V.
1.
Erupit Augustis ter consulibus Saxonum multitudo et Oceani difficultatibus
permeatis Romanum limitem gradu petebat intento, saepe nostrorum funeribus
pasta: cuius eruptionis primae procellam Nannenus sustinuit comes, regionibus
isdem adpositus, dux diuturno bellorum labore conpertus.
2.
Sed tunc ad mortem destinatae plebi congressus, cum milites quosdam ruisse et
se vulneratum inparem fore certaminibus adverteret crebris, docto imperatore
quid agi deberet, id est adeptus, ut peditum magister Severus opitulatum rebus
dubiis adveniret.
3.
qui ducens militem rei sufficientem cum venisset ad loca, discriminatis
ordinibus barbaros ante conluctationem adeo terruit et turbavit, ut nec
controversas opponerent manus sed signorum aquilarumque fulgore praestricti
venialem poscerent pacem.
4.
diuque variatis consiliis, cum id rei publicae conducere videretur, pactis
indutiis et datis ex condicione proposita iuvenibus multis habilibus ad
militiam, discedere permissi sunt Saxones, sine inpedimento, unde venerant,
reversuri.
5.
quibus omni iam formidine vacuis, reditumque parantibus, occulte pedites missi
insidias in abdita quadam valle struxerunt, unde praetereuntes adgredi negotio
poterant levi. sed longe secus accidit quam sperabatur.
6.
sonitu enim adventantium perciti exsiluere quidam intempestive, visique subito,
dum se firmare festinant, ululantibus lugubre barbaris, vertuntur in pedes.
stetere tamen mox eonglobati, extremaque sorte vires licet non integras
suggerente confligere cogebantur, multaque caede perculsi concidissent nullo
relicto, ni cataphractorum equitum cuneus ad inferendum periculum transeuntibus
barbaris ex alio latere prope divortium itineris pari modo locatus, clamore
percitus tristi, agiliter subvenisset.
7.
exin concursum infestius, firmatisque pectoribus hinc inde incumbentes Romani
clausos hostes eductis gladiis obtruncabant: nec quisquam eorum genitales
revisere potuit lares, ne uno quidem caedibus concorporalium superesse
permisso. ac licet iustus quidam arbiter rerum factum incusabit perfidum et
leforme, pensato tamen negotio non feret indigne manum latronum exitialem
tandem copia data captam.
8.
Post haec ita prospere consummata, Valentinianus versando sententias
multiformes, anxia sollicitudine stringebatur, reputans multa et circumspiciens
quibus commentis Alamannorum et Macriani regis frangeret fastus, sine fine vel
modo rem Romanam inrequietis motibus confundentes.
9.
inmanis enim natio, iam inde ab incunabulis primis varietate casuum inminuta,
ita saepius adulescit, ut fuisse longis saeculis aestimetur intacta. seditque
consilio alia post alia imperatori probanti, Burgundios in eorum excitari
perniciem, bellicosos et pubis inmensae viribus adfluentes, ideoque metuendos
finitimis universis.
10.
scribebatque frequenter ad eorum reges per taciturnos quosdam et fidos, ut
isdem tempore praestituto supervenirent, pollicitus ipse quoque transito cum
Romanis agminibus Rheno occurrere pavidis, pondus armorum vitantibus insperatum
.
11.
Gratanter ratione gemina principis acceptae sunt litterae: prima quod iam inde
a temporibus priscis subolem se esse Romanam Burgundii sciunt, dein quod
salinarum finiumque causa Alamannis saepe iurgabant. et catervas misere
lectissimas, quae, antequam milites congregarentur in unum, ad usque ripas
Rheni progressae, imperatore ad struenda munimenta districto, terrori nostris
fuere vel maximo.
12.
igitur paulisper morati cum neque Valentinianus, ut spoponderat, die praedicto
venisset, nec promissorum aliquid adverterent factum, ad comitatum misere
legatos poscentes adminicula sibi dari, redituris ad sua, ne nuda hostibus
exponerent terga.
13.
quod ubi negari per ambages sentirent et moras, maesti exinde discesserunt et
indignati. hocque conperto reges ut ludibrio habiti saevientes, captivis
omnibus interfectis genitales repetunt terras.
14.
Apud hos generali nomine rex appellatur Hendinos, et ritu veteri potestate
deposita removetur, si sub eo fortuna titubaverit belli vel segetum copiam
negaverit terra, ut solent Aegyptii casus eius modi suis adsignare rectoribus.
nam sacerdos apud Burgundios omnium maximus vocatur Sinistus, et est perpetuus,
obnoxius discriminibus nullis, ut reges.
15.
Per hanc occasionem inpendio tempestivam Alamannos gentis ante dictae metu
dispersos adgressus per Raetias Theodosius, ea tempestate magister equitum,
pluribus caesis, quoscumque cepit ad Italiam iussu principis misit, ubi
fertilibus pagis acceptis iam tributarii circumcolunt Padum.
VI.
1.
Hinc tamquam in orbem migrantes alium, ad Tripoleos Africanae provinciae
veniamus aerumnas, quas, ut arbitror, Iustitia quoque ipsa deflevit, quae unde
instar exarsere flammarum, textus aperiet absolutus.
2.
Austoriani his contermini partibus barbari, in discursus semper expediti
veloces, vivereque adsueti rapinis et caedibus, paulisper pacati, in genuinos
turbines revoluti sunt hanc causam praetendentes ut seriam.
3.
Stachao quidam nomine popularis eorum, ut in otio nostra peragrando licentius,
agebat quaedam vetita legibus, inter quae illud potius eminebat, quod
provinciam omni fallaciarum via prodere conabatur, ut indicia docuere
verissima: quocirca supplicio flammarum absumptus est.
4.
Huius necem ulcisci, ut propinqui damnatique iniuste causantes, ferarum similes
rabie concitarum exsiluere sedibus suis, Ioviano etiam tum imperante, veritique
prope Leptim accedere, civitatem muris et populo validam, suburbano eius
uberrimo insedere per triduum, mactatisque agrestibus, quos inopinus
hebetaverat pavor, vel confugere coegerat ad speluncas, incensa suppellectili
multa, quae vehi non poterat, referti rapinis reverterunt ingentibus, trahentes
captivum Silvam quoque casu cum caritatibus in agro inventum, ordinis sui
primatem.
5.
Hac subita clade Leptitani perterriti, ante incrementa malorum, quae intentabat
barbaricus tumor, praesidium inploravere Romani comitis per Africam recens
provecti. qui cum venisset militaris copias ducens, ferreque opem rebus
rogaretur adflietis, non nisi abundanti commeatu adgesto, et camelorum quattuor
milibus apparatis, castra firmabat esse moturum.
6.
hocque responso miserandis civibus stupefactis, atque negantibus sufficere se
posse post vastationes et incendia ita enormibus instrumentis remedia quaerere
damnorum inmanium, dissimulanter diebus ibi quadraginta consumptis, nullo
temptato inde discesserat comes.
7.
Qua spe Tripolitani frustrati formidantesque extrema, adlapso legitimo die
concilii, quod apud eos est annuum, Severum et Flaccianum creavere legatos,
Victoriarum aurea simulacra Valentiniano ob imperii primitias oblaturos, utque
lacrimosas provinciae ruinas docerent intrepide.
8.
quibus conpertis Romanus, misso equite velocissimo magistrum officiorum petit
Remigium, adfinem suum vel rapinarmn participem, ut provideret imperatoris
arbitrio cognitionem huius negotii vicario sibique deferri.
9.
venerunt in comitatum legati, aditoque principe, verbis, quae perpessi sunt,
ostenderunt: obtulerunt decreta, textum continentia rei totius. quibus lectis
cum neque relationi officiorum magistri faventis Romani flagitiis, nec
contraria referentibus crederetur, promissa disceptatio plena dilata est eo
more, quo solent inter potiorum occupationes ludi potestates excelsae.
10.
Dum remedia quaedam a conmilitio principis exspectantur, suspensis Tripolitanis
diuque anxiis, rursus globi supervenere barbarici, fiducia sublati
praeteritorum, Leptitanoque agro et Oeensi interneciva populatione transcursis,
expleti praedarum acervis ingentibus abscesserunt, occisis decurionibus multis,
inter quos Rusticianus sacerdotalis et Nicasius enitebat aedilis.
11.
haec autem eruptio ideo arceri non potuit, quod ad legatorum preces negotiorum
quoque militarium cura praesidi delata Ruricio, mox translata est ad Romanum.
12.
et iam recens inflitcae cladis nuntius missus ad Gallias, excitavit acrius
principem. ideoque tribunus et notarius Palladius mittitur, ut et militi
disperso per Africam praeberet stipendium debitum, et gesta per Tripolim fide
congrua scrutaretur.
13.
Inter tales tamen consulendi moras exspectandique responsa, Austoriani successu
gemino insolentes, ut rapaces alites aduolarunt inritamento sanguinis atrocius
efferatae; cunctisque, nisi quos fuga discriminibus eximeret, interemptis,
praedas, quas antehac reliquerant, avexerunt arboribus exsectis et vitibus.
14.
tunc Mychon quidam nobilis oppidanus et potens, captus in suburbano lapsusque,
antequam vinciretur, quia pedibus aeger evadere penitus vetabatur, in puteum
aquis vacuum sese coniecit, unde costa diffracta levatus a barbaris, ductusque
prope portas, coniugis miseratione redemptus est, et ad pinnas muri fune
sublatus post biduum interiit.
15.
unde elati in pertinaciam saevissimi grassatores, ipsa pulsavere moenia
Leptitana, funestis plangoribus resonantia feminarum, quas numquam antea
hostiliter clausas pavor exanimabat insolitus, obsessaque urbe per octo
continuos dies, cum quidam oppugnatores sine ullo vulnerarentur effectu,
redierunt ad propria tristiores.
16.
Ob quae super salute dubii cives, ultimaque temptantes, profectis ante legatis,
nondum reversis, Iovinum mittunt atque Pancratium, quae viderint, quae ipsi
perpessi sint, imperatorem fida relatione docturos. qui Severum apud Carthaginem
inventum et Flaccianum superiores illos legatos percontando quid egerint,
cognoverunt eos audiri a vicario iussos et comite. e quibus Severus ilico perit
vexatus acerbitate morborum: nihilo minus tamen properarunt ad comitatum magnis
itineribus ante dicti.
17.
Ingresso post haec Palladio Africam, Romanus, quas ob res venerat, ante
praestructurus, ut securitatem suam in tuto locaret, numerorum principiis per
quosdam secretorum mandaverat conscios, ut ei tamquam potenti et palatii
summatibus proximo, stipendii, quod pertulerat, praestarent maximam partem: et
ita est factum.
18.
confestimque ille ditatus perrexit ad Leptim, utque ad veritatis perveniret
indaginem, Erechthium et Aristomenem facundos municipes et insignes, libere
suas civiumque et finitimorum retexentes aerumnas, ad loca vastata secum
eduxit.
19.
quibus aperte cuncta monstrantibus, luctuosis provinciae cineribus visis revertit,
Romanumque ut desidem increpans, relaturum se cuncta verissime, quae viderat,
minabatur ad principem. atque ille ira percitus et dolore, se quoque mox
referre firmavit, quod missus ut notarius incorruptus, donativum militis omne
in quaestus averterit proprios.
20.
qua gratia flagitiorum arbitra conscientia, cum Romano deinde Palladius
concordabat, reversusque ad comitatum, arte mendaciorum impia Valentinianum
fefellerat, Tripolitanos frustra queri commemorans. ideoque rursus ad Africam
cum Iovino postremo omnium legatorum remittitur - Pancratius enim decesserat
apud Treveros - ut cum vicario ipse rmerita legationis quoque secundae
spectaret: praeter haec linguas Erechthi et Aristomenis praecidi iusserat
imperator, quos invidiosa quaedam locutos idem Palladius intimarat.
21.
Secutus, ut statutum est, vicarium notarius venit ad Tripolim. hocque conperto
Romanus domesticum suum illuc volucriter misit, et Caecilium consiliarium in ea
provincia genitum, per quos - incertum pretio an fallaciis - circumventi
municipes omnes gravabant Iovinum, destinatius adserentes nihil eorum mandasse,
quas docuerat principem: eo usque iniquitate grassante ut ipse quoque Iovinus
ad salutis suae discrimen confiteretur se imperatori mentitum.
22.
Quibus per Palladium regressum cognitis, Valentinianus ad acerbitatem
proclivior Iovinum quidem ut auctorem, Caelestinum vero Concordiumque et Lucium
ut falsi conscios et participes puniri supplicio capitali praecepit, Ruricium
autem praesidem ut mendacem morte multari, hoc quoque accedente quod in
relatione eius verba quaedam, ut visum est, inmodica legebantur.
23.
ac Ruricius quidem apud Sitifim caesus, reliqui apud Uticam sententia vicarii
Crescentis addicti. Flaccianus tamen ante legatorum interitum cum a vicario
audiretur et comite, constanter saluti suae propugnans, adclamationibus
iratorum militum impetuque cum conviciis paene confossus est, obicientium ideo
Tripolitanos non potuisse defendi, quod ipsi ad expeditionalis usus praebere
necessaria detrectarunt.
24.
et ob haec trusus in carcerem, dum consultus super eo, quid conveniret agi,
decerneret imperator, sollicitatis, ut dabatur opinari, custodibus, in urbem
Romam abierat profugus, ibique delitescens fatali lege decessit.
25.
Hoc memorando fine externis domesticisque cladibus vexata conticuit Tripolis
non indefensa, quia vigilavit Iustitiae oculus sempiternus ultimaeque legatorum
et praesidis dirae. diu enim postea huius modi casus emersit. solutus
sacramento Palladius destitutusque fastu, quo tumebat, discessit ad otium.
26.
et cum Theodosius ductor exercituum ille magnificus, oppressurus Firmum
perniciosa coeptantem, venisset in Africam, et praescripti Romani rem mobilem,
ut iussum est, scrutaretur, inter chartas eius inventa est Meteri cuiusdam epistula,
id continens "domino patrono Romano Meterius" et in fine post multa
nihil ad rem pertinentia "salutat te Palladius proiecticius, qui non aliam
ob causam dicit se esse proiectum, nisi quod in causa Tripolitanorum apud aures
sacras mentitus est".
27.
his litteris ad comitatum missis et lectis, Valentiniani iussu Meterius raptus
suam esse confitetur epistulam, ideoque Palladius exhiberi praeceptus, cogitans
quas criminum coxerit moles, in statione primis tenebris observata custodum
absentia, qui festo die Christiani ritus in ecclesia pernoctabant, innodato
gutture laquei nexibus interiit.
28.
hoc fortunae secundioris iudicio plene conperto, deletoque tristium concitore turbarum,
exsiluerunt Erechthius et Aristomenes e latebris, qui cum sibi iussas abscidi
linguas didicissent ut prodigas, ad longe remota declinarunt et abdita,
doctoque super nefanda fraude gratiano imperatore fidentius - Valentinianus
enim obierat - ad Hesperium proconsulem et Flavianum vicarium audiendi sunt
missi, quorum aequitas auctoritate nixa iustissima, torto Caecilio, aperta
confessione cognovit, ipsum suasisse civibus, gravarent mentiendo legatos. haec
acta secuta est relatio, gestorum pandens plenissimam fidem; ad quam nihil
responsum est.
29.
Et nequid cothurni terribilis fabulae relinquerent intemptatum, hoc quoque post
depositum accessit aulaeum. Romanus ad comitatum profectus secum Caecilium
duxit, cognitores accusaturum ut inclinatos in provinciae partem : isque
Merobaudis favore susceptus, necessarios sibi plures petierat exhiberi.
30.
qui cum Mediolanum venissent, frustraque se tractos obsimulatis documentis probabilibus
ostendissent, absoluti redierunt ad lares. Valentiniano tamen superstite, post
superiora, quae narravimus, Remigius quoque digressus ad otium, laqueo vitam
elisit, ut congruo docebimus loco.
|