|
19b. Nascitur,
iudices, causa Corneli ex ea lege quam L. Gellius Cn. Cornelius ex senatus sententia tulerunt; qua lege
videmus <rite> esse sanctum ut cives Romani sint ii quos Cn. Pompeius
de consili sententia singillatim civitate donaverit. Donatum esse L. Cornelium
praesens Pompeius dicit, indicant publicae tabulae. Accusator fatetur, sed
negat ex foederato populo quemquam potuisse, nisi is populus fundus factus
esset, in hanc civitatem venire.
20. O
praeclarum interpretem iuris, auctorem antiquitatis, correctorem atque
emendatorem nostrae civitatis, qui hanc poenam foederibus adscribat, ut omnium
praemiorum beneficiorumque nostrorum expertis faciat foederatos! Quid enim
potuit dici imperitius quam foederatos populos fieri fundos oportere? nam id
non magis est proprium foederatorum quam omnium liberorum. Sed totum hoc, iudices,
in ea fuit positum semper ratione atque sententia ut, cum iussisset populus
Romanus aliquid, si id adscivissent socii populi ac Latini, et si ea lex, quam
nos haberemus, eadem in populo aliquo tamquam in fundo resedisset, ut tum lege
eadem is populus teneretur, non ut de nostro iure aliquid deminueretur, sed ut
illi populi aut iure eo quod a nobis esset constitutum aut aliquo commodo aut
beneficio uterentur.
21. Tulit
apud maiores nostros legem C. Furius de testamentis, tulit Q. Voconius de
mulierum hereditatibus; innumerabiles aliae leges de civili iure sunt latae;
quas Latini voluerunt, adsciverunt; ipsa denique Iulia, qua lege civitas est
sociis et Latinis data, qui fundi populi facti non essent civitatem non
haberent. In quo magna contentio Heracliensium et Neapolitanorum fuit, cum
magna pars in iis civitatibus foederis sui libertatem civitati anteferret.
Postremo haec vis est istius et iuris et verbi, ut fundi populi beneficio
nostro, non suo iure fiant.
22. Cum
aliquid populus Romanus iussit, id si est eius modi ut quibusdam populis, sive
foederatis sive liberis, permittendum esse videatur ut statuant ipsi non de
nostris sed de suis rebus, quo iure uti velint, tum utrum fundi facti sint an
non quaerendum esse videatur; de nostra vero re publica, de nostro imperio, de
nostris bellis, de victoria, de salute fundos populos fieri noluerunt. Atqui si
imperatoribus nostris, si senatui, si populo Romano non licebit propositis
praemiis elicere ex civitatibus sociorum atque amicorum fortissimum atque optimum
quemque ad subeunda pro salute nostra pericula, summa utilitate ac maximo saepe
praesidio periculosis atque asperis temporibus carendum nobis erit.
23. Sed,
per deos immortalis, quae est ista societas, quae amicitia, quod foedus, ut aut
nostra civitas careat in suis periculis Massiliensi propugnatore, careat
Gaditano, careat Saguntino, aut, si quis ex his populis sit exortus qui nostros
duces auxilio laboris, commeatus periculo suo iuverit, qui cum hoste nostro
comminus in acie saepe pugnarit, qui se saepe telis hostium, qui dimicationi
capitis, qui morti obiecerit, nulla condicione huius civitatis praemiis adfici
possit?
24. Etenim
in populum Romanum grave est non posse uti sociis excellenti virtute praeditis,
qui velint cum periculis nostris sua communicare; in socios vero ipsos, et in
eos de quibus agimus foederatos, iniuriosum et contumeliosum est iis praemiis
et iis honoribus exclusos esse fidelissimos et coniunctissimos socios quae
pateant stipendiariis, pateant hostibus, pateant saepe servis. Nam
stipendiarios ex Africa, Sicilia, Sardinia, ceteris provinciis multos civitate
donatos videmus, et, qui hostes ad nostros imperatores perfugissent et magno
usui rei publicae nostrae fuissent, scimus civitate esse donatos; servos
denique, quorum ius, fortuna, condicio infima est, bene de re publica meritos
persaepe libertate, id est civitate, publice donari videmus.
|