|
9.
Utrum cetera nomina in codicem accepti et expensi digesta habes an non? Si non, quo modo tabulas conficis? si etiam, quam ob
rem, cum cetera nomina in ordinem referebas, hoc nomen triennio amplius, quod
erat in primis magnum, in adversariis relinquebas? Nolebas sciri debere tibi
Roscium; cur scribebas? Rogatus eras ne referres; cur in adversariis scriptum
habebas?
Sed haec quamquam firma esse video, tamen ipse
mihi satis facere non possum, nisi a C. Fannio ipso testimonium sumo hanc
pecuniam ei non deberi. Magnum est quod conor, difficile est quod polliceor; nisi
eundem et adversarium et testem habuerit Roscius, nolo vincat.
10.
Pecunia tibi debebatur certa, quae nunc petitur per iudicem, in qua legitimae
partis sponsio facta est. Hic tu si amplius HS nummo petisti, quam tibi debitum
est, causam perdidisti, propterea quod aliud est iudicium, aliud est arbitrium.
Iudicium est pecuniae certae, arbitrium incertae; ad iudicium hoc modo venimus
ut totam litem aut obtineamus aut amittamus; ad arbitrium hoc animo adimus ut
neque nihil neque tantum quantum postulavimus consequamur. Ei rei ipsa verba formulae testimonio sunt.
11.
Quid est in iudicio? Derectum, asperum, simplex: si paret HS iccc dari—. Hic
nisi planum facit HS iccc ad libellam sibi deberi, causam perdit. Quid est in arbitrio? Mite,
moderatum: qvantvm aeqvivs et melivs sit dari. Ille tamen confitetur plus se
petere quam debeatur, sed satis superque habere dicit quod sibi ab arbitro
tribuatur. Itaque alter causae confidit, alter diffidit.
12.
Quae cum ita sint, quaero abs te quid ita de hac pecunia, de his ipsis HS iccc,
de tuarum tabularum fide compromissum feceris, arbitrum sumpseris qvantvm
aeqvivs et melivs sit dari repromittiqve si pareat. Quis in hanc rem fuit
arbiter? Utinam is quidem Romae esset! Romae est. Utinam adesset in iudicio! Adest. Utinam sederet in
consilio C. Pisonis! Ipse C. Piso est. Eundemne tu arbitrum et iudicem sumebas?
eidem et infinitam largitionem remittebas et eundem in angustissimam formulam
sponsionis concludebas? Quis umquam ad arbitrum, quantum petiit, tantum
abstulit? Nemo; quantum enim aequius esset sibi dari, petiit. De quo nomine ad
arbitrum adisti, de eo ad iudicem venisti!
|