|
VII.
1.
Quae dum vanis conatibus agitantur, rex Sapor et procul absens et cum prope
venisset, exploratorum perfugarumque veris vocibus docebatur fortia facta
nostrorum, foedas suorum strages et elephantos, quot numquam rex ante
meminerat, interfectos, exercitumque Romanum continuis laboribus induratum post
casum gloriosi rectoris non saluti suae, ut memorabat, consulere sed vindictae,
difficultatemque rerum instantium aut victoria summa aut morte memorabili
finiturum.
2.
ob quae reputabat multa et formidanda: diffusum abunde militem per provincias
levi tessera colligi posse, expertus et sciens populum suum post amissam
maximam plebem ultimis terroribus deformatum, simul conperiens in Mesopotamia
relictum haut multo minorem exercitum.
3.
quae super omnia hebetarunt eius anxiam mentem uno parique natatu quingenti
viri transgressi tumidum flumen incolumes, custodibusque confossis, reliquos
consortes suos ad similem fiduciam concitantes.
4.
Haec inter cum neque pontes conpaginari paterentur undae torrentes, et
absumptis omnibus quae mandi poterant utilibus, exacto miserabiliter biduo,
furebat inedia iraque percitus miles, ferro properans quam fame ignavissimo
genere mortis absumi.
5.
Erat tamen pro nobis aeternum dei caelestis numen, et Persae, praeter sperata
priores, super fundanda pace oratores Surenam et optimatetm alium mittunt,
animos ipsi quoque despondentes, quos omnibus paene proeliis pars Romana
superior gravius quassabat in dies.
6.
condiciones autem ferebant difliciles et perplexas, fingentes humanorum
respectu reliquias excrcitus redire sinere clementissimum regem, quae iubet si
impleverit cum primatibus Caesar.
7.
Contra hos cum Sallustio praefecto mittitur Arintheus, et dum deliberatur
examinatius quid fieri deberet, dies quattuor sunt evoluti inedia cruciabiles
et omni supplicio tristiores.
8.
quo temporis spatio antequam hi mitterentur, si exabusus princeps paulatim
terris hostilibus excessisset, profecto venisset ad praesidia Corduenae, uberis
regionis et nostrae, ex eo loco, in quo haec agebantur, centesimo lapide
disparatae.
9.
Petebat autem rex obstinatius, ut ipse aiebat, sua dudum a Maximiano erepta, ut
docebat autem negotium pro redemptione nostra quinque regiones Transtigritanas:
Arzanenam et Moxoenam et Zabdicenam itidemque Rehimenam et Corduenam cum
castellis quindecim et Nisibin et Singaram et Castra Maurorum, munimentum
perquam oportunum.
10.
et cum pugnari deciens expediret, ne horum quicquam dederetur, adulatorum
globus instabat timido principi, Procopii metuendum subserens nomen, eumque
adfirmans, nisi rediret, cognito Iuliani interitu cum intacto milite, quem
regebat, novas res nullo renitente facile moliturum.
11.
hac perniciosa verborum ille adsiduitate nimia succensus, sine cunctatione
tradidit omnia quae petebantur, difficile hoc adeptus ut Nisibis et Singara
sine incolis transirent in iura Persarum, a munimentis vero alienandis reverti
ad nostra praesidia Romani permitterentur.
12.
quibus exitiale aliud accessit et inpium, ne post haec ita conposita Arsaci
poscenti contra Persas ferretur auxilium, amico nobis semper et fido. quod
ratione gemina cogitatum est, ut puniretur homo, qui Chiliocomum mandatu
vastaverat principis, et remaneret occasio, per quam subinde licenter
invaderetur Armenia. unde postea contigit ut vivus caperetur idem Arsaces, et
Armeniae maximum latus Medis conterminans, et Artaxata inter dissensiones et
turbamenta raperent Parthi.
13.
Quo ignobili decreto firmato, nequid committeretur per indutias contrarium
pactis, obsidatus specie viri celebres altrinsecus dantur Nemota et Victor ex
parte nostrorum et Bellovaedius, insignium numerorum tribuni, ex parte vero
diversa Bineses e numero nobilium optimatum, tresque alii satrapae non obscuri.
I
14.
foederata itaque pace annorum triginta, eaque iuris iurandi religionibus
consecrata, reversi itineribus aliis, quoniam loca contigua flumini ut
confragosa vitabantur et aspera, potus inopia premebamur et cibi.
VIII.
1.
Et pax specie humanitatis indulta in perniciem est versa multorum, qui fame ad
usque spiritum lacerati postremum, ideoque latenter progressi, aut inperitia
nandi gurgite fluminis absorbebantur, aut si undarum vi superata venirent ad
ripas, rapti a Saracenis vel Persis, quos, ut diximus paulo ante, exturbavere
Germani, cadebantur ut pecora vel longius amendati sunt venundandi.
2.
ubi vero transeundi amnis aperte signum dedere buccinae concrepantes, inmane quo
quantoque ardore temere rapiendo momenta periculorum semet quisque reliquis
omnibus anteponens, vitare multa et terribilia festinabat, et pars cratibus
temere textis iumenta retinentes hinc inde natantia, alii supersidentes
utribus, quidam diversa in necessitatis abrupto versantes undarum occursantium
fluctus obliquis meatibus penetrabant.
3.
imperator ipse brevibus lembis, quos post exustam classem docuimus remansisse,
cum paucis transvectus eadem navigia ultro citroque discurrere statuit dum
omnes conveheremur. tandemque universi praeter mersos ad ulteriores venimus
margines, favore superi numinis discrimine per difficiles casus extracti.
4.
Dum nos inpendentium aerumnarum opprimit timor, conpertum est procursatorum
indicio, Persas pontem iungere procul e nostro conspectu, ut post firmatam
pacem et foedera, sopitis belli turbinibus incuriosius gradientes aegros et
animalia peterent diu defatigata, verum cum se proditos advertissent, a conatu
nefario destiterunt.
5.
hac etiam suspicione iam liberi properantesque itineribus magnis prope Hatram
venimus, vetus oppidum in media solitudine positum, olimque desertum, quod
eruendum adorti temporibus variis Traianus et Severus principes bellicosi cum
exercitibus paene deleti sunt, ut in eorum actibus has quoque digessimus
partes.
6.
unde cognito per porrectam planitiem ad usque lapidem septuagensimum in
regionibus aridis nec aquam inveniri posse praeter salsam at faetidam, nec ad
victum aliquid nisi abrotonum et absinthium et dracontium, aliaque herbarum
genera tristissima; vasa quae portabantur aquis impleta sunt dulcibus, et
mactatis camelis iumentisque aliis alimenta quaesita sunt licet noxia.
7.
Et via sex dierum emensa, cum ne gramina quidem invenirentur, solacia
necessitatis extremae, dux Mesopotamiae Cassianus et tribunus Mauricius pridem
ob hoc missus ad Ur nomine Persicum venere castellum, cibos ferentes ex his
quos relictus cum Procopio et Sebastiano exercitus parcius victitans
conservarat.
8.
hinc Procopius alter notarius et Memoridus militaris tribunus ad tractus Illyricos
mittuntur et Galliarum, nuntiaturi Iuliani mortem et Iovianum post eius obitum
ad culmen augustum evectum.
9.
quibus mandaverat princeps ut Lucillianum socerum suum post depositum militiae
munus digressum ad otium, morantemque eo tempore apud Sirmium, oblatis
magisterii equitum et peditum codicillis, quos isdem tradiderat, properare
Mediolanum urgerent, res firmaturum ancipites, et, quod magis metuebatur, si
casus novi quidam exsurgerent opponendum.
10.
quibus secretiores addiderat litteras, Lucillianum itidem monens, ut quosdam
lectos exploratae industriae fideique duceret secum, adminiculis eorum usurus
pro incidentium captu negotiorum.
11.
prudentique consilio Malarichum ex familiaribus negotiis, agentem etiam tum in
Italia, missis insignibus Iovino iussit succedere armorum magistro per Gallias,
gemina utilitate praespeculata, ut et dux meriti celsioris ideoque suspectus abiret
e medio, et homo inferioris spei ad sublimiora provectus auctoris sui nutantem
adhuc statum studio fundaret ingenti.
12.
iussum est autem ad implenda haec perrecturis extollere seriem gestorum in
melius, et rumores quaqua irent verbis diffundere concinentibus, procinctum
Parthicum exitu prospero terminatum, additisque festinando itineri noctibus,
provinciarum militiaeque rectoribus insinuare novi principis scripta, omniumque
sententiis occultius sciscitatis remeare velociter cum responsis, ut conperto
quid in longinquis agatur, principatus corroborandi matura consilia quaerantur
et cauta.
13.
Hos tabellarios fama praegrediens, index tristiorum casuum velocissima, per
provincias volitabat et gentes, maximeque omnium Nisibenos acerbo dolore
perculsit, cum urbem Sapori deditam conperissent, cuius iram metuebant et
simultates, recolentes quae adsidue pertulerit funera, eam saepius oppugnare
conatus.
14.
constabat enim orbem eoum in dicionem potuisse transire Persidis, nisi haec
civitas habili situ et moenium magnitudine restitisset. miseri tamen licet
maiore venturi pavore constringerentur, spe tamen sustentari potuerunt exigua,
hac scilicet, quod velut suopte motu vel exoratus eorum precibus imperator
eodem statu retinebit urbem, orientis firmissimum claustrum.
15.
Dum gestorum seriem ubique rumores diffunditant varii, in exercitu absumptis
commeatibus paucis, quos advectos praediximus, in corpore sua necessitas erat
humana vertenda, ni iumentorum caro caesorum aliquatenus perdurasset, unde
effectum est, ut et armorum pleraque proicerentur et sarcinarum. adeo enim
atroci tabuimus fame, ut, si usquam modius unus farinae fuisset repertus, quod
raro contigerat, aureis decem mutaretur ut minus.
16.
Profecti exinde Thilsaphata venimus, ubi Sebastianus atque Procopius cum
tribunis principiisque militum sibi ad tuendam Mesopotamiam commissorum, ut
poscebat sollemnitas, occurrerunt. et sequebantur benigne suscepti.
17.
post quae itinere festinato, Nisibi cupide visa, extra urbem stativa castra
posuit princeps, rogatusque enixe precante multiplici plebe, ut ingressus
palatium more succederet principum, pertinaciter reluctatus est, erubescens
agente se intra muros, urbem inexpugnabilem iratis hostibus tradi.
18.
ibi tunc vespera tenebrante raptus a cena Iovianus primus inter notarios omnes,
quem in obsidione civitatis Maiozamalchae per cuniculum docuimus evasisse cum
aliis, ductusque ad devium locum et praeceps actus in puteum siccum obrutus est
saxorum multitudine superiacta, hanc profecto ob causam quod Iuliano perempto
ipse quoque nominatus a paucis ut imperio dignus nec post creatum Iovianum egit
modeste, sed susurrans super negotio quaedam audiebatur, invitabatque ad
convivia subinde militares.
|