III.
1.
Postera die quam haec acta erant, perfertur ad imperatorem cibos per otium
capientem nuntius gravis Surenam Persicum ducem procursatorum partis nostrae
tres turmas inopinum adgressum paucissimos trucidasse, inter quos strato
tribuno unum rapuisse vexillum.
2.
statimque concitus ira inmani cum armigera manu festinatione ipsa tutissimus
pervolavit et grassatoribus foeda consternatione depulsis residuos duos
tribunos sacramento solvit ut desides et ignavos: decem vero milites ex his qui
fugerant exauctoratos capitali addixit supplicio secutus veteres leges.
3.
Incensa de nique urbe, ut memoratum est, constructo tribunali insistens actis
gratiis, exercitui convocato cunctos ad paria facienda deinceps hortabatur et
argenteos nummos centenos viritim pollicitus cum eos parvitate promissi
percitos tumultuari sensisset, ad indignationem plenam gravitatis erectus:
4.
En inquit Persae circumfluentes rerum omnium copiis: ditare vos poterit
opimitas gentis, si unum spirantibus animis fortiter fecerimus. ex inmensis
opibus egentissima est tandem, credite, Romana res publica per eos, qui, ut
augerent divitias, docuerunt principes auro quiete a barbaris redempta redire.
5.
impetitum aerarium est, urbes exinanitae, populatae provinciae: mihi nec
facultates nec propinquitas generis suppetit, quamvis ortus sim nobilis, praeter
pectus omni liberum metu: nec pudebit imperatorem cuncta bona in animi cultu
ponentem profiteri paupertatem honestam. nam et Fabricii familiari re pauperes
rexere bella gravissima, gloria locupletes.
6.
haec vobis cuncta poterunt abundare si inperterriti deo meque, quantum humana
ratio patitur, caute ductante mitius egeritis : sin resistitis ad seditionum
revoluti dedecora pristinarum, pergite.
7.
ut imperatorem decet, ego solus confecto tantorum munerum cursu moriar stando
contempturus animam quam mihi febricula eripiet una. aut certe discedam, nec
enim ita vixi ut non possim aliquando esse privatus. praeque me fero et laetor
ductores spectatissimos esse nobiscum perfectos bellicarum omni genere
doctrinarum.
8.
Hac modesta imperatoris oratione inter secunda et aspera medii miles pro
tempore delenitus adsumpta cum meliorum exspectatione fiducia regibilem se fore
pollicitus et morigerum, cunctorum adspirante consensu auctoritatem eius
sublimitatemque cordis extollebat in caelum, quod cum vere atque ex animo
dicitur, solet armorum crepitu leni monstrari.
9.
repetitis post haec tentoriis pro copia rei praesentis victu se recreavit et
quiete nocturna. animabat autem Iulianus exercitum cum non per caritates, sed
per inchoatas negotiorum magnitudines deieraret adsidue: sic sub iugum mitteret
Persas, ita quassatum recrearet orbem Romanum: ut Traianus fertur aliquotiens
iurando dicta consuesse firmare sic in provinciarum speciem redactam videam
Daciam: sic pontibus Histrum et Euphratem superem et similia plurima.
10.
Post haec decursis milibus passuum quattuordecim ad locum quendam est ventum
arva aquis abundantibus fecundan tem, quo itinere nos ituros Persae praedocti
sublatis cataractis undas evagari fusius permiserunt.
11.
itaque humo late stagnante altero die militi requie data imperator ipse
praegressus constratis ponticulis multis ex utribus et coriaceis navibus
itidemque consectis palmarum trabibus exercitum non sine difficultate traduxit.
12.
In his regionibus agri sunt plures consiti vineis varioque pomorum genere: ubi
oriri arbores adsuetae palmarum per spatia ampla ad usque Mesenen et mare
pertinent magnum instar ingentium nemorum. et quaqua incesserit quisquam,
termites et spadica cernit adsidua, quorum ex fructu mellis et vini conficitur
abundantia, et maritari palmae ipsae dicuntur facileque sexus posse discerni.
13.
additur etiam generare feminas seminibus inlitas marium, feruntque eas amore
mutuo delectari, hocque inde clarere, quod contra se vicissim nutantes ne
turgidis quidem flatibus avertuntur. et si ex more femina maris non inlita
fuerit semine, abortus vitio fetus amittit intempestuosos. et siqua femina,
cuius arboris amore perculsa sit ignoretur, unguento ipsius inficitur truncus,
et arbor alia naturaliter odoris dulcedinem concipit, hisque indiciis velut
coeundi quaedam proditur fides.
14.
Qua cibi copia satur exercitus plures praetergressus est insulas et, ubi
formidabatur inopia, ibi timor saginae gravis incessit. sagittariorum denique
hostilium impetu latenti temptatus neque inultus, prope locum venit ubi pars
maior Euphratis in rivos dividitur multifidos.
IV.
1.
In hoc tractu civitas ob muros humiles ab incolis Iudaeis deserta iratorum manu
militum conflagravit. quibus actis pergebat ulterius imperator placida ope
numinis, ut arbitrabatur, erectior.
2.
cumque Maiozamalcham venisset urbem magnam et validis circumdatam moenibus,
tentoriis fixis providit sollicite, ne castra repentino equitatus Persici
turbarentur adcursu, cuius fortitudo in locis patentibus inmane quantum
gentibus est formidata.
3.
et hoc disposito stipatus velitibus paucis ipse quoque pedes civitatis situm
diligenti inquisitione exploraturus in perniciosas praecipitatus insidias ex
ipso vitae discrimine tandem emersit.
4.
namque per latentem oppidi portam Persae decem armati degressi, imaque clivorum
pervadentes poplitibus subsidendo, repentino impetu nostros adgressi sunt. e
quibus duo conspectiorem habitu principem gladiis petiere districtis, sed
occurrit ictibus erectum altius scutum, quo contectus magna elataque fiducia
unius lateri ferrum infixit, alterum stipatores multiplicatis ictibus
occiderunt. residuis, e quibus vulnerati sunt aliqui, disiectis in fugam
spoliatisque ambobus reducens incolumes socios cum exuviis remeavit ad castra
omnium laetitia magna susceptus.
5.
sustulit in hoste prostrato aureum colli monile Torquatus, fudit
confidentissimum Gallum alitis propugnatione Valerius postea cognomento
Corvinus, hacque gloria posteritati sunt commendati: non invidemus: accedat hoc
quoque monumentis veteribus facinus pulchrum.
6.
Constratis postridie pontibus exercituque travecto et metatis alibi salubrius
castris vallo duplici circumductis, quoniam ut diximus timebantur solitudines
planae, oppidi suscepit obsidium, periculosum fore existimans si gradiens
prorsus a tergo relinqueret quos timeret.
7.
Haec dum magno molimine conparantur, Surena hostium dux iumenta adortus, quae
in lucis palmaribus vescebantur, a cohortibus nostris repulsoriis cum paucorum
exitio habitus frustra discessit.
8.
et duarum incolae civitatum, quas amnes amplexi faciunt insulas, parva sui
fiducia trepidi ad Ctesiphontis moenia se contulerunt, pars per silvarum densa,
alii per paludes vicinas alveis arborum cavatarum invecti ad unicum auxilium et
potissimum itineris longi, quod supererat, dilabuntur ulteriora petituri
terrarum.
9.
e quibus resistentes aliquos nostri milites trucidabant, ipsi quoque lintribus
et cymbis per varia discurrentes captivos alios subinde perducebant. id enim
erat librata ratione dispositum ut, dum copiae pedestres muros oppugnant,
equestres turmae divisae per globos abigendis insisterent praedis: hocque
proviso nullo provincialium damno miles visceribus hostium pascebatur.
10.
Iamque imperator muris duplicibus oppidum ordine circumdatum trino scutorum,
spe patrandi incepti maximis viribus oppugnabat. sed ut erat necessarius
adpetitus, ita effectu res difficillima. nam accessus undique rupibus anfractu
celsiore discissis flexuosisque excessibus ob periculum anceps adeundi copiam
denegabat maxime cum turres crebritate et altitudine formidandae montem saxeum
arcis naturaliter editum aequabant et proclivis planicies flumini inminens
propugnaculorum firmitate muniebatur.
11.
accedebat his haut levius malum, quod lecta manus et copiosa, quae obsidebatur,
nullis ad deditionem inlecebris flectebatur, sed tamquam superatura vel devota
cineribus patriae resistebat adversis. iam aegre retentabatur inferens se
protervius miles et pugnam vel aequo campo iustoque proelio poscens, cumque
receptui caneretur, adsidue animosis hostem urgendi conatibus urebatur.
12.
Vicit tamen nostrorum consilium contentionem virium maximam, divisisque
operibus officia quisque distributa capessit ocissime. hinc enim ardui
suggestus erigebantur, inde fossarum altitudines alii conplanabant, terrarum
latibula concava oblongis tramitibus alibi struebantur, locabant etiam
artifices tormenta muralia in funestos sonitus proruptura
13.
et cuniculos quidem cum vineis Nevitta et Dagalaifus curabant, ineundis autem
conflictibus et defendendis ab incendio vel eruptionibus machinis praeerat imperator.
Cumque apparatu omni excindendae urbis labore multiplici consummato pugna
flagitaretur, Victor nomine dux reversus est ad usque Ctesiphonta itineribus
exploratis, nulla obstacula nuntians offendisse.
14.
quo efferati gaudio milites omnes elatique firmioribus animis ad certandum
signum operiebantur armati.
15.
Iamque clangore Martio sonantibus tubis strepebant utrimque partes, et primi
Romani hostem undique lamminis ferreis in modum tenuis plumae conseptum
fidentemque, quod tela rigentis ferri lapsibus inpacta resiliebant, crebris
procursationibus et minaci murmure lacessebant: non numquam compage scutorum,
qua velut testudine infigurabilium fornicum operiebantur aptissime, adsiduis
motibus laxius dehiscente. contra Persae muris obstinatius adhaerentes, quantum
facere nitique poterant, eludere et frustrari exitiales impetus conabantur.
16.
verum ubi vimineas crates prae se ferentes oppugnatores iam moenia perurgerent,
cum sagittariis funditores, alii quin etiam saxa volventes ingentia cum facibus
et malleolis eos longius propulsabant, tum aptatae ligneis sagittis ballistae
flexu stridoreque torquebantur, creberrima spicula funditantes, et scorpiones
quocumque manus peritae duxissent, rotundos lapides evibrabant.
17.
iterum deinde ac saepe geminatis congressibus aestus in meridiem crescens,
effervescente vaporatius sole, apparatu operum et studio proeliandi intentos
cunctos revocaverat fatigatos et sudore perfusos.
18.
Eodem mentis proposito secuto quoque die per varia certaminum genera
controversae partes dimicantes instanter aequis manibus et pari fortuna
discedunt. verum in omne discrimen armatis proximus princeps civitatis urgebat
excidium, ne circa muros diu excubans omitteret maiora quae temptabat.
19.
sed in districtis necessitatibus nihil tam leve est, quod non interdum etiam
contra sperata rerum adferat momenta magnarum. cum enim ut saepe discessurae
partes levius concertarent, abusive incusso ariete, qui paulo ante erat
admotus, sternitur residuis omnibus altior turris latere coctili firmissime
structa, cuius ruina muri contiguum latus secum inmani fragore protraxit.
20.
ibi tum varietate casuum obsidentium labor obsessorumque industria vicissim
facinoribus speciosis inclaruit. nihil enim asperum ira et dolore succenso
militi videbatur, nihil munitoribus erat pro salute currentibus metuendum aut
dirum. nam cum anceps pugna diutius fervens, sanguine utrimque multis caedibus
fuso, diei finisset occasu, tandem fatigationi consulitur.
21.
Dumque haec luce agerentur ac palam, nuntiatur imperatori pervigili cura
distento, legionarios milites, quibus cuniculorum erant fodinae mandatae,
cavatis tramitibus subterraneis sublicibusque suspensis ima penetrasse fundamentorum,
iam, si ipse disposuerit, evasuros.
22.
cum itaque noctis plerumque processisset, aeneatorum accentu signo dato
progrediendi ad pugnam, ad arma concursum est: et consulto murorum invaduntur
utrimque frontes, ut, dum propulsaturi pericula defensores ultro citroque
discurrunt, nec proxima fodientis audiretur ferri tinnitus nec quoquam
intrinsecus obsistente cuniculariorum subito manus emergat.
23.
quibus ita, ut convenerat, ordinatis et occupatis prohibitoribus patefactisque
latebris evolat Exsuperius de Victorum numero miles, post quem Magnus tribunus
et Iovianus notarius, quos audax multitudo secuta, his prius confossis, quos in
aede, per quam in lucem prodierant, invenerunt, suspensis gradibus procedentes
obtruncarunt vigiles omnes, ex usu moris gentici iustitiam felicitatemque regis
sui canoris vocibus extollentes.
24.
existimabatur Mars ipse - si misceri hominibus numina maiestatis iura
permittunt - adfuisse castra Lucanorum invadenti Luscino. hocque ideo creditum
est, quod in congressu flagranti scalas vehens visus formidandae vastitatis
armatus postridie, cum recenseretur exercitus, praecipuo studio quaesitus
reperiri non potuit, cum se ultro offerret, si miles fuisset memorabilis
conscius facti. sed ut tunc qui esset pulcri facinoris auctor penitus est
ignoratum, ita nunc enituerunt hi, qui fecere fortissime, obsidionalibus
coronis donati et pro contione laudati veterum more.
25.
Tandem nudata reseratis aditibus multis, lapsura invaditur civitas et sine
sexus discrimine vel aetatis quicquid impetus repperit potestas iratorum
absumpsit, alii exitii imminentis timore, cum hinc ignis, inde mucrones
urgerent, ultimum flentes e muris acti sua sponte praecipites, membrisque
omnibus infirmati, vitam morte funestiorem paulisper dum caederentur egerunt.
26.
extractus est autem vivus cum satellitibus octoginta Nabdates praesidiorum
magister, quem oblatum sibi cum aliis servari iussit intactum serenus imperator
et clemens. Divisa itaque perpensis meritis et laboribus praeda ipse, ut erat
parvo contentus, mutum puerum oblatum sibi suscepit gesticularium, multa, quae
callebat, nutibus venustissimis explicantem, et tris aureos nummos, partae
victoriae praemium iucundum ut existimabat et gratum.
27.
ex virginibus autem, quae speciosae sunt captae ut in Perside, ubi feminarum pulcritudo
excellit, nec contrectare aliquam voluit nec videre, Alexandrum imitatus et
Africanum, qui haec declinabant ne frangerentur cupiditate, qui se invictos a
laboribus ubique praestiterunt.
28.
Inter haec certamina nostrae partis architectus, cuius nomen non suppetit, post
machinam scorpionis forte adsistens, reverberato lapide, quem artifex
titubanter aptaverat fundae, obliso pectore supinatus profudit animam, disiecta
conpage membrorum adeo ut ne signa quidem totius corporis noscerentur.
29.
Exin profecto imperatori index nuntiaverat certus circa muros subversi oppidi
fallaces foveas et obscuras, quales in tractibus illis sunt plurimae,
subsedisse manum insidiatricem latenter, ut inproviso inde exorta agminis
nostri terga feriret extrema.
30.
confestimque ad extrahendam eam missi sunt conpertae fortitudinis pedites. qui
cum neque pervadere foraminum aditus nec amendatos intus prolicere possent ad
decernendum, collectam stipulam et sarmenta specuum faUClbus adgesserunt. unde
fumus angustias penetrans ideoque spissior quosdam vitalibus obstructis
necavit, alios ignium adflatus immissus prodire in perniciem coegit abruptam,
et ita omnibus ferro incendioque consumptis ad signa repedavit ocius miles. hoc
modo civitas ampla et populosa virtute roboris excisa Romani in pulverem
concidit et ruinas.
31.
Post quae tam gloriosa transitis pontibus multorum amnium concursu continvatis,
ad munimenta gemina venimus aedificiis cavatis exstructa, ubi Victorem comitem
exercitus praevium a transitu fluminis regis filius, progressus a Ctesiphonte
cum optimatibus et multitudine armata, prohibere conatus, catervis sequentium
militum visis abscessit.
|