo vero se loco copiosos et disertos putant, cum
calamitates clarissimorum virorum iniuriasque iis ab ingratis inpositas civibus
colligunt.
Hinc enim illa et apud Graecos exempla, Miltiadem victorem domitoremque
Persarum, nondum sanatis volneribus iis quae corpore adverso in clarissima
victoria accepisset, vitam ex hostium telis servatam in civium vinclis
profudisse, et Themistoclem patria quam liberavisset pulsum atque proterritum,
non in Graeciae portus per se servatos sed in barbariae sinus confugisse quam
adflixerat, nec vero levitatis Atheniensium crudelitatisque in amplissimos
civis exempla deficiunt. quae nata et frequentata apud illos
etiam in gravissumam civitatem nostram dicunt redundasse;
Nam vel exilium Camilli vel offensio commemoratur Ahalae vel
invidia Nasicae vel expulsio Laenatis vel Opimi damnatio vel fuga Metelli vel
acerbissima C. Mari clades ... principum caedes, vel eorum
multorum pestes quae paulo post secutae sunt. nec vero iam
<meo> nomine abstinent, et credo quia nostro consilio ac periculo sese in
illa vita atque otio conservatos putant, gravius etiam de nobis queruntur et
amantius. sed haud facile dixerim, cur cum ipsi discendi aut visendi causa
maria tramittant….
4.…
Salvam esse consulatu abiens in contione populo Romano idem iurante iurassem,
facile iniuriarum omnium compensarem curam et molestiam. quamquam
nostri casus plus honoris habuerunt quam laboris, neque tantum molestiae
quantum gloriae, maioremque laetitiam ex desiderio bonorum percepimus, quam ex
laetitia inproborum dolorem. sed si aliter ut dixi accidisset,
qui possem queri? cum mihi nihil inproviso nec gravius quam
expectavissem pro tantis meis factis evenisset. is enim fueram, cui cum liceret
aut maiores ex otio fructus capere quam ceteris propter variam suavitatem
studiorum in quibus a pueritia vixeram, aut si quid accideret acerbius
universis, non praecipuam sed parem cum ceteris fortunae condicionem subire,
non dubitaverim me gravissimis tempestatibus ac paene fulminibus ipsis obvium
ferre conservandorum civium causa, meisque propriis periculis parere commune
reliquis otium.
Neque enim hac nos patria lege genuit aut
educavit, ut nulla quasi alimenta exspectaret a nobis, ac tantummodo nostris
ipsa commodis serviens tutum perfugium otio nostro suppeditaret et tranquillum
ad quietem locum, sed ut plurimas et maximas nostri animi ingenii consilii
partis ipsa sibi ad utilitatem suam pigneraretur, tantumque nobis in nostrum
privatum usum quantum ipsi superesse posset remitteret.
|