|
37....
(Scipio) 'sed si vis Laeli, dabo tibi
testes nec nimis antiquos nec ullo modo barbaros.' (Laelius) 'istos' inquit
volo.' (Scipio) 'videsne igitur minus quadringentorum annorum
esse hanc urbem ut sine regibus sit?' (Laelius) 'vero minus.' (Scipio)
'quid ergo? haec quadringentorum annorum aetas ut urbis et civitatis num valde
longa est?' (Laelius) 'ista vero' inquit 'adulta vix'.
(Scipio) 'ergo his annis quadringentis Romae rex erat?' (Laelius) 'et superbus
quidem. (Scipio)
quid supra? (Laelius) 'iustissimus, et deinceps retro usque
ad Romulum, qui ab hoc tempore anno sescentesimo rex erat.' (Scipio)
'ergo ne iste quidem pervetus?' (Laelius) 'minime, ac prope
senescente iam Graecia.' 'cedo, num' Scipio 'barbarorum
Romulus rex fuit?' (Laelius) 'si ut Graeci dicunt omnis aut
Graios esse aut barbaros, vereor ne barbarorum rex fuerit; sin id nomen moribus
dandum est, non linguis, non Graecos minus barbaros quam Romanos puto.' et Scipio: 'atqui ad hoc de quo agitur non quaerimus gentem,
ingenia quaerimus. si enim et prudentes homines et non
veteres reges habere voluerunt, utor neque perantiquis neque inhumanis ac feris
testibus.
38.
Tum Laelius: 'video te Scipio testimoniis satis instructum, sed apud me, ut
apud bonum iudicem, argumenta plus quam testes valent.' tum Scipio: 'utere
igitur argumento Laeli tute ipse sensus tui.' 'cuius' inquit ille
(Laelius) 'sensus?' (Scipio) 'Si quando, si forte tibi visus es irasci
alicui.' (Laelius) 'ego vero saepius quam vellem.' (Scipio)
'quid? tum cum tu es iratus, permittis illi iracundiae dominatum animi tui?' (Laelius) 'non mehercule' inquit, 'sed imitor Archytam illum
Tarentinum, qui cum ad villam venisset et omnia aliter offendisset ac iusserat,
'a te [in] felicem' inquit vilico, 'quem necassem iam verberibus, nisi iratus
essem.'
'Optime' inquit Scipio. 'ergo Archytas iracundiam videlicet
dissidentem a ratione seditionem quandam animi esse iure ducebat, atque eam
consilio sedari volebat; adde avaritiam, adde imperii, adde gloriae
cupiditatem, adde libidines, et illud vides: si in animis hominum regale
imperium sit, unius fore dominatum, consilii scilicet - ea est enim animi pars
optima -, consilio autem dominante nullum esse libidinibus, nullum irae, nullum
temeritati locum.' (Laelius) 'sic' inquit 'est.' (Scipio) 'probas igitur animum ita
adfectum?' (Laelius) 'nihil vero' inquit 'magis.' (Scipio) 'ergo non probares, si consilio pulso libidines, quae
sunt innumerabiles, iracundiaeve tenerent omnia?' (Laelius)
'ego vero nihil isto animo, nihil ita animato homine miserius ducerem.' (Scipio) 'sub regno igitur tibi esse placet omnis animi partes,
et eas regi consilio?' (Laelius) 'miti vero sic placet.' (Scipio) 'cor igitur dubitas quid de re publica sentias? in qua si in plures translata res sit, intellegi iam licet
nullum fore quod praesit inperium, quod quidem nisi unum sit esse nullum
potest.'
39.
Tum Laelius: 'quid quaeso interest inter unum et plures, si iustitia est in
pluribus?' et Scipio: 'quoniam testibus meis intellexi Laeli
te non valde moveri, non desinam te uti teste, ut hoc quod dico probem.' 'me?' inquit ille (Laelius) 'quonam modo?' (Scipio) 'quia animum
adverti nuper, cum essemus in Formiano, te familiae valde interdicere, ut uni
dicto audiens esset.' (Laelius) 'quippe vilico.' (Scipio) 'quid? domi pluresne
praesunt negotiis tuis?' (Laelius) 'immo vero unus' inquit. (Scipio) 'quid? totam domum num quis alter praeter te regit?' (Laelius) 'minime vero.' (Scipio) 'quin tu igitur concedis itidem
in re publica singulorum dominatus, si modo iusti sint, esse optimos?' (Laelius) 'adducor,' inquit, 'et prope modum adsentior.'
40.
Et Scipio: 'tum magis adsentiare Laeli, si - ut omittam similitudines, uni
gubernatori, uni medico, si digni modo sint iis artibus, rectius esse alteri
navem committere, aegrum alteri quam multis - ad maiora pervenero.' (Laelius) 'quaenam ista sunt?' (Scipio) 'quid? tu non vides unius inportunitate et superbia
Tarquinii nomen huic populo in odium venisse regium?' (Laelius)
'video vero' inquit. (Scipio) 'ergo etiam illud vides, de quo progrediente
oratione plura me dicturum puto, Tarquinio exacto mira quadam exultasse populum
insolentia libertatis; tum exacti in exilium innocentes, tum bona direpta
multorum, tum annui consules, tum demissi populo fasces, tum provocationes
omnium rerum, tum secessiones plebis, tum prorsus ita acta pleraque ut in
populo essent omnia.' (Laelius) 'est' inquit 'ut
dicis.'
'Est vero' inquit Scipio 'in pace et otio - licet enim
lascivire, dum nihil metuas - ut in navi ac saepe etiam in morbo levi. sed ut ille qui navigat, cum subito so mare coepit horrescere, et
ille aeger ingravescente morbo unius opem inplorat, sic noster populus in pace
et domi imperat et ipsis magistratibus, minatur, recusat, appellat, provocat,
in bello sic paret ut regi; valet enim salus plus quam libido. gravioribus
vero bellis es etiam sine collega omne imperium nostri penes singulos esse
voluerunt, quorum ipsum nomen vim suae potestatis indicat. nam
dictator quidem ab eo appellatur quia dicitur, sed in nostris libris vides eum
Laeli magistrum populi appellari.' (Laelius) 'video' inquit.
et Scipio: 'sapienter igitur illi vete<res> …
|