[XXX]
[130] Ac tibi sapienter monenti, Crasse, libenter
adsentiemur, ut singularum causarum defensiones quas solent magistri pueris
tradere, relinquamus, aperiamus autem capita ea, unde omnis ad omnem et causam
et orationem disputatio ducitur. Neque enim quotiens verbum aliquod est
scribendum nobis, totiens eius verbi litterae sunt cogitatione conquirendae;
nec quotiens causa dicenda est, totiens ad eius causae seposita argumenta
revolvi nos oportet, sed habere certos locos, qui, ut litterae ad verbum
scribendum, sic illi ad causam explicandam statim occurrant.
[131] Sed hi loci ei demum oratori prodesse possunt, qui est
versatus in rerum vel usu, quem aetas denique adferet, vel auditione et
cogitatione, quae studio et diligentia praecucurrit aetatem. Nam si tu mihi
quamvis eruditum hominem adduxeris, quamvis acrem et acutum in cogitando,
quamvis ad pronuntiandum expeditum, si erit idem in consuetudine civitatis, in
exemplis, in institutis, in moribus ac voluntatibus civium suorum hospes, non
multum ei loci proderunt illi, ex quibus argumenta promuntur: subacto mihi
ingenio opus est, ut agro non semel arato, sed [novato et] iterato, quo
meliores fetus possit et grandiores edere; subactio autem est usus, auditio,
lectio, litterae. [132] Ac primum naturam causae videat, quae
numquam latet, factumne sit quaeratur, an quale sit, an quod nomen habeat; quo
perspecto statim occurrit naturali quadam prudentia, non his subductionibus,
quas isti docent, quid faciat causam, id est, quo sublato controversia stare
non possit; deinde quid veniat in iudicium: quod isti sic iubent quaerere:
interfecit Opimius Gracchum. Quid facit causam? Quod
rei publicae causa, cum ex senatus consulto ad arma vocasset. Hoc tolle, causa non erit. At
id ipsum negat contra leges licuisse Decius. Veniet
igitur in iudicium licueritne ex senatus consulto servandae rei publicae causa.
Perspicua sunt haec quidem et in vulgari
prudentia sita; sed illa quaerenda, quae et ab accusatore et a defensore
argumenta ad id, quod in iudicium venit, spectantia debent adferri.
|