V.
1.
Antoninus quidam ex mercatore opulento rationarius apparitor Mesopotamiae
ducis, tunc protector, exercitatus et prudens perque omnes illas notissimus
terras, aviditate quorundam nexus ingentibus damnis cum iurgando contra potentes
se magis magisque iniustitia frangi contemplaretur, ad deferendam potioribus
gratiam qui spectabant negotium inclinatis, ne contra acumina calcitraret,
flexit se in blanditias molliores confessusque debitum per conludia in nomen
fisci translatum, iamque ausurus inmania rimabatur tectius rei publicae membra
totius et utriusque linguae litteras sciens circa ratiocinia versabatur, qui
vel quarum virium milites ubi agant vel procinctus tempore quo sint venturi
describens, itidem armorum et commeatuum copiae aliaque usui bello futura an
abunde suppetant indefessa sciscitatione percontans.
2.
et cum totius orientis didicisset interna, virorum stipendiique parte maxima
per Illyricum distributa, ubi distinebatur ex negotiis seriis imperator,
adlapsuro iam praestituto die solvendae pecuniae, quam per syngrapham debere se
confiteri vi metuque conpulsus est, cum omnibus se prospiceret undique
periculis opprimendum, largitionum comite ad alterius gratiam infestius perurgente,
fugam ad Persas cum coniuge liberis et omni vinculo caritatum ingenti molimine
conabatur.
3.
atque ut lateret stationarios milites, fundum in Hiaspide, qui locus Tigridis
fluentis adluitur, pretio non magno mercatur. hocque commento cum nullus causam
veniendi ad extremas Romani limitis partes iam possessorem cum plurimis auderet
exigere, per familiares fidos peritosque nandi occultis saepe conloquiis cum
Tamsapore habitis, qui tractus omnes adversos ducis potestate tunc tuebatur, et
antea cognitus misso a Persicis castris auxilio virorum pernicium, lembis
inpositus cum omni penatium dulcedine nocte concubia transfretat, re contraria,
specie Zopyri illius simi]is Babylonii proditoris.
4.
Rebus per Mesopotamiam in hunc statum deductis Palatina cohors palinodiam in
exitium concinens nostrum invenit tandem amplam nocendi fortissimo viro,
auctore et incitatore coetu spadonum, qui feri et acidi semper carentesque
necessitudinibus ceteris divitias solas ut filiolas iucundissimas amplectuntur.
5.
stetitque sententia ut Sabinianus vietus quidem senex et bene nummatus sed
inbellis et ignavus et ab impetranda magisterii dignitate per obscuritatem adhuc
longe discretus praeficiendus eois partibus mitteretur, Ursicinus vero
curaturus pedestrem militiam et successurus Barbationi ad comitatum
reverteretur, quo praesens rerum novarum avidus concitor, ut iactabant, a
gravibus inimicis et metuendis incesseretur.
6.
Dum haec in castris Constantii quasi per lustra aguntur et scaenam et
diribitores venundatae subito potestatis pretium per potiores diffunditant
domos, Antoninus ad regis hiberna perductus aventer suscipitur et apicis
nobilitatus auctoritate - quo honore participantur mensae regales et meritorum
apud Persas ad suadendum ferendasque sententias in contionibus ora panduntur -
non contis nec remulco ut aiunt, id est non flexiloquis ambagibus vel obscuris,
sed velificatione plena in rem publicam ferebatur eundemque incitans regem ut
quondam Maharbal lentitudinis increpans Hannibalem, posse eum vincere sed
victoria uti nescire adsidue praedicabat.
7.
educatus enim in medio ut rerum omnium gnarus auditorum nanctus vigiles sensus
et aurium delenimenta captantes nec laudantium sed secundum Homericos Phaeacas
cum silentio admirantium iam inde quadragesimi anni memoriam replicabat, post
bellorum adsiduos casus et maxime apud Hileiam et Singaram, ubi acerrima illa
nocturna concertatione pugnatum est, nostrorum copiis ingenti strage confossis
quasi dirimente quodam medio fetiali Persas nondum Edessam nec pontes Euphratis
tetigisse victores, quos armipotentia fretos successibusque magnificis ita
dilatasse decuerat rem et maxime eo tempore quo diuturnis bellorum civilium
motibus sanguis utrimque Romani roboris fundebatur.
8.
His ac talibus subinde inter epulas sobrius perfuga, ubi de apparatu bellorum
et seriis rebus apud eos Graiorum more veterum consultatur, regem incendebat
ardentem, ut exacta hieme statim arma fretus fortunae suae magnitudine
concitaret, ipse quoque in multis ac necessariis operam suam fidenter
promittens.
VI.
1.
Sub isdem fere diebus Sabinianus adepta repentina potestate sufflatus et
Ciliciae fines ingressus decessori suo principis litteras dedit hortantis, ut
ad comitatum dignitate adficiendus superiore citius properaret, eo necessitatum
articulo quo etiam, si apud Thulen moraretur Ursicinus, acciri eum magnitudo
rerum ratione probabili flagitabat, utpote disciplinae veteris et longo usu
bellandi artis Persicae scientissimum.
2.
quo rumore provinciis percitis ordines civitatum et populi decretis et
adclamationibus densis iniecta manu detinebant penes se publicum defensorem,
memores, quod relictus ad sui tutelam cum inerti et umbratili milite nihil
amiserat per decennium, simul metuentes saluti quod tempore dubio, remoto illo
advenisse hominem compererant inertissimum.
3.
credimus - neque enim dubium est - per aerios tramites famam praepetem
volitare, cuius indicio haec gesta pandente, consiliorum apud Persas summo
proponebatur: et multis ultro citroque deliberatis placuit Antonino suadente ut
Ursicino procul amoto despectoque novello duce, posthabitis civitatum
perniciosis obsidiis perrumperetur Euphrates ireturque prorsus, ut occupari
possint provinciae fama celeritate praeventa, omnibus ante bellis, nisi
temporibus Gallieni, intactae paceque longissima locupletes, cuius rei
prosperante deo ductorem commodissimum fore spondebat.
4.
laudato firmatoque concordi omnium voluntate consilio conversisque universis ad
ea quae erant citius congerenda, commeatus milites arma ceteraque instrumenta,
quae poscebat procinctus adventans, perpetua hieme parabantur.
5.
Nos interea paulisper cis Taurum morati ex imperio ad partes Italiae
festinantes prope flumen venimus Hebrum ex Odrysarum montibus decurrentem
ibique principis scripta suscepimus iubentia omni causatione posthabita reverti
Mesopotamiam sine apparitione ulla expeditionem curaturi periculosam, ad alium
omni potestate translata.
6.
quod ideo per molestos formatores imperii struebatur ut, si Persae frustra
habiti redissent ad sua, ducis novi virtuti facinus adsignaretur egregium; si
fortuna sequior ingruisset, Ursicinus reus proditor rei publicae deferretur.
7.
agitati ita sine rationibus, diu cunctati reversique fastidii plenum Sabinianum
invenimus hominem mediocris staturae et parvi angustique animi vix sine turpi
metu sufficientem ad levem convivii nedum proelii strepitum perferendum.
8.
Tamen quoniam speculatores apparatus omnes apud hostes fervere constanti
adseveratiove perfugis concinentibus adfirmabant, oscitante homunculo Nisibin
propere venimus utilia paraturi, me dissimulantes obsidium Persae civitati
supervenirent incautae.
9.
dumque intra muros maturanda perurgerentur, fumus micantesque ignes adsidue a
Tigride per Castra Maurorum et Sisara et conlimitia reliqua ad usque civitatem
continui perlucebant solito crebriores, erupisse hostium vastatorias manus
superato flumine permonstrantes.
10.
qua causa ne occuparentur itinera, celeri cursu praegressi cum ad secundum
lapidem venissemus, liberali forma puerum torquatum, ut coniectabamus octennem,
in aggeris medio vidimus heiulantem, ingenui cuiusdam filium, ut aiebat; quem
mater dum inminentium hostium terrore percita fugeret, inpeditior trepidando
reliquerat solum. hunc dum imperatu ducis miserati commotique inpositum equo
prae me ferens ad civitatem reduco, circumvallato murorum ambitu praedatores
latius vagabantur.
11.
et quia me obsidionales aerumnae terrebant, intra semiclausam posticam exposito
puero nostrorum agmen agilitate volucri repetebam exanimis, nec multum afuit
quin caperer.
12.
nam cum Abdigildum quendam tribunum fugientem cum calone ala sequeretur
hostilis, lapsoque per fugam domino servum deprehensum, cum ego rapido ictu
transirem, interrogassent quisnam provectus sit iudex, audissentque Ursicinum
paulo ante urbem ingressum montem Izalam petere: occiso indice in unum quaesiti
conplures nos inrequietis cursibus sectabantur.
13.
quos cum iumenti agilitate praegressus apud Amudin munimentum infirmum
dispersis per pabulum equis recubantes nostros securius invenissem, porrecto extentius
brachio et summitatibus sagi contortis elatius adesse hostes signo solito
demonstrabam isdemque iunctus impetu communi ferebar equo iam fatiscente.
14.
terrebat autem nos plenilunium noctis et planities supina camporum, nulla, si
occupasset artior casus, latibula praebere sufficiens, ubi nec arbores nec
frutecta nec quicquam praeter herbas humiles visebatur.
15.
excogitatum est ergo ut ardente superposita lampade et circumligata, ne rueret,
iumentum solum, quod eam vehebat, solutum sine rectore laevorsus ire
permitteretur, cum nos ad montanos excessus dextra positos tenderemus ut
praelucere sebalem facem duci lenius gradienti Persae credentes eum tenerent
potissimum cursum; quod nisi fuisset praevisum, circumventi et capti sub
dicionem venissemus hostilem.
16.
Hoc extracti periculo cum ad nemorosum quendam locum vineis arbustisque
pomiferis consitum Meiacarire nomine venissemus, cui fontes dedere vocabulum
gelidi, lapsis accolis omnibus solum in remoto secessu latentem invenimus
militem, qui oblatus duci et locutus varia prae timore ideoque suspectus,
adigente metu qui intentabatur, pandit rerum integram fidem docetque quod apud
Parisios natus in Galliis, et equestri militans turma vindictam quondam
commissi facinoris timens ad Persas abierat profugus, exindeque morum probitate
spectata sortita coniuge liberisque susceptis speculatorem se missum ad nostra,
saepe veros nuntios reportasse. at nunc se a Tamsapore et Nohodare optimatibus
missum, qui catervas ductaverant praedatorum, ad eos redire, quae didicerat,
perlaturum. Post haec, adiectis quae agi
in parte diversa norat, occiditur.
17.
Proinde curarum crescente sollicitudine inde passibus citis Amidam pro temporis
copia venimus civitatem postea secutis cladibus inclytam. quo reversis
exploratoribus nostris in vaginae internis notarum figuris membranam repperimus
scriptam a Procopio ad nos perferri mandatam - quem legatum ad Persas antea
missum cum comite Lucilliano praedixi - haec consulto obscurius indicantem, ne
captis baiulis sensuque intellecto scriptorum excitaretur materia funestissima.
18.
Amendatis procul Graiorum legatis, forsitan et necandis rex longaevus non
contentus Hellesponto, iunctis Granici et Rhyndaci pontibus Asiam cum numerosis
populis pervasurus adveniet, suopte ingenio inritabilis et asperrimus, auctore
et incensore Hadriani quondam Romani Principis successore; actum et conclamatum
est ni caverit Graecia.
19.
Qui textus significabat Persarum regem transitis fluminibus Anzaba et Tigride, Antonino
hortante dominium orientis adfectare totius. his ob perplexitatem nimiam
aegerrime lectis consilium suscipitur prudens.
20.
Erat eo tempore Satrapa Corduenae, quae obtemperabat potestati Persarum,
Iovinianus nomine appellatus in solo Romano adulescens, nobiscum occulte
sentiens ea gratia, quod obsidatus sorte in Syriis detentus et dulcedine
liberalium studiorum inlectus remeare ad nostra ardenti desiderio gestiebat.
21.
ad hunc missus ego cum centurione quodam fidissimo exploratius noscendi gratia,
quae gerebantur, per avios montes angustiasque praecipites veni. visusque et
agnitus comiterque susceptus causam praesentiae meae uni illi confessus
adiuncto taciturno aliquo locorum perito mittor ad praecelsas rupes exinde
longe distantes, unde nisi oculorum deficeret acies, ad quinquagesimum usque
lapidem quodvis etiam minutissimum apparebat.
22.
ibi morati integrum biduum, cum sol tertius adfulsisset, cernebamus terrarum
omnes ambitus subiectos, quos horizontas appellamus, agminibus oppletos
innumeris et antegressum regem vestis claritudine rutilantem. quem iuxta laevus
incedebat Grumbates Chionitarum rex novus aetate quidem media rugosisque
membris sed mente quadam grandifica multisque victoriarum insignibus nobilis;
dextra rex Albanorum pari loco atque honore sublimis; post duces varii
auctoritate et potestatibus eminentes, quos ordinum omnium multitudo sequebatur
ex vicinarum gentium roboribus lecta, ad tolerandam rerum asperitatem diuturnis
casibus erudita.
23.
Quo usque nobis Doriscum Thraciae oppidum et agminatim intra consaepta
exercitus recensitos Graecia fabulosa narrabis? cum nos cauti vel, ut verius
dixerim, timidi nihil exaggeremus praeter ea quae fidei testimonia neque
incerta monstrarunt.
|