|
37.
Tertius est annus decemviralis consecutus, cum idem essent nec alios subrogare
voluissent. in hoc statu rei publicae, quem dixi iam saepe non posse esse
diuturnum, quod non esset in omnis ordines civitatis aequabilis, erat penes
principes tota res publica, praepositis X viris nobilissimis, non oppositis
tribunis plebis, nullis aliis adiunctis magistratibus, non provocatione ad populum
contra necem et verbera relicta.
Ergo horum ex iniustitia subito exorta est maxima perturbatio et totius
commutatio rei publicae; qui duabus tabulis iniquarum legum additis, quibus
etiam quae diiunctis populis tribui solent conubia, haec illi ut ne plebei cum
patribus essent, inhumanissima lege sanxerunt, quae postea plebiscito Canuleio
abrogata est, libidinose[que] omni imperio et acerbe et avare populo
praefuerunt. nota scilicet illa res et celebrata monumentis plurimis
litterarum, cum Decimus quidam Verginius virginem filiam propter unius ex illis
X viris intemperiem in foro sua manu interemisset, ac maerens ad exercitum qui
tum erat in Algido confugisset, milites bellum illud quod erat in manibus
reliquisse, et primum montem sacrum, sicut erat in simili causa antea factum,
deinde Aventinum armatos insedisse… maiores nostros et probavisse maxime et
retinuisse sapientissime iudico.'
38.
Cum ea Scipio dixisset silentioque omnium reliqua eius expectaretur oratio, tum
Tubero: 'quoniam nihil ex te Africane hi maiores natu requirunt, ex me audies
quid in oratione tua desiderem.' 'sane' inquit SCIPIO, 'et libenter quidem.'
tum ille (Tubero): 'laudavisse mihi videris nostram rem publicam, cum ex te non
de nostra sed de omni re publica quaesisset Laelius. nec tamen didici ex
oratione tua, istam ipsam rem publicam quam laudas qua disciplina quibus
moribus aut legibus constituere vel conservare possimus.'
39.
Hic Africanus: 'puto nobis mox de instituendis et conservandis civitatibus
aptiorem Tubero fore disserundi locum; de optimo autem statu equidem arbitrabar
me satis respondisse ad id quod quaesierat Laelius. primum enim numero
definieram genera civitatum tria probabilia, perniciosa autem tribus illis
totidem contraria, nullumque ex eis unum esse optimum, sed id praestare
singulis quod e tribus primis esset modice temperatum.
Quod autem exemplo nostrae civitatis usus sum, non ad definiendum optimum
statum valuit - nam id fieri potuit sine exemplo -, sed ut <in> civitate
maxima reapse cerneretur, quale esset id quod ratio oratioque describeret. sin
autem sine ullius populi exemplo genus ipsum exquiris optimi status, naturae
imagine utendum est nobis, quoniam tu hanc imaginem urbis et populi ni
…
40.…
(Scipio) <quem> iandudum quaero et
ad quem cupio pervenire.' (Laelius) 'prudentem fortasse quaeris?' tum
ille (Scipio): 'istum ipsum' (Laelius) 'est tibi ex eis ipsis
qui adsunt bella copia, velut a te ipso ordiare.' tum Scipio:
'atque utinam ex omni senatu pro rata parte esset! sed tamen
est ille prudens, qui, ut saepe in Africa vidimus, immani et vastae insidens
beluae, coercet et regit [beluam] quocumque volt et levi admonitu aut tactu
inflectit illam feram.' (Laelius) 'novi et tibi cum essem
legatus saepe vidi.' (Scipio) 'ergo ille Indus aut Poenus unam
coercet beluam, et eam docilem et humanis moribus adsuetam; at vero ea quae
latet in animis hominum quaeque pars animi mens vocatur, non unam aut facilem
ad subigendum frenat et domat <beluam>, si quando id efficit, quod
perraro potest. namque et illa tenenda est ferox…
|