|
XV.
1.
Strictim itaque, quoniam tempus videtur hoc flagitare, res Aegyptiacae
tangantur, quarum notitiam in actibus Hadriani et Severi principum digessimus
late visa pleraque narrantes.
2.
Aegyptiam gentem omnium vetustissimam, nisi quod super antiquitate certat cum
Scythis, a meridiali latere Syrtes maiores et Phycus promuntorium et Borion et
Garamantes nationesque variae claudunt, qua orientem e regione prospicit, Elephantinen
et Meroen urbes Aethiopum et Catadupos rubrumque pelagus et Scenitas
praetenditur Arabas, quos Sarracenos nunc appellamus, septentrioni supposita
terrarum situ cohaeret inmenso, unde exordium Asia Syriarumque provinciae
sumunt, a vespera Issiaco disiungitur mari, quod quidam nominavere Parthenium.
3.
Pauca itaque super [benivolo omnium flumine] Nilo, quem Aegyptum Homerus
appellat, praestringi conveniet, mox ostendendis aliis, quae sunt in his
regionibus admiranda.
4.
Origines fontium Nili, ut mihi quidem videri solet, sicut adhuc factum est,
posterae quoque ignorabunt aetates. verum quoniam fabulantes poetae variantesque
geographi in diversa latentem notitiam scindunt, opiniones eorum veritati
confines, ut arbitror, expediam paucis.
5.
adfirmant aliqui physicorum in subiectis septentrioni spatiis, cum hiemes
frigidae cuncta constringunt, magnitudines nivium congelascere, easque postea
vi flagrantis sideris resolutas, fluxis umoribus nubes efficere gravidas, quae
in meridianam plagam etesiis flantibus pulsae, expressaeque tepore nimio
incrementa ubertim suggerere Nilo creduntur.
6.
ex Aethiopicis imbribus, qui abundantes in tractibus illis per aestus torridos
cadere memorantur, exundationes eius erigi anni temporibus adserunt alii
praestitutis: quod utrumque dissonare videtur a veritate. imbres enim apud
Aethiopas aut numquam aut per intervalla temporum longa cadere memorantur.
7.
opinio est celebrior alia, quod spirantibus prodromis, perque dies quadraginta et
quinque etesiarum continuis flatibus repellentibus eius meatum, velocitate
cohibita, superfusis fluctibus intumescit: et reluctante spiritu controverso
adulescens in maius, hinc vi reverberante ventorum, inde urgente cursu venarum
perennium, progrediens in sublime tegit omnia, et humo suppressa per supina
camporum speciem exhibet maris.
8.
rex autem Iuba Punicorum confisus textu librorum a monte quodam oriri eum
exponit, qui situs in Mauritania despectat oceanum, hisque indiciis hoc
proditum ait, quod pisces et herbae et beluae similes per eas paludes
gignuntur.
9.
Aethiopiae autem partes praetermeans Nilus nominum diversitate decursa, quae ei
orbem peragranti nationes indidere conplures, aestuans inundatione ditissima ad
cataractas id est praeruptos scopulos venit, e quibus praecipitans ruit potius
quam fluit: unde Atos olim accolas usu aurium fragore adsiduo deminuto
necessitas vertere solum ad quietiora coegit.
10.
exinde lenius means per ostia septem, quorum singula perpetuorum amnium usum et
faciem praebent, nullis per Aegyptum aquis externis adiutus eiectatur. et
praeter amnis plurimos ex alveo derivatos auctore, cadentesque in suppares
eius, septem navigabiles sunt et undosi, quibus subiecta vocabula veteres
indiderunt: Heracleoticus, Sebennyticus, Bolbiticus, Pathmiticus, Mendesius,
Taniticus et Pelusiacus.
11.
oriens autem inde, ut dictum est, propellitur e paludibus ad usque cataractas
insulasque efficit plures, quarum aliquae ita porrectis aquis dicuntur extentae
ut singulas aegre tertio die relinquat.
12.
inter quas duae sunt clarae Meroe et Delta, a triquetrae litterae forma hoc
vocabulo signatius appellata. cum autem sol per Cancri sidus coeperit vehi,
augescens ad usque transitum eius in Libram, diebusque centum sublatius fluens
minuitur postea et mitigatis ponderibus aquarum navibus antea pervios
equitabiles campos ostendit.
13.
abunde itaque luxurians ita est noxius, ut infructuosus, si venerit parcior:
gurgitum enim nimietate umectans diutius terras culturas moratur agrorum,
parvitate autem minatur steriles segetes. eumque nemo aliquando extolli cubitis
altius sedecim possessor optavit. et si inciderit moderatius, aliquotiens
iactae sementes in liquore pinguis cespitis cum augmento fere septuagesimo
renascuntur: solusque fluminum auras nullas inspirat.
14.
Exuberat Aegyptus etiam pecudibus multis, inter quas terrestres sunt et
aquatiles. aliae quae humi et in humoribus vivunt unde amphibioi nominantur. et
in aridis quidem capreoli vescuntur et bubali et spinturnicia omni deformitate
ridicula, aliaque monstra quae enumerare non refert.
15.
Inter aquatiles autem bestias crocodilus ubique per eos tractus abundat,
exitiale quadrupes malum, adsuetum elementis ambobus, lingua carens, maxillam
superiorem commovens solum, ordine dentium pectinato, perniciosis morsibus
quicquid contigerit pertinaciter petens, per ova edens fetus anserinis similia.
16.
utque armatus est unguibus, si haberet etiam pollices, ad evertendas quoque
naves sufficeret viribus magnis: ad cubitorum enim longitudinem octodecim
interdum extentus, noctibus quiescens per undas, diebus humi versatur
confidentia cutis, quam ita validam gerit, ut eius terga cataphracta vix tormentorum
ictibus perforentur.
17.
et saevientes semper eaedem ferae quasi pacto foedere quodam castrensi per
septem caerimoniosos dies mitescunt ab omni saevitia desciscentes, quibus
sacerdotes Memphi natales celebrant Nili.
18.
praeter eos autem, qui fortuita pereunt morte, alii dirumpuntur suffossis alvis
mollibus serratis ferarum dorsualibus cristis, quas delphinis similes nutrit
fluvius ante dictus, alii exitio intereunt tali.
19.
trochilus avicula brevis dum escarum minutias captat, circa cubantem feram
volitans blande, genasque eius inritatius titillando pervenit ad usque ipsam
viciniam gutturis. quod factum contuens enhydrus ichneumonis genus oris aditum
penetrat alite praevia patefactum et populato ventre, vitalibus dilancinatis
erumpit.
20.
audax tamen crocodilus monstrum fugacibus; ubi audacem senserit, timidissimum,
et in terra acutius cernens, per quattuor menses hibernos nullo vesci dicitur
cibo.
21.
Hippopotami quoque generantur in illis partibus ultra animalia cuncta ratione
carentia sagacissimi, ad speciem equorum bifidas habentes ungulas caudasque
breves, quorum sollertiae duo interim ostendere documenta sufficiet.
22.
inter arundines celsas et squalentes nimia densitate haec belua cubilibus
positis, otium pervigili studio circumspectat, laxataque copia ad segetes
depascendas egreditur. cumque iam coeperit redire distenta, aversis vestigiis
distinguit tramites multos, ne unius plani itineris lineas insidiatores secuti
repertum sine difficultate confodiant.
23.
item cum aviditate nimia extuberato ventre pigrescit, super calamos recens
exsectos femora convolvit et crura, ut pedibus vulneratis cruor egestus sagina
distentum faciat levem: et partes saucias caeno oblinit quam diu in cicatrices
conveniant plagae.
24.
has monstruosas antehac raritates in beluis in aedilitate Scauri vidit Romanus
populus primitus, patris illius Scauri, quem defendens Tullius imperat Sardis,
ut de familia nobili ipsi quoque cum orbis terrarum auctoritate sentirent, et
per aetates exinde plures saepe huc ducti nunc inveniri nusquam possunt, ut
coniectantes regionum incolae dicunt, insectantis multitudinis taedio ad
Blemmyas migrasse conpulsi.
25.
Inter Aegyptias alites, quarum varietas nullo conprehendi numero potest, ibis
sacra est et amabilis et innocua ideo, quod nidulis suis ad cibum suggerens ova
serpentum, efficit ut rarescant mortiferae pestes absumptae.
26.
occurrunt eaedem volucres pinnatis agminibus anguium, qui ex Arabicis emergunt
paludibus venena malignantes, eosque, antequam finibus suis excedunt, proeliis
superatos aeriis vorant, quas aves per rostra edere fetus accepimus.
27.
Serpentes quoque Aegyptus alit innumeras, ultra omnem perniciem saevientes:
basiliscos et amphisbaenas et scytalas et acontias et dipsadas et viperas
aliasque conplures, quas omnes magnitudine et decore aspis facile supereminens,
numquam sponte sua fluenta egreditur Nili.
28.
Multa in illis tractibus pretium est operae maximum cernere. e quibus pauca
conveniet explicari. templa ubique molibus magnis exstructa. pyramides ad
miracula septem provectae, quarum diuturnas surgendi difficultates scriptor
Herodotus docet, ultra omnem omnino altitudinem, quae humana manu confici
potest, erectae sunt turres, ab imo latissimae in summitates acutissimas
desinentes.
29.
quae figura apud geometras ideo sic appellatur quod ad ignis speciem, tou
pyros, ut nos dicimus, extenuatur in conum. quarum magnitudo quoniam in
celsitudinem nimiam scandens gracilescit paulatim, umbras quoque mechanica
ratione consumit.
30.
Sunt et syringes subterranei quidam et flexuosi secessus, quos, ut fertur,
periti rituum vetustorum adventare diluvium praescii, metuentesque, ne
caerimoniarum oblitteraretur memoria, penitus operosis digestos fodinis per
loca diversa struxerunt, et excisis parietibus volucrum ferarumque genera multa
sculpserunt, et animalium species innumeras multas, quas hierographicas
litteras appellarunt ...
31.
Dein Syene, in qua solstitii tempore, quo sol aestivum cursum extendit, recta
omnia ambientes radii excedere ipsis corporibus umbras non sinunt. inde si
stipitem quisquam fixerit rectum vel hominem aut arborem viderit stantem, circa
lineamentorum ipsas extremitates contemplabitur umbras absumi, sicut apud
Meroen Aethiopiae partem aequinoctiali circulo proximam dicitur evenire, ubi
per nonaginta dies umbrae nostris in contrarium cadunt, unde Antiscios eius
incolas vocant.
32.
quae quoniam miracula multa sunt opusculi nostri propositum excedentia, ad
ingenia celsa paramus, pauca super provinciis narraturi.
XVI.
1.
Tres provincias Aegyptus fertur habuisse temporibus priscis, Aegyptum ipsam et
Thebaidem et Libyam, quibus duas adiecit posteritas, ab Aegypto Augustamnicam
et Pentapolim a Libya sicciore disparatam.
2.
Igitur Thebais multas inter urbes clariores aliis Hermopolim habet et Copton et
Antinou, quam Hadrianus in honorem Antinoi ephebi condidit sui: hecatompylos
enim Thebas nemo ignorat.
3.
In Augustamnica Pelusium est oppidum nobile, quod Peleus Achillis pater dicitur
condidisse, lustrari deorum monitu iussus in lacu, qui eiusdem civitatis adluit
moenia, cum post interfectum fratrem nomine Phocum horrendis furiarum
imaginibus raptaretur, et Cassium, ubi Pompei sepulcrum est Magni, et Ostracine
et Rhinocorura.
4.
In Pentapoli Libya Cyrene est posita, urbs antiqua sed deserta, quam Spartanus
condidit Battus, et Ptolomais et Arsinoe eademque Teuchira et Darnis et
Berenice, quas Hesperidas appellant.
5.
in sicciore vero Libya Paraetonion et Chaerecla et Neapolis inter municipia
pauca et brevia.
6.
Aegyptus ipsa, quae iam inde, uti Romano imperio iuncta est regitur a praefectis,
exceptis minoribus multis, Athribi et Oxyryncho et Thmui et Memphi maximis
urbibus nitet.
7.
Alexandria enim vertex omnium est civitatum, quam multa nobilitant et
magnificentia conditoris altissimi et architecti sollertia Dinocratis, qui cum
ampla moenia fundaret et pulchra paenuria calcis ad momentum parum repertae
omnes ambitus lineales farina respersit, quod civitatem post haec alimentorum
uberi copia circumfluere fortuito monstravit.
8.
inibi aurae salubriter spirantes, aer tranquillus et clemens atque, ut
periculum docuit per varias collectum aetates, nullo paene die incolentes hanc
civitatem solem serenum non vident.
9.
hoc litus cum fallacibus et insidiosis accessibus adfligeret antehac navigantes
discriminibus plurimis, excogitavit in portu Cleopatra turrim excelsam, quae
Pharos a loco ipso cognominatur, praelucendi navibus nocturna suggerens
ministeria, cum quondam ex Parthenio pelago venientes vel Libyco, per pandas
oras et patulas, montium nullas speculas vel collium signa cernentes, harenarum
inlisae glutinosae mollitiae frangerentur.
10.
haec eadem regina heptastadium sicut vix credenda celeritate ita magnitudine
mira construxit ob causam notam et necessariam. insula Pharos, ubi Protea cum
phocarum gregibus diversatum Homerus fabulatur inflatius, a civitatis litore
mille passibus disparata Rhodiorum erat obnoxia vectigali.
11.
quod cum in die quodam nimium quantum petituri venissent, femina callida semper
in fraudes, sollemnium specie feriarum isdem publicanis secum ad suburbana
perductis, opus iusserat inrequietis laboribus consummari, et septem diebus
totidem stadia molibus iactis in mare, solo propinquanti terrae sunt vindicata.
quo cum vehiculo ingressa errare ait Rhodios insularum non continentis
portorium flagitantes.
12.
His accedunt altis sufflata fastigiis templa. inter quae eminet Serapeum, quod
licet minuatur exilitate verborum, atriis tamen columnariis amplissimis et
spirantibus signorum figmentis et reliqua operum multitudine ita est exornatum,
ut post Capitolium, quo se venerabilis Roma in aeternum attollit, nihil orbis
terrarum ambitiosius cernat.
13.
in quo bybliothecae fuerunt inaestimabiles: et loquitur monumentorum veterum
concinens fides septingenta voluminum milia, Ptolomaeis regibus vigiliis
intentis conposita bello Alexandrino, dum diripitur civitas sub dictatore
Caesare, conflagrasse.
14.
Canopus inde duodecimo disiungitur lapide, quem, ut priscae memoriae tradunt,
Menelai gubernator sepultus ibi cognominavit. amoenus inpendio locus fanis et
diversoriis laetis exstructus, auris et salutari temperamento perflabilis, ita
ut extra mundum nostrum morari se quisquam arbitretur in illis tractibus agens,
cum saepe aprico spiritu inmurmurantes audierit ventos.
15.
Sed Alexandria ipsa non sensim, ut aliae urbes, sed inter initia prima aucta
per spatiosos ambitus, internisque seditionibus diu aspere fatigata, ad ultimum
multis post annis Aureliano imperium agente, civilibus iurgiis ad certamina
interneciva prolapsis dirutisque moenibus amisit regionis maximam partem, quae
Bruchion appellabatur, diuturnum praestantium hominum domicilium.
16.
unde Aristarchus grammaticae rei doctrinis excellens, et Herodianus artium
minutissimus sciscitator, et Saccas Ammonius Plotini magister, aliique plurimi
scriptores multorum in litteris nobilium studiorum, inter quos Chalcenterus
eminuit Didymus, multiplicis scientiae copia memorabilis, qui in illis sex
libris ubi non numquam inperfecte Tullium reprehendit sillographos imitatus
scriptores maledicos, iudicio doctarum aurium incusatur, ut inmania frementem
leonem putredulis vocibus canis catulus longius circumlatrans.
17.
et quamquam veteres cum his quorum memini floruere conplures, tamen ne nunc
quidem in eadem urbe doctrinae variae silent; nam et disciplinarum magistri
quodam modo spirant et nudatur ibi geometrico radio quicquid reconditum latet,
nondumque apud eos penitus exaruit musica, nec harmonica conticuit, et recalet
apud quosdam adhuc licet raros consideratio mundani motus et siderum, doctique
sunt numeros haut pauci, super his scientiam callent quae fatorum vias
ostendit.
18.
medicinae autem, cuius in hac vita nostra nec parca nec sobria desiderantur
adminicula crebra, ita studia augentur in dies ut, licet opus ipsum redoleat,
pro omni tamen experimento sufficiat medico ad commendandam artis auctoritatem,
si Alexandriae se dixerit eruditum.
19.
et haec quidem hactenus. sed si intellegendi divini aditionem multiplicem et
praesensionum originem mente vegeta quisquam voluerit replicare, per mundum
omnem inveniet mathemata huius modi ab Aegypto circumlata.
20.
Hic primum homines longe ante alios ad varia religionum incunabula, ut dicitur,
pervenerunt et initia prima sacrorum caute tuentur condita scriptis arcanis.
21.
Hac institutus prudentia Pythagoras colens secretius deos, quicquid dixit aut
voluit auctoritatem esse instituit ratam, et femur suum aureum apud Olympiam
saepe monstrabat, et cum aquila conloquens subinde visebatur.
22.
hinc Anaxagoras lapides e caelo lapsuros et putealem limum contrectans tremores
futuros praedixerat terrae. et Solon sententiis adiutus Aegypti sacerdotum,
latis iusto moderamine legibus, Romano quoque iuri maximum addidit firmamentum.
ex his fontibus per sublimia gradiens sermonum amplitudine Iovis aemulus Platon
visa Aegypto militavit sapientia gloriosa.
23.
Homines autem Aegyptii plerique subfusculi sunt et atrati magis quam maesti
oris, gracilenti et aridi, ad singulos motus excandescentes, controversi et
reposcones acerrimi. erubescit apud eos siqui non infitiando tributa plurimas
in corpore vibices ostendat. et nulla tormentorum vis inveniri adhuc potuit,
quae obdurato illius tractus latroni invito elicere potuit, ut nomen proprium
dicat.
24.
Id autem notum est, ut annales veteres monstrant, quod Aegyptus omnis sub
amicis erat antea regibus, sed superatis apud Actium bello navali Antonio et
Cleopatra, provinciae nomen accepit ab Octaviano Augusto possessa. aridiorem
Libyam supremo Apionos regis consecuti sumus arbitrio, Cyrenas cum residuis
civitatibus Libyae Pentapoleos Ptolomaei liberalitate suscepimus. evectus
longius ad ordinem remeabo coeptorum.
|