|
1.<Hic
omnes flagrarent cupiditateaudiendi,
ingressus est sic loqui Scipio: 'Catonis hoc senis est, quem ut scitis unice
dilexi maximeque sum admiratus, cuique vel patris utriusque iudicio vel etiam
meo studio me totum ab adulescentia dedidi; cuius me numquam satiare potuit
oratio; tantus erat in homine usus rei publicae, quam et domi et militiae cum
optime tum etiam diutissime gesserat, et modus in dicendo. et gravitate mixtus
lepos, et summum vel discendi studium vel docendi, et orationi vita admodum
congruens.
Is dicere solebat ob hanc causam praestare nostrae civitatis statum ceteris
civitatibus, quod in illis singuli fuissent fere quorum suam quisque rem
publicam constituisset legibus atque institutis suis, ut Cretum Minos,
Lacedaemoniorum Lycurgus, Atheniensium, quae persaepe commutata esset, tum
Theseus tum Draco tum Solo tum Clisthenes tum multi alii, postremo exsanguem
iam et iacentem doctus vir Phalereus sustentasset Demetrius, nostra autem res
publica non unius esset ingenio sed multorum, nec una hominis vita sed aliquot
constituta saeculis et aetatibus. nam neque ullum ingenium tantum extitisse
dicebat, ut quem res nulla fugeret quisquam aliquando fuisset, neque cuncta
ingenia conlata in unum tantum posse uno tempore providere, ut omnia
complecterentur sine rerum usu ac vetustate.
Quam ob rem, ut ille solebat, ita nunc mea repetet oratio populi Romani
originem; libenter enim etiam verbo utor Catonis. faciliUs autem quod est
propositum consequar, si nostram rem publicam vobis et nascentem et crescentem
et adultam et iam firmam atque robustam ostendero. quam si mihi aliquam, ut
apud Platonem Socrates, ipse finxero.'
2.
Hoc cum omnes adprobavissent, 'quod habemus' inquit 'institutae rei publicae
tam clarum ac tam omnibus notum exordium quam huius urbis condendae principium
profectum a Romulo? qui patre Marte natus - concedamus enim famae hominum,
praesertim non inveteratae solum sed etiam sapienter a maioribus proditae, bene
meriti de rebus communibus ut genere etiam putarentur, non solum ingenio esse divino
- is igitur ut natus sit, cum Remo fratre dicitur ab Amulio rege Albano ob
labefactandi regni timorem ad Tiberim exponi iussus esse; quo in loco cum esset
silvestris beluae sustentatus uberibus, pastoresque eum sustulissent et in
agresti cultu laboreque aluissent, perhibetur ut adoleverit et corporis viribus
et animi ferocitate tantum ceteris praestitisse, ut omnes qui tum eos agros ubi
hodie est haec urbs incolebant, aequo animo illi libenterque parerent. quorum
copiis cum se ducem praebuisset, ut [et] iam a fabulis ad facta veniamus,
oppressisse Longam Albam, validam urbem et potentem temporibus illis,
Amuliumque regem interemisse fertur.
3.
Qua gloria parta urbem auspicato condere et firmare dicitur primum cogitavisse
rem publicam. urbi autem locum, quod est ei qui diuturnam rem publicam serere
conatur diligentissime providendum, incredibili opportunitate delegit. neque enim ad mare admovit, quod ei fuit illa manu copiisque
facillimum, ut in agrum Rutulorum Aboriginumve procederet, aut in ostio
Tiberino, quem in locum multis post annis rex Ancus coloniam deduxit, urbem
ipse conderet, sed hoc vir excellenti providentia sensit ac vidit, non esse
opportunissimos situs maritimos urbibus eis quae ad spem diuturnitatis conderentur
atque imperii, primum quod essent urbes maritimae non solum multis periculis
oppositae sed etiam caecis.
Nam terra continens adventus hostium non modo expectatos sed etiam
repentinos multis indiciis et quasi fragore quodam et sonitu ipso ante denuntiat,
neque vero quisquam potest hostis advolare terra, quin eum non modo adesse sed
etiam quis et unde sit scire possimus. maritimus vero ille et navalis hostis
ante adesse potest quam quisquam venturum esse suspicari queat, nec vero cum
venit prae se fert aut qui sit aut unde veniat aut etiam quid velit, denique ne
nota quidem ulla, pacatus an hostis sit, discerni ac iudicari potest.
4.
Est autem maritimis urbibus etiam quaedam corruptela ac mutatio morum;
admiscentur enim novis sermonibus ac disciplinis, et inportantur non merces
solum adventiciae sed etiam mores, ut nihil possit in patriis institutis manere
integrum. iam qui incolunt eas urbes, non haerent in suis sedibus, sed volucri
semper spe et cogitatione rapiuntur a domo longius, atque etiam cum manent
corpore, animo tamen exulant et vagantur. nec vero ulla res magis labefactatam
diu et Carthaginem et Corinthum pervertit aliquando, quam hic error ac
dissipatio civium, quod mercandi cupiditate et navigandi et agrorum et armorum
cultum reliquerant.
Multa etiam ad luxuriam invitamenta perniciosa civitatibus subpeditantur mari,
quae vel capiuntur vel inportantur; atque habet etiam amoenitas ipsa vel
sumptuosas vel desidiosas inlecebras multas cupiditatum. et quod de
Corintho dixi, id haut scio an liceat de cuncta Graecia verissime dicere; nam
et ipsa Peloponnesus fere tota in mari est, nec praeter Phliasios ulli sunt
quorum agri non contingant mare, et extra Peloponnesum Aenianes et Doris et
Dolopes soli absunt a mari. quid dicam insulas Graeciae? quae fluctibus cinctae natant paene ipsae simul cum civitatum
institutis et moribus.
Atque haec quidem ut supra dixi veteris sunt Graeciae. coloniarum vero quae
est deducta a Graiis in Asiam Thracam Italiam Siciliam Africam praeter unam
Magnesiam, quam unda non adluat? ita barbarorum agris quasi adtexta
quaedam videtur ora esse Graeciae; nam e barbaris quidem ipsis nulli erant
antea maritumi praeter Etruscos et Poenos. alteri mercandi
causa, latrocinandi alteri. quae causa perspicua est malorum
commutationumque Graeciae propter ea vitia maritimarum urbium quae ante paulo
perbreviter adtigi. sed tamen in his vitiis inest illa magna commoditas, et
quod ubique genitum est ut ad eam urbem quam incolas possit adnare, et rursus
ut id quod agri efferant sui, quascumque velint in terras portare possint ac
mittere.
|