IntraText Table of Contents | Words: Alphabetical - Frequency - Inverse - Length - Statistics | Help | IntraText Library | Search |
1.
Cum transitu Hasdrubalis quantum in Italiam declinaverat belli tantum levatae
Hispaniae viderentur, renatum ibi subito par priori bellum est. Hispanias ea
tempestate sic habebant Romani Poenique: Hasdrubal Gisgonis filius ad Oceanum
penitus Gadesque concesserat: nostri maris ora omnisque ferme Hispania qua in
orientem vergit Scipionis ac Romanae dicionis erat. novus imperator Hanno in
locum Barcini Hasdrubalis novo cum exercitu ex Africa transgressus Magonique
iunctus cum in Celtiberia, quae media inter duo maria est, brevi magnum hominum
numerum armasset, Scipio adversus eum M. Silanum cum decem haud amplius milibus
militum, equitibus quingentis misit. Silanus quantis maximis potuit itineribus
- impediebant autem et asperitates viarum et angustiae saltibus crebris, ut
pleraque Hispaniae sunt, inclusae - tamen non solum nuntios sed etiam famam
adventus sui praegressus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis ad hostem
pervenit. eisdem auctoribus compertum est cum decem circiter milia ab hoste
abessent bina castra circa viam qua irent esse; laeva Celtiberos novum
exercitum, supra novem milia hominum, dextra Punica tenere castra; ea
stationibus vigiliis omni iusta militari custodia tuta et firma esse: illa
altera soluta neglectaque, ut barbarorum et tironum et minus timentium quod in
sua terra essent.
Ea prius adgredienda ratus Silanus signa quam maxime ad laevam iubebat ferri,
necunde ab stationibus Punicis conspiceretur; ipse praemissis speculatoribus
citato agmine ad hostem pergit.
2.
Tria milia ferme aberat, cum hauddum quisquam hostium senserat; confragosa
loca, et obsiti virgultis tegebant colles. ibi in cava valle atque ob id
occulta considere militem et cibum capere iubet; interim speculatores
transfugarum dicta adfirmantes venerunt; tum sarcinis in medium coniectis arma
Romani capiunt acieque iusta in pugnam vadunt. mille passuum aberant, cum ab
hoste conspecti sunt trepidarique repente coeptum; et Mago ex castris citato
equo ad primum clamorem et tumultum advehitur. erant in Celtiberorum exercitu
quattuor milia scutata et ducenti equites; hanc iustam legionem - et id ferme
roboris erat - in prima acie locat: ceteros levem armaturam in subsidiis
posuit. cum ita instructos educeret e castris, vixdum in egressos vallo [eos]
Romani pila coniecerunt. subsidunt Hispani adversus emissa tela ab hoste, inde
ad mittenda ipsi consurgunt; quae cum Romani conferti, ut solent, densatis
excepissent scutis, tum pes cum pede conlatus et gladiis geri res coepta est.
ceterum asperitas locorum et Celtiberis, quibus in proelio concursare mos est,
velocitatem inutilem faciebat, et haud iniqua eadem erat Romanis stabili pugnae
adsuetis, nisi quod angustiae et internata virgulta ordines dirimebant et
singuli binique velut cum paribus conserere pugnam cogebantur. quod ad fugam
impedimento hostibus erat, id ad caedem eos velut vinctos praebebat; et iam
ferme omnibus scutatis Celtiberorum interfectis levis armatura et
Carthaginienses, qui ex alteris castris subsidio venerant, perculsi
caedebantur. duo haud amplius milia peditum et equitatus omnis vix inito
proelio cum Magone effugerunt: Hanno alter imperator cum eis qui postremi iam
profligato proelio advenerant vivus capitur. Magonem fugientem equitatus ferme
omnis et quod veterum peditum erat secuti, decimo die in Gaditanam provinciam
ad Hasdrubalem pervenerunt: Celtiberi novus miles in proximas dilapsi silvas
inde domos diffugerunt.
Peropportuna victoria nequaquam tantum iam conflatum bellum, quanta futuri
materia belli, si licuisset iis Celtiberorum gente excita et alios ad arma
sollicitare populos, oppressa erat. itaque conlaudato benigne Silano Scipio
spem debellandi si nihil eam ipse cunctando moratus esset nactus, ad id quod
reliquum belli erat in ultimam Hispaniam adversus Hasdrubalem pergit. Poenus
cum castra tum forte in Baetica ad sociorum animos continendos in fide haberet,
signis repente sublatis fugae magis quam itineris modo penitus ad Oceanum et
Gades ducit. ceterum, quoad continuisset exercitum, propositum bello se fore
ratus, antequam freto Gades traiceret exercitum omnem passim in civitates
divisit ut et muris se ipsi et armis muros tutarentur.
3.
Scipio ubi animadvertit dissipatum passim bellum, et circumferre ad singulas
urbes arma diutini magis quam magni esse operis, retro vertit iter. ne tamen
hostibus eam relinqueret regionem, L. Scipionem fratrem cum decem milibus
peditum, mille equitum ad oppugnandam opulentissimam in iis locis urbem - Orongin
barbari appellabant - mittit. sita in Maesessum finibus est, Hispanae gentis;
ager frugifer; argentum etiam incolae fodiunt. ea arx fuerat Hasdrubali ad
excursiones circa mediterraneos populos faciendas. Scipio castris prope urbem
positis, priusquam circumvallaret urbem misit ad portas qui ex propinquo adloquio
animos temptarent suaderentque ut amicitiam potius quam vim experirentur
Romanorum. ubi nihil pacati respondebatur, fossa duplicique vallo circumdata
urbe in tres partes exercitum dividit ut una semper pars quietis interim duabus
oppugnaret. prima pars cum adorta oppugnare est, atrox sane et anceps proelium
fuit; non subire, non scalas ferre ad muros prae incidentibus telis facile
erat; etiam qui erexerant ad murum scalas, alii furcis ad id ipsum factis
detrudebantur, in alios lupi superne ferrei iniecti ut in periculo essent ne
suspensi in murum extraherentur. quod ubi animadvertit Scipio nimia paucitate
suorum exaequatum certamen esse et iam eo superare hostem quod ex muro
pugnaret, duabus simul partibus prima recepta urbem est adgressus. quae res
tantum pavoris iniecit fessis iam cum primis pugnando, ut et oppidani moenia
repentina fuga desererent et Punicum praesidium metu ne prodita urbs esset
relictis stationibus in unum se conligeret.
Timor inde oppidanos incessit ne, si hostis urbem intrasset, sine discrimine
Poenus an Hispanus esset obvii passim caederentur; itaque patefacta repente
porta frequentes ex oppido sese eiecerunt, scuta prae se tenentes ne tela
procul conicerentur, dextras nudas ostentantes ut gladios abiecisse appareret.
id utrum parum ex intervallo sit conspectum an dolus aliquis suspectus fuerit
incompertum est; impetus hostilis in transfugas factus, nec secus quam adversa
acies caesi; eademque porta signa infesta urbi inlata. et aliis partibus
securibus dolabrisque caedebantur portae et refringebantur, et ut quisque
intraverat eques, ad forum occupandum - ita enim praeceptum erat - citato equo
pergebat. additum erat et triariorum equiti praesidium; legionarii ceteras
partes urbis pervadunt. direptione et caede obviorum, nisi qui armis se
tuebantur, abstinuerunt. Carthaginienses omnes in custodiam dati sunt,
oppidanorum quoque trecenti ferme qui clauserant portas; ceteris traditum
oppidum, suae redditae res. cecidere in urbis eius oppugnatione hostium duo
milia ferme, Romanorum haud amplius nonaginta.
4.
Laeta et ipsis qui rem gessere urbis eius expugnatio fuit et imperatori
ceteroque exercitui; et speciosum adventum suum ingentem turbam captivorum prae
se agentes fecerunt. Scipio conlaudato fratre cum quanto poterat verborum
honore Carthagini ab se captae captam ab eo Orongin aequasset, quia et hiemps
instabat ut nec temptare Gades nec disiectum passim per provinciam exercitum
Hasdrubalis consectari posset, in citeriorem Hispaniam omnes suas copias
reduxit; dimissisque in hiberna legionibus L. Scipione fratre Romam misso et
Hannone hostium imperatore ceterisque nobilibus captivis ipse Tarraconem
concessit.
Eodem anno classis Romana cum M. Valerio Laevino proconsule ex Sicilia in
Africam transmissa in Uticensi Carthaginiensique agro late populationes fecit.
extremis finibus Carthaginiensium circa ipsa moenia Uticae praedae actae sunt.
repetentibus Siciliam classis Punica - septuaginta erant longae naves - occurrit;
septemdecim naves ex iis captae sunt, quattuor in alto mersae; cetera fusa ac
fugata classis. terra marique victor Romanus cum magna omnis generis praeda
Lilybaeum repetit. tuto inde mari pulsis hostium navibus magni commeatus
frumenti Romam subvecti.