[XLIII]
[182] Valet igitur multum ad vincendum probari mores et
instituta et facta et vitam eorum, qui agent causas, et eorum, pro quibus, et
item improbari adversariorum, animosque eorum, apud quos agetur, conciliari
quam maxime ad benevolentiam cum erga oratorem tum erga illum, pro quo dicet
orator. Conciliantur autem animi dignitate hominis, rebus gestis, existimatione
vitae; quae facilius ornari possunt, si modo sunt, quam fingi, si nulla sunt. Sed
haec adiuvant in oratore: lenitas vocis, vultus pudor[is significatio],
verborum comitas; si quid persequare acrius, ut invitus et coactus facere
videare. Facilitatis,
liberalitatis, mansuetudinis, pietatis, grati animi, non appetentis, non avidi
signa proferre perutile est; eaque omnia, quae proborum, demissorum, non
acrium, non pertinacium? non
litigiosorum, non acerborum sunt, valde benevolentiam conciliant abalienantque
ab eis, in quibus haec non sunt; itaque eadem sunt in adversarios ex contrario
conferenda. [183]
Sed genus hoc totum orationis in eis causis excellit, in quibus minus potest
inflammari animus iudicis acri et vehementi quadam incitatione; non enim semper
fortis oratio quaeritur, sed saepe placida, summissa, lenis, quae maxime
commendat reos. Reos autem appello non eos modo, qui arguuntur, sed omnis,
quorum de re disceptatur; sic enim olim loquebantur. [184]
Horum igitur exprimere mores oratione iustos, integros, religiosos, timidos,
perferentis iniuriarum mirum quiddam valet; et hoc vel in principiis vel in re
narranda vel in perorando tantam habet vim, si est suaviter et cum sensu
tractatum, ut saepe plus quam causa valeat. Tantum autem
efficitur sensu quodam ac ratione dicendi, ut quasi mores oratoris effingat
oratio; genere enim quodam sententiarum et genere verborum, adhibita etiam
actione leni facilitatemque significante efficitur, ut probi, ut bene morati,
ut boni viri esse videamur.
|