I.
1.
Inter has turbarum difficultates, quas perfidia ducis rege Quadorum excitavit
occiso per scelus, dirum in oriente committitur facinus, Papa Armeniorum rege
clandestinis insidiis obtruncato: cuius materiae impio conceptae consilio hanc
primordialem fuisse novimus causam.
2.
consarcinabant in hunc etiam tum adultum crimina quaedam apud Valentem
exaggerentes male sollertes homines, dispendiis saepe communibus pasti. inter
quos erat Terentius dux demisse ambulans, semperque submaestus, sed, quoad
vixerat, acer dissensionum instinctor.
3.
qui adscitis in societatem gentilibus paucis, ob flagitia sua suspensis in
metum, scribendo ad comitatum adsidue Cylacis necem replicabat et Artabanis, addens
eundem iuvenem ad superbos actus elatum nimis esse in subiectos inmanem.
4.
unde quasi futurus particeps suscipiendi tunc pro instantium rerum ratione
tractatus, idem Papa regaliter vocatus, et apud Tarsum Ciliciae obsequiorum
specie custoditus, cum neque ad imperatoris castra accipi nec urgentis adventus
causam scire cunctis reticentibus posset, tandem secretiore indicio conperit,
per litteras Romano rectori suadere Terentium, mittere prope diem alterum Armeniae
regem, ne odio Papae speque quod revertetur, natio nobis oportuna deficeret ad
iura Persarum, eam rapere vi vel metu vel adulatione flagrantium.
5.
Quae reputans ille, inpendere sibi praesagiebat exitium grave. et doli iam
prudens, neque aliam nisi cito discessu salutis reperiens viam, suadentibus
his, quibus fidebat, conglobatis trecentis comitibus secutis eum e patria, cum
equis velocissimis, ut in magnis solet dubiisque terroribus, audacter magis
quam considerate pleraque diei parte emensa egressus cuneatim properabat
intrepidus.
6.
cumque eum provinciae moderator, apparitoris, qui portam tuebatur percitus
festinato studio, repperisset in suburbanis, ut remaneret enixius obsecrabat,
et parum hoc impetrato, mortis aversus est metu.
7.
nec minus paulo postea legionem secutam iamque adventantem ipse cum
promptissimis retrorsus excurrens, fundensque in modum scintillarum sagittas, sed
voluntate errans, ita in fugam conpulit ut cum tribuno milites universi
perterrefacti vividius quam venerant remearent ad muros.
8.
exin solutus omni formidine, biduo et binoctio exanclatis itinerum laboribus magnis,
cum ad flumen venisset Euphraten, et inopia navium voraginosum amnem vado
transire non posset, nandi imprudentia paventibus multis, ipse omnium maxime
cunctabatur: et remansisset, ni cunctis versantibus varia, id reperire
potuisset effugium in necessitatis abrupto tutissimum.
9.
lectulos in villis repertos binis utribus suffulserunt, quorum erat abundans
prope in agris vinariis copia: quibus singulis proceres insisidentes et regulus
ipse, iumenta trahentes, praeruptos undarum occursantium fluctus obliquatis
meatibus declinabant: hocque commento tandem ad ulteriorem ripam post extrema
discrimina pervenerunt.
10.
residui omnes equis invecti natantibus, et circumluente flumine saepe demersi
iactatique, infirmati periculoso madore expelluntur ad contrarias margines, ubi
paulisper refecti expeditius quam diebus praeteritis incedebant.
11.
Hoc nuntiato princeps ante dicti fuga perculsus, quem elaqueatum fidem rupturum
existimabat, cum sagittariis mille succinctis et levibus Danielum mittit et
Barzimerem revocaturos eum, comitem unum, alterum Scutariorum tribunum.
12.
hi locorum gnaritate confisi, quod ille properans ut peregrinus et insuetus,
maeandros faciebat et gyros, conpendiosis vallibus eius itinera praevenerunt,
et divisis inter se copiis, clausere vias proximas duas, trium milium
intervallo distinctas, ut transiturus per utramvis caperetur inprovidus: sed
evanuit cogitatum hoc casu.
13.
viator quidam ad citeriora festinans cum clivum armato milite vidisset
oppletum, per posterulam tramitem medium squalentem frutectis et sentibus
vitabundus excedens, in Armenios incidit fessos, et ductus ad regem, arcano
semone solum, quae viderat, docet ac retinetur intactus.
14.
moxque metu dissimulato eques mittitur clandestinus ad dextrum itineris latus,
diversoria paraturus et cibum, quo paulum progresso, in laevum tractum item
talia facturus ire iubetur ocissime, alterum aliorsum nesciens missum.
15.
quibus ita utiliter ordinatis, rex ipse cum suis, dumeta per quae venit
relegente eo rursus monstranteque hispidam et iumento onusto exiguam callem
post terga relictis militibus evolavit, qui captis eius ministris, missis ad
mentes observantium praestringendas, quasi venaticiam praedam modo non
porrectis brachiis exspectabant. dumque hi venturum operiuntur, ille regno
incolumis restitutus et cum gaudio popularium summo susceptus fide grandi
remansit inmobilis, iniuriis, quas pertulerat, omnibus demussatis.
16.
Danielus post haec et Barzimeres cum lusi iam iam revertissent, probrosis
lacerati conviciis ac si inertes et desides, ut hebetatae primo adpetitu
venenatae serpentes, ora exacuere letalia, cum primum potuissent, lapso pro
virium copia nocituri.
17.
et leniendi causa flagitii sui vel fraudis, quam meliore consilio pertulerunt,
apud imperatoris aures rumorum omnium tenacissimas incessebant falsis
criminibus Papam, incentiones Circeas in vertendis debilitandisque corporibus
miris modis eum callere fingentes: addentesque quod huius modi artibus offusa
sibi caligine mutata sua suorumque forma transgressus, tristes sollicitudines,
si huic inrisioni superfuerit, excitabit.
18.
Hinc in illum inexplicabile auctum principis odium, et doli struebantur in
dies, ut per vim ei vel clam vita adimeretur: agentique tunc in Armenia
Traiano, et rem militarem curanti id secretis committitur scriptis.
19.
qui inlecebrosis regem insidiis ambiens, et modo serenae mentis Valentis
indices litteras tradens, modo ipse sese eius conviviis ingerens, ad ultimum
conposita fraude ad prandium verecundius invitavit: qui nihil adversum metuens
venit, concessoque honoratiore discubuit loco.
20.
cumque adponerentur exquisitae cuppediae, et aedes amplae nervorum et
articulato flatilique sonitu resultarent, iam vino incalescente, ipso convivii
domino per simulationem naturalis cuiusdam urgentis egresso, gladium destrictum
intentans, torvo lumine ferociens quidam inmittitur barbarus asper ex his, quos
scurras appellant, confossurus iuvenem, ne exilire posset etiam tum
praepeditum.
21.
quo viso regulus forte prominens ultra torvm, expedito dolone adsurgens ut
vitam omni ratione defenderet, perforato pectore deformis procubuit victima,
ictibus multiplicatis foede concisa.
22.
hocque figmento nefarie decepta credulitate, inter epulas, quae reverendae sunt
vel in Euxino ponto, hospitali numine contuente peregrinus cruor in ambitiosa
lintea conspersus spumante sanie satietati superfuit convivarum, horrore maximo
dispersorum. ingemiscat siquis vita digressis est dolor, huius adrogantiam
facti Fabricius ille Luscinus, sciens qua animi magnitudine Democharen vel, ut
quidam scribunt, Niciam ministrum reppulerit regium, conloquio occultiore
pollicitum, quod Pyrrum Italiam tunc bellis saevissimis exurentem veneno
poculis necabit infectis, scripseritque ad regem ut ab interiore caveret
obsequio. tantum reverentiae locum apud priscam illam iustitiam vel hostilis
mensae genialitas obtinebat.
23.
verum excusabatur recens inusitatum facinus et pudendum necis exemplo
Sertorianae, adulatoribus forsitan ignorantibus quod, ut Demosthenes perpetuum
Graeciae decus adfirmat, numquam similitudine aut inpunitate alterius criminis
diluitur id quod contra ac liceat arguitur factum.
II.
1.
Haec per Armeniam notabiliter gesta sunt. Sapor vero post suorum pristinam
cladem conperto interitu Papae, quem sociare sibi inpendio conabatur, maerore
gravi perculsus augenteque nostri exercitus alacritate formidinem, maiora sibi
praeseminans,
2.
Arsace legato ad principem misso, perpetuam aerumnarum causam deseri penitus
suadebat Armeniam: si id displicuisset, aliud poscens, ut Hiberiae divisione
cessante remotisque inde partis Romanae praesidiis, Aspacures solus regnare
permitteretur, quem ipse praefecerat genti.
3.
ad quae Valens in hanc respondit sententiam nihil derogare se posse placitis ex
consensu firmatis, sed ea studio curatiore defendere. glorioso proposito
contrariae regis litterae hieme iam extrema perlatae sunt, vana causantis et
tumida. adseverabat enim non posse semina radicitus amputari discordiarum, nisi
intervenissent conscii pacis foederatae cum Ioviano, quorum aliquos vita
didicerat abscessisse.
4.
Ingravescente post haec altius cura, imperator eligere consilia quam invenire
sufficiens, id conducere rebus existimans, Victorem magistrum equitum et
Urbicium Mesopotamiae ducem ire propere iussit in Persas, responsum absolutum
et unius modi perferentes: quod rex iustus et suo contentus, ut iactitabat,
sceleste concupiscat Armeniam, ad arbitrium suum vivere cultoribus eius
permissis: sed ni Sauromaci praesidia militum inpertita principio sequentis
anni, ut dispositum est, inpraepedita reverterint, invitus ea conplebit, quae
sponte sua facere supersedit.
5.
quae legatio recta quidem et libera, ni deviasset in eo, quod absque mandatis
oblatas sibi regiones in eadem Armenia suscepit exiguas. Qua regressa advenit
Surena potestatis secundae post regem, has easdem imperatori offerens partes,
quas audacter nostri sumpsere legati.
6.
quo suscepto liberaliter et magnifice sed parum impetrato, quod poscebat,
remisso, parabantur magna instrumenta bellorum, ut mollita hieme imperatore
tribus agminibus perrupturo Persidem, ideoque Scytharum auxilia festina
celeritate mercante.
7.
Proinde parum adeptus ea, quae spe vana conceperat Sapor, ultraque solitum
asperatus, quod ad expeditionem accingi rectorem conpererat nostrum: iram eius
conculcans Surenae dedit negotium, ut ea, quae Victor comes susceperat et
Urbicius, armis repeteret, si quisquam repugnaret, et milites Sauromacis
praesidio destinati malis adfligerentur extremis.
8.
haecque, ut statuerat, maturata confestim nec emendari potuerunt nec vindicari,
quia rem Romanam alius circumsteterat metus totius Gothiae, Thracias licentius
perrumpentis: quae funera tunc explicari poterunt carptim, si ad ea quoque
venerimus.
9.
Haec per eoos agitata sunt tractus. quorum inter seriem Africanas clades et
legatorum Tripoleos manes inultos etiam tum et errantes sempiternus vindicavit
iustitiae vigor, aliquotiens serus sed scrupulosus quaesitor gestorum recte vel
secius, hoc modo.
10.
Remigius, quem populanti provincias rettulimus comiti favisse Romano, postquam
Leo in eius locum magister esse coepit officiorum, a muneribus rei publicae iam
quiescens, negotiis se ruralibus dedit prope Mogontiacum in genitalibus locis.
11.
quem ibi morantem securius praefectus praetorio Maximinus reversum ad otium
spernens, ut solebat dirae luis ritu grassari per omnia, laedere modis quibus
poterat adfectabat: utque rimaretur plura, quae latebant, Caesarium antehac eius
domesticum, postea notarium principis, raptum, quae Remigius egerit vel quantum
acceperit, ut Romani iuvaret actus infandos, per quaestionem cruentam
interrogabat. I
12.
quibus ille cognitis, cum esset, ut dictum est, in secessu, conscientia malorum
urgente, vel rationem formidine superante calumniarum, innodato gutture laquei
nexibus interiit.
|