V.
1.
Abhinc inter proximo haec narratione disseri continua placuit, ne, dum negotiis
longe discretis et locis alia subseruntur, cognitio multiplex necessario
confundatur.
2.
Nubel velut regulus per nationes Mauricas potentissimus vita digrediens, et
legitimos et natos e concubinis reliquit filios, e quibus Zammac comiti nomine
Romano acceptus, latenter a fratre Firmo peremptus discordias excitavit et
bella. eius enim necem ulcisci inpensiore studio properans comes, ad
insidiatoris perniciem multa ciebat et formidanda. utque rumores distulerunt
adsidui, navabatur opera diligens in palatio, Romani quidem relationes multa et
aspera congerentes in Firmum libenter suscipi recitarique principi, in earum
favorem concinentibus multis: ea vero, quae contra Firmus salutis tuendae
gratia docebat crebro per suos, accepta diutius occultari, Remigio tunc
officiorum magistro, adfine amicoque Romani, inter potiores imperatoris
necessitates haec velut minima et superflua non nisi oportune legi posse
adseverante.
3.
Quae cum ad obruendam defensionem suam agitari adverteret Maurus, ultimorum
metu iam trepidans, ne amendatis, quae praetendebat, ut perniciosus et contumax
condemnatus occideretur, ab imperii dicione descivit et adiumenta ....ad
vastandum .......
4.
Quare ne hostis inplacabilis incrementis virium adulescerent, ad abolendum cum
comitatensis auxilio militis pauci Theodosius magister equitum mittitur, cuius
virtutes ut inpetrabilis ea tempestate prae ceteris nitebant: Domitii
Corbulonis et Lusii veterum simillimi, quorum prior sub Nerone, alter Traiano
rem regente Romanam pluribus inclaruere fortibus factis.
5.
proinde ab Arelate secundis egressus auspiciis, emeatoque mari cum classe, quam
ductabat, nullo de se rumore praegresso, defertur ad Sitifensis Mauritaniae
litus, quod appellant accolae Igilgitanum. ibique inventum casu Romanum leniter
adlocutus, misit ad vigilias ordinandas et praetenturas, parum super his, quae
verebatur, increpitum.
6.
quo ad Caesariensem digresso Gildonem Firmi fratrem et Maximum misit
correpturos Vincentium, qui curans Romani vicem, incivilitatis eius erat
particeps et furtorum.
7.
recepto itaque tardius milite, quem amplitudo morabatur maris, Sitifim
properans, Romanum cum domesticis custodiendum protectoribus conmitti mandavit,
agensque in oppido sollicitudine diducebatur ancipiti, multa cum animo versans,
qua via quibusve conmentis per exustas caloribus terras pruinis adsuetum
duceret militem, vel hostem caperet discursatorem et repentinum insidiisque
potius clandestinis quam proeliorum stabilitate confisum.
8.
Quod ubi Firmo levi rumore, dein apertis est indiciis cognitum, spectatissimi
ducis adventu praestrictus, veniam cum concessione praeteritorum, missis
oratoribus poscebat et scriptis, docentibus eum non sponte sua ad id erupisse,
quod norat scelestum sed iniquitate grassante licentius, ut monstrare
pollicebatur.
9.
quibus lectis paceque obsidibus acceptis promissa, duc recensendas legiones,
quae Africam tuebantur, ire pergebat ad Pancharianam stationem, quo convenire
praeceptae sunt. ibi magnificis verbis atque prudentibus spe cunctorum erecta,
reversus Sitifim, concitato indigena milite cum eo, quem ipse perduxerat, aegre
perpetiens moras ad procinctus ire ocius festinabat.
10.
inter residua autem multa et clara id amorem eius auxerat in inmensum, quod a
provincialibus commeatum exercitui prohibuit dari, messes et condita hostium
virtutis nostrorum horrea esse, fiducia memorans speciosa.
11.
His ita cum laetitia possessorum dispositis, ad Tubusuptum progressus, oppidum
Ferrato contiguum monti, legationem secundam Firmi repudiavit, quae obsides, ut
ante statutum est, non duxerat secum. unde omnibus pro loco et tempore cautius
exploratis, concito gradu Tyndensium gentem et Masinissensium petit levibus
armis instructas, quas Mascizel et Dius fratres Firmi ductabant.
12.
cum essent hostes iam in contuitu membris omnibus celeres, post missilia hinc
inde crebrius iacta committitur certamen asperrimum, interque gemitus mortis et
vulnerum audiebantur barbarorum ululabiles fletus captorum et caesorum,
pugnaque dirempta plures agri populati sunt et incensi.
13.
inter quos clades eminuere fundi Petrensis, excisi radicitus, quem Salmaces
dominus, Firmi frater, in modum urbis exstruxit. hoc successu victor elatus
mira velocitate Lamfoctense oppidum occupavit, inter gentes positum ante
dictas, ubi abunde rei cibariae copiam condi effecit, ut, si pergens interius
alimentorum offendisset penuriam, iuberet e propinquo convectari.
14.
quae dum ita procedunt, Mascizel reparatis viribus nationum confinium
adminicula ductans, conserta manu cum nostris, fusis e parte suorum pluribus,
ipse equi pernicitate aegre discrimine mortis exemptus est.
15.
Fessus aerumnis gemini proelii Firmus, imoque aestuans corde, nequid ultimae
rationis omitteret, Christiani ritus antistites oraturos pacem cum obsidibus
misit. qui quoniam suscepti lenius, pollicitique victui congrua militibus, ut
praeceptum est, laeta rettulere responsa: praemissis muneribus Maurus ipse
fidentius ad Romanum perrexerat ducem, equo insidens apto ad ancipites casus,
cumque prope venisset, fulgore signorum et terribili vultu Theodosi
praestrictus, iumento desiluit, curvataque cervice humi paene adfixus,
temeritatem suam flebiliter incusabat, pacem obsecrando cum venia.
16.
susceptusque cum osculo, quoniam id rei publicae conducebat, bonae spei iam
plenus, sufficientia praebuit alimenta, et quibusdam propinquis suis ad obsidum
vicem relictis abscessit, captivos, ut spoponderat, redditurus, quos primis
turbarum exordiis rapuit: biduoque post Icosium oppidum, cuius supra docuimus
conditores, militaria signa et coronam sacerdotalem cum ceteris quae interceperat,
nihil cunctatus restituit, ut praeceptum est.
17.
Exinde cum discursis itineribus magnis Tiposam noster dux introiret, legatis
Mazicum, qui se consociaverant Firmo, suppliciter obsecrantibus veniam, animo
elato respondit se in eos ut perfidos arma protinus commoturum.
18.
quibus minantis periculi metu defixis revertique iussis ad sua, Caesarea mire
tendebat urbem opulentam quondam et nobilem, cuius itidem originem in Africae
situ digessimus plene, eamque ingressus cum omnem paene incendiis late
dispersis vidisset exustam, horridasque canitie silices, primam et secundam
legionem ad tempus ibi locari disposuit, ut favillarum egerentes acervos,
agitarent ibi praesidium, ne repetito barbarorum impetu vastaretur.
19.
Quae cum rumores veri distulissent et crebri, provinciae rectores tribunusque
Vincentius e latibulis, quibus sese commiserant, egressi, tandem intrepidi ad
ducem ocius pervenerunt. quibus ille gratanter visis atque susceptis, agens
etiam apud Caesaream, fide rerum diligentius explorata, conperit Firmum per
speciem paventis et supplicis tectiore consilio id moliri ut nihil hostile
metuentem exercitum in modum tempestatis subitae conturbaret.
20.
quam ob rem conversus hinc venit ad municipium Sugabarritanum Transcellensi
monti adcline, ubi inventos equites quartae Sagittariorum cohortis, quae ad
rebellem defecerat, ut contentum se supplicio leniori monstraret, omnes
contrusit ad infimum militiae gradum, eosque et Constantianorum peditum partem
Tigavias venire iusserat cum tribunis, e quibus unus torquem pro diademate
capiti inposuit Firmi.
21.
dumque haec aguntur, reverterunt Gildo et Maximus, Bellen e principibus Mazicum
et Fericium gentis praefectum ducentes, qui factionem iuverant quietis publicae
turbatoris ... producerent vinctos.
22.
quo ita ut statutum est facto, lucis primo exortu ipse egressus cum invenisset
eos in exercitu circumsaeptos: "quid de istis nefariis" inquit
"proditoribus fieri oportere, contubernales devoti, censetis?",
secutusque adclamationem rogantium sanguine vindicari, eos qui inter Constantianos
merebant, prisco more militibus dedit occidendos, Sagittariorum vero primoribus
manus incidit, residuos supplicio capitali multavit, ad aemulationem Curionis
acerrimi illius ducis, qui Dardanorum ferociam in modum Lernaeae serpentis
aliquotiens renascentem hoc genere poenarum extinxit.
23.
sed obtrectatores malivoli vetus factum laudantes, hoc ut dirum vituperant et
asperrimum, Dardanos hostes memorantes internecivos, et iuste, quae sustinuere,
perpessos, hos vero subsignanos milites debuisse lenius corrigi, ad unum
prolapsos errorem. quos scientes forsitan admonemus, hanc cohortem et facto
fuisse et exemplo adversam.
24.
ante dictos Bellen et Fericium, quos duxerat Gildo, tribunumque Sagittariorum
Curandium ea re iussit occidi, quod nec ipse umquam cum hostibus congredi
voluit, nec suos ut pugnarent hortari. agebat autem haec Tullianum illud
advertens quod ,salutaris rigor vincit inanem speciem clementiae",
25.
Exin profectus, fundum nomine Gaionatis, muro circumdatum valido, receptaculum
Maurorum tutissimum arietibus admotis evertit, et caesis omnibus incolis
moenibusque conplanatis, ad Tingitanum castellum progressus, per Ancorarium
montem Mazicas in unum collectos invasit, iam tela reciprocantes volitantia
grandinis ritu.
26.
et cum esset utrimque discursum, agmina viribus armisque incitata nostrorum non
perferentes Mazices, licet bellicosum genus et durum, diversis stragibus
inplicati foedo diffluxere terrore, ruentesque in fugam caesi sunt absque his,
qui reperta copia discedendi, supplici prece veniam, quam dari tempus
flagitaverat, inpetrarunt.
27.
Suggen eorum ductorem .....
Romano successerat, in Sitifensem Mauritaniam ire disposito ad agitanda
praesidia, ne provincia pervaderetur, ipse praeteritis elatior casibus gentem
petit Musonum, quam conscientia rapinarum et caedum actibus congregaverat
Firmi, ut sperabatur maiora mox adepturi.
28.
Progressusque aliquantum iuxta Addense municipium comperit, dissonas cultu et
sermonum varietate nationes plurimas unum spirantibus animis, inmanium exordia
concitare bellorum, adigente hortanteque maxima spe praemiorum sorore Firmi
nomine Cyria, quae abundans divitiis et destinatione feminea, nisibus magnis
instituit iuvare germanum.
29.
quocirca Theodosius veritus, ne Marti sese committeret inpari, congressusque
multitudini inmensae cum paucis - tria enim armatorum milia ductabat atque
quingentos - amitteret universos, inter pudorem cedendi pugnandique ardorem
gradiens retro paulatim, trudente pondere plebis abscessit.
30.
hocque eventu barbari nimium quantum elati sequentesque pertinaciter ....
certare necessitate ..semet ipsum et ad internecionem perdiderat cunctos, ni
gentium turbulenta concussio procul Mazicum visis auxiliis, quos anteibant
quidam Romani, arbitrata in se impetum agminum ferri conplurium, versa in pedes
aperuisset nostris exitus antehac intersaeptos.
31.
exinde cum militem ducens incolumem Theodosius ad fundum venisset nomine
Mazucanum, exustis desertoribus paucis, aliisque ad sagittariorum exemplum,
quibus manus ademptae sunt, contruncatis, Tipatam mense Februario venit.
32.
ubi diutius agens ut antiquus ille Cunctator pro negotio consultabat, commentis
potius et prudentia quam periculosis congressibus hostem pugnacem et
inpetrabilem iactu telorum, si fors copiam dederit, oppressurus.
33.
mittebat tamen adsidue suadendi quosdam peritos ad gentes circumsitas, Baiuras
Cantaurianos Avastomates Cafaves Davaresque et finitimos alios, nunc timore,
nunc nummis eos ad societatem alliciens veniamque petulantiae interdum
promittendo cum ......
per ambages et moras hostem frangentem suos impetus oppressurus, ut quondam
Pompeius Mithridatem.
34.
Qua causa declinans perniciem proximam Firmus, licet praesidiorum magnitudine
communitus, relicta plebe, quam coegerat magna mercede, quoniam latendi copiam
nocturna quies dedit, Caprarienses montes longe remotos penetravit, et diruptis
rupibus inaccessos.
35.
cuius abitu clandestino multitudo dispersa, sine rectore particulatim
diffluens, invadendi eius castra nostris copiam dedit. hisque direptis, et
interfectis, qui resistebant, vel in deditionem acceptis, regionum maxima parte
vastata, gentibus, per quas transibat dux consultissimus, adposuit fidei
conpertae praefectos.
36.
hac inopina sequendi confidentia territus perduellis, servis comitantibus
paucis, digressu celeri consulturus saluti, nequo praepediretur obstaculo,
abiecit pretiosarum sarcinas specierum, quas avexerat secum. uxorem namque
fessam labore continuo et per ancipitis .......
37.
Theodosius nullique adeuntium parcens, mundiore victu stipendioque milite
recreato, Caprariensibus Abannisque eorum vicinis proelio levi sublatis, ad
municipium properavit ...... ense: verisque nuntiis doctus barbaros occupasse
iam tumulos, per anfracta undique spatia in sublime porrectos, nullique pervios
nisi indigenis locorum perquam gnaris, repedando dedit hostibus facultatem per
indutias licet breves Aethiopum iuxta agentium adminiculis augeri vel maximis.
38.
qui concatervatis copiis fremituque minaci sine sui respectu ruentes in pugnam,
averterunt eum inaestimabilium turmarum specie dira perterrefactum, statimque redintegratis
animis, commeatus vehens abunde, revertit et conglobatis suis scutaque in
formidabilem moventibus gestum, controversas isdem opposuit manus.
39.
quamquam igitur inmite quiddam barbaricis concrepantibus armis manipuli
furentium inminebant, ipsi quoque parmas genibus inlidentes: tamen ut pugnator
ille cautus et prudens, militis paucitate diffisus, audacter agmine quadrato
incedens, ad civitatem nomine Contensem flexit iter intrepidus, ubi captivos
nostros Firmus ut in munimento abstruso locarat et celso: cunctisque receptis
in proditores satellitesque memorati animadvertit acriter, ut solebat.
40.
Hoc ei magni numinis adiumento gerenti prosperrime, verus indicat explorator
confugisse ad Isaflensium populum Firmum: ad quem resposcendum una cum fratre
Mazuca ceterisque necessitudinibus illuc ingressus, cum adipisci non posset,
genti bellum indixit.
41.
et proelio atroci commisso, ferocientibus barbaris ultra modum, aciem in
rotundo habitu figuratam opponit, adeoque Isaflenses pondere catervarum
urgentium inclinati sunt, ut plurimi caderent, et ipse Firmus ferox et saepe in
suam perniciem praeceps equo auferretur in fugam, per saxa et rupes discurrere
citius adsueto, Mazuca vero frater eius caperetur letaliter saucius.
42.
qui Caesaream mitti dispositus, ubi saeva inusserat monumenta facinorum
pessimorum, dilatato vulneris hiatu decessit. caput tamen eius avulsum residuo
corpore, cum magno visentium gaudio urbi inlatum est ante dictae.
43.
post haec Isaflensium gentem, quae obstitit, superatam dux nobilis incommodis
multis, ut aequitas poscebat, adflixit. ibi Evasium potentem municipem
Florumque eius filium et quosdam alios, per secretiora consilia temeratorem
quietis iuvisse confutatos aperte, flammis absumpsit.
44.
Exindeque pergens interius, nationem Iubalenam spiritu adgressus ingenti, ubi
natum Nubelem patrem didicerat Firmi, repulsus altitudine montium et flexuosis
angustiis stetit. et quamlibet facto in hostem impetu, pluribusque peremptis
aperuerit viam, formidans tamen sublimia collium ad insidiandum aptissima,
ducens suos incolumes revertit ad Audiense castellum: ubi Iesalensium gens fera
semet dedit, voluntaria auxilia praestare spondens et commeatus.
45.
His et eius modi gloriosis actibus exultans amplissimus ductor, ipsum otii
turbatorem petebat valido virium nisu, ideoque prope munimentum nomine Medianum
diu consistens, per multas prudentesque sententiarum vias eundem sibi prodi
posse sperabat.
46.
haecque cogitationibus anxiis altioreque prospiciens cura, rursus ad Isaflenses
hostem conperit revertisse: quos nihil moratus, ut antea, agminibus adoritur
incitatis. cui rex Igmazen nomine, spectatus per eos tractus opibusque
insignis, progressus obviam confidenter: "cuius loci es tu" inquit
"vel quid acturus huc venisti? responde." quem Theodosius fundata
mente intuens torvum: "comes" ait "Valentiniani sum, orbis
terrarum domini, ad opprimendum latronem funereum missus: quem nisi statim
reddideris, ut invictus statuit imperator, peribis funditus cum gente, quam
regis." quo audito Igmazen post convicia multa, quae congessit in ducem,
ira doloreque perculsus abscessit.
47.
et secutae principio lucis, utrimque occursurae sibi ad confligendum
processerunt acies minacissimae, et barbarorum viginti paene milia in ipsis
locata sunt frontibus, occultatis pone terga subsidialibus globis, ut
adsurgentes paulatim nostros multitudine clauderent insperata: hisque
Iesalenses auxiliares accessere quam plures, quos adiumenta et commeatus
nostris docuimus promisisse.
48.
contra Romani, quamvis admodum pauci, tamen fortibus animis victoriisque
antegressis elati, densatis lateribus, scutisque in testudinis formam cohaerenter
aptatis restiterunt gradibus fixis, et a sole orto usque ad diei extimum pugna
protenta, paulo ante vesperam visus est Firmus, equo celsiori insidens, sago
puniceo porrectius panso milites clamoribus magnis hortari, ut dedant
Theodosium oportune, truculentum eum adpellans et dirum et suppliciorum saevum
repertorem, si discriminibus eximi vellent, quae perferebant.
49.
hae insperatae voces ad dimicandum quosdam acrius incitarunt, alios deserere
proelium inlexerunt. proinde ubi noctis advenit quies prima, partibus
tenebrarum obvolutis horrore, dux reversus ad Duodiense castellum, militesque
recognoscens, eos quos a pugnandi proposito pavor et verba detorserant Firmi,
diverso genere poenarum extinxit: alios ademptis dexteris, quosdam vivos
conbustos.
50.
excubiasque agens cura pervigili, barbarorum aliquos ausos, cum apparere non
possent, post occasum lunae castra sua temptare, fudit, vel inruentes audentius
capit. digressus exinde passibus citis, Iesalenses ut ambiguae fidei per
tramites adortus obliquos, unde parum sperari potuit, ad penuriam vastavit
extremam, perque Caesariensis Mauritaniae oppida reversus Sitifim, Castorem et
Martinianum rapinarum flagitiorumque Romani participes, ad interitum tortos
incendit.
51.
Redintegratur post haec cum Isaflensibus bellum, primoque conflictu barbarorum
pluribus pulsis et interfectis, rex eorum Igmazen, vincere antehac adsuetus,
terrore fluctuans mali praesentis, nihilque commerciis vetitis ad vitam spei
sibi restare, si obstinatius egerit, arbitratus, quantum caute fieri potuit et
occulte, prorupit ex acie solus, visumque Theodosium suppliciter petit, ut
Masillam Mazicum optimatem ad se venire iuberet.
52.
per quem, ut rogaverat, missum, clandestinis conloquiis monuit ducem suopte
ingenio pertinacem, ut ad praebendam sibi copiam agendi, quae vellet, popularibus
suis acriter inmineret, eosque adsiduitate pugnandi mutaret in metum, promptos
quidem ad perduellis favorum sed iacturis multiplicibus fessos.
53.
paruit Theodosius dictis et crebritate certaminlum Isaflenses ita protrivit, ut
isdem labentibus move pecudum, Firmus latenter evaderet, et aviis et diuturnis
latebris amendandus, inibi, dum de fuga consultat, tentus ab Igmazene
custodiretur.
54.
et quoniam obscurius gesta didicerat per Masillam, in extremis rebus unum
remedium superesse contemplans, calcare vivendi cupiditatem voluntaria statuit
morte: vinoque consulto distentis et crapulentis, silenti nocte oppressis
altiore somno custodibus, pervigil ipse inpendentis aerumnae terrore, insonis
gradibus relicto cubili, manibus repens et pedibus longius sese discrevit,
repertumque funicu]um, quem finiendae vitae paravere casus, de clavo parieti
adfixo suspendit, ubi collo inserto animam absque mortis cruciabilibus exhalavit.
55.
Quod dolenter ferens Igmazen, ereptamque sibi gloriam gemens, quia non
contigerat ad castra Romana vivum ducere perduellem, interposita fide publica
per Masillam, ipse camelo necati cadaver inpositum ferens, cum tentoria
exercitus adventaret ad Subicarense castellum locata, in iumentum transtulit
sarcinale, et Theodosio obtulit exultanti.
56.
qui convocatis armatis simul atque plebeiis, interrogatisque an agnoscerent vultum,
cum eiusdem esse sine ulla didicisset ambage, ibi paulisper moratus Sitifim
triumphanti similis redit, aetatum ordinumque omnium celebrabili favore
susceptus.
VI.
1.
Dum hoc pulvere per Mauritaniam dux ante dictus anhelat et Africam, Quadorum
natio motu est excita repentino, parum nunc formidanda, sed inmensum quantum
antehac bellatrix et potens, ut indicant properata quondam raptu proclivi,
obsessaque ab isdem ac Marcomannis Aquileia Opitergiumque excisum et cruenta
conplura perceleri acta procinctu, vix resistente perruptis Alpibus Iuliis
principe serio, quem ante docuimus, Marco. et erat, ut barbaris, ratio iusta
querelarum.
2.
Valentinianus enim studio muniendorum limitum glorioso quidem sed nimio ab ipso
principatus initio flagrans, trans flumen Histrum in ipsis Quadorum terris
quasi Romano iuri iam vindicatis aedificari praesidiaria castra mandavit: quod
accolae ferentes indigne, suique cautiores, legatione tenus interim et susurris
arcebant.
3.
sed Maximinus in omne avidus nefas et genuinos mitigare nequiens flatus, quibus
praefecturae accesserat tumor, increpabat Aequitium per Illyricum eo tempore
magistrum armorum ut pervicacem et desidem, nec dum opere, quod maturari
dispositum est, consummato: addebatque ut consulens in commune quod, si parvo
suo Marcelliano deferretur potestas per Valeriam ducis, munimentum absque ulla
causatione consurgeret.
4.
utrumque mox est impetratum. qui promotus profectusque cum venisset ad loca,
intempestive turgens ut filius, nullis adfatibus delinitis his, quos numquam temptatae
cupiditatis figmenta regionum suarum faciebant extorres, opus paulo ante
inchoatum adgreditur, admissa copia rogandi suspensum.
5.
denique Gabinium regem, nequid novaretur modeste poscentem, ut adsensurus humanitate
simulata cum aliis ad convivium conrogavit, quem digredientem post epulas,
hospitalis officii sanctitate nefarie violata, trucidari securum fecit.
6.
Cuius rei tam atrocis disseminatus rumor ilico per diversa et Quados et gentes
circumsitas efferavit, regisque flentes interitum, in unum coactae misere
vastatorias manus, quae Danubium transgressae, cum nihil exspectaretur hostile,
occupatam circa messem agrestem adortae sunt plebem, maioreque parte truncata,
quicquid superfuit, domum cum multitudine varii pecoris abduxerunt.
7.
evenisset profecto tunc inexpiabile scelus, numerandum inter probrosas rei
Romanae iacturas - paulo enim afuit, quin filia caperetur Constanti cibum
sumens in publica villa, quam appellant Pistrensem, cum duceretur Gratiano
nuptura - ni favore propitii nmninis praesens Messalla provinciae rector eam
iudiciali carpento inpositam ad Sirmium vicensimo sexto lapide disparatam cursu
reduxisset effuso.
8.
Hoc casu prospero regia virgine periculo miserae servitutis exempta, cuius nisi
potuisset impetrari redemptio captae, magnas inussisset rei publicae clades,
latius se cum Sarmatis Quadi pandentes, ad raptus et latrocinia gentes
aptissimae, praedas hominum virile et muliebre secus agebant et pecorum,
villarum cineribus exustarum caesorumque incolentium exultantes aerumnis, quos
necopinantes sine ulla parsimonia deleverunt.
9.
per omnia itaque propinqua malorum similium dispersa formidine, praefectus
praetorio agens tunc apud Sirmium Probus, nullis bellorum terroribus adsuetus,
rerum novarum lugubri visu praestrictus, oculosque vix attollens, haerebat diu,
quid capesseret ambigens: et cum paratis velocibus equis noctem proximam
destinasset in fugam, monitus tutiore consilio mansit inmobilis.
10.
didicerat enim omnes secuturos confestim, qui moenibus claudebantur, tegendos
latebris oportunis: quod si contigisset, impropugnata civitas venisset in manus
hostiles.
11.
proinde parumper lenito pavore, ad arripienda, quae urgebant, acri animo
adsurgens, retersit obrutas ruderibus fossas, murorumque maximam partem pacis
diuturnitate contemptam et subversam ad usque celsarum turrium minas expediit,
studio aedificandi coalitus: hac ratione opere velociter absoluto, quod
inpensas aedificandi causa theatri dudum congestas sufficientes ad id, quod
efficere maturabat, invenit. atque huic spectato consilio salutare addidit
aliud, et sagittariorum cohortem e statione proxima, adfuturam obsidio, si
venisset, accivit.
12.
His velut obicibus barbari ab oppugnanda urbe depulsi, parum ad has
calliditates dimicandi sollertes, sarcinisque inpediti praedarum, ad Aequitii
vertuntur indaginem. et cum ad Valeriae spatia longe remota secessisse raptorum
didicissent indiciis, illuc properato petierant. gradu frendentes, hacque ex
causa iugulo eius intenti, quod per ipsum circumventum regem existimabant
insontem.
13.
quibus concito cursu ruentibus infestius, obviam legiones motae sunt duae,
Pannonica et Moesiaca, valida proeliis manus: quae si conspirasset, abierat
procul dubio victrix. sed dum discretim grassatores adoriri festinant, ortis
inter se discordiis inpediti de honore certabant et dignitate.
14.
quo intellecto Sarmatae sagacissimi, non exspectato certandi signo sollemni,
Moesiacam primam incessunt, dumque milites arma tardius per tumultum expediunt,
interfectis plurimis aucti fiducia, aciem perrupere Pannonicam, disiectaque
agminis mole, geminatis ictibus omnem paene delessent, ni periculo mortis aliquos
citum extraxisset effugium.
15.
Inter haec fortunae dispendia tristioris dux Moesiae Theodosius iunior, prima
etiam tum lanugine iuvenis, princeps postea perspectissimus, Sarmatas Liberos
ad discretionem servorum rebellium appellatos, conlimitia nostra ex alio latere
invadentes, aliquotiens expulit et adflixit, congressibus densis adtritos,
adeoque obsistentes fortissime turbas confluentes oppressit, ut caesorum
plurium alites iuste sanguine satiaret et feras.
16.
unde residui tumore iam deflagrante metuentes, ne idem dux virtutis, ut
apparuit, expeditae, in primo finium aditu incursantes cuneos sterneret aut
fugaret, vel insidias per silvarum locaret occulta, post multos perrumpendi
conatus subinde temptatos in cassum, abiecta pugnandi fiducia concessionem
petivere praeteritorum et veniam, victique ad tempus indultae foederibus pacis
nihil egere contrarium, eo maxime timore perculsi quod ad tutelam Illyrici
Gallicani militis validum accesserat robur.
17.
Dum haec tot ac talia per turbines agitantur adsiduos, Claudio regente urbem
aeternam, Tiberis, qui media intersecans moenia, cloacis et fluviis
abundantibus multis Tyrreno mari miscetur, effusione imbrium exuberans nimia et
supra amnis speciem pansus, omnia paene contexit.
18.
et stagnantibus civitatis residuis membris, quae tenduntur in planitiem
molliorem, monti soli et quicquid insularum celsius eminebat, a praesenti metu
defendebatur: et ne multi inedia contabescerent, undarum magnitudine nusquam
progredi permittente, lembis et scaphis copia suggerebatur abunde ciborum at
vero ubi tempestas mollivit et flumen retinaculis ruptis redit ad solitum
cursum, absterso metu nihil postea molestum exspectabatur.
19.
hic ipse praefectus egit admodum quiete, nullam seditionem super querela iusta
perpessus, et instauravit vetera plurima. inter quae porticum excitavit
ingentem lavacro Agrippae contiguam, Eventus Boni cognominatam ea re, quod
huius numinis prope visitur templum.
|