|
13.
Quibus cum esse praestantem Numam Pompilium fama ferret, praetermissis suis
civibus regem alienigenam patribus auctoribus sibi ipse populus adscivit,
eumque ad regnandum Sabinum hominem Romam Curibus accivit. qui ut huc venit,
quamquam populus curiatis eum comitiis regem esse iusserat, tamen ipse de suo
imperio curiatam legem tulit, hominesque Romanos instituto Romuli bellicis
studiis ut vidit incensos, existimavit eos paulum ab illa consuetudine esse
revocandos.
14.
Ac primum agros quos bello Romulus ceperat divisit viritim civibus, docuitque
sine depopulatione atque praeda posse eos colendis agris abundare commodis
omnibus, amoremque eis otii et pacis iniecit, quibus facillime iustitia et
fides convalescit, et quorum patrocinio maxime cultus agrorum perceptioque
frugum defenditur. idemque Pompilius et auspiciis maioribus inventis ad
pristinum numerum duo augures addidit, et sacris e principum numero pontifices
quinque praefecit, et animos propositis legibus his quas in monumentis habemus
ardentis consuetudine et cupiditate bellandi religionum caerimoniis mitigavit,
adiunxitque praeterea flamines Salios virginesque Vestales, omnisque partis
religionis statuit sanctissime.
Sacrorum autem ipsorum diligentiam difficilem, apparatum perfacilem esse
voluit; nam quae perdiscenda quaeque observanda essent, multa constituit, sed
ea sine inpensa. sic religionibus colendis operam addidit, sumptum removit,
idemque mercatus ludos omnesque conveniundi causas et celebritates invenit.
quibus rebus institutis ad humanitatem atque mansuetudinem revocavit animos
hominum studiis bellandi iam immanis ac feros. Sic ille cum
undequadraginta annos summa in pace concordiaque regnavisset, - sequamur enim
potissimum Polybium nostrum, quo nemo fuit in exquirendis temporibus
diligentior, - excessit e vita, duabus praeclarissimis ad diuturnitatem rei
publicae rebus confirmatis, religione atque clementia.'
15. Quae cum Scipio dixisset, 'verene' inquit
Manilius 'hoc memoriae proditum est Africane, regem istum Numam Pythagorae
ipsius discipulum aut certe Pythagoreum fuisse? saepe enim hoc de maioribus
natu audivimus, et ita intellegimus vulgo existimari; neque vero satis id
annalium publicorum auctoritate declaratum videmus.' tum Scipio: 'falsum est
enim Manili' inquit 'id totum, neque solum fictum sed etiam imperite absurdeque
fictum; ea sunt enim demum non ferenda mendacia, quae non solum ficta esse sed
ne fleri quidem potuisse cernimus. nam quartum iam annum regnante Lucio
Tarquinio Superbo Sybarim et Crotonem et in eas Italiae partis Pythagoras
venisse reperitur; olympias enim secunda et sexagesima eadem Superbi regni
initium et Pythagorae declarat adventum.
Ex quo intellegi regiis annis dinumeratis potest anno fere centesimo et
quadragesimo post mortem Numae primum Italiam Pythagoram attigisse; neque hoc
inter eos qui diligentissime persecuti sunt temporum annales, ulla est umquam
in dubitatione versatum.' 'di inmortales' inquit Manilius, 'quantus iste est
hominum et quam inveteratus error! ac tamen facile patior non esse nos
transmarinis nec inportatis artibus eruditos, sed genuinis domesticisque
virtutibus.'
16. Atqui multo id facilius cognosces,' inquit
Africanus, 'si progredientem rem publicam atque in optimum statum naturali quodam
itinere et cursu venientem videris; quin hoc ipso sapientiam maiorum statues
esse laudandam, quod multa intelleges etiam aliunde sumpta meliora apud nos
multo esse facta, quam ibi fuissent unde huc translata essent atque ubi primum
extitissent, intellegesque non fortuito populum Romanum sed consilio et
disciplina confirmatum esse, nec tamen adversante fortuna.
|