[LXXVII]
[310] Et quoniam, quod
saepe iam dixi, tribus rebus homines ad nostram sententiam perducimus, aut
docendo aut conciliando aut permovendo, una ex tribus his rebus res prae nobis
est ferenda, ut nihil aliud nisi docere velle videamur; reliquae duae, sicuti
sanguis in corporibus, sic illae in perpetuis orationibus fusae esse debebunt;
nam et principia et ceterae partes orationis, de quibus paulo post pauca
dicemus, habere hanc vim magno opere debent, ut ad eorum mentis, apud quos
agetur, movendas pertinere possint. [311]
Sed his partibus orationis quae, etsi nihil docent argumentando, persuadendo
tamen et commovendo perficiunt plurimum, quamquam maxime proprius est locus et
in exordiendo et in perorando, digredi tamen ab eo, quod proposueris atque
agas, permovendorum animorum causa saepe utile est; [312]
itaque vel re narrata et eita saepe datur ad commovendos animos digrediendi
locus, vel argumentis nostris confirmatis vel contrariis refutatis vel utroque
loco vel omnibus, si habet eam causa dignitatem atque copiam, recte id fieri
potest; eaeque causae sunt ad augendum et ad ornandum gravissimae atque
plenissimae, quae plurimos exitus dant ad eius modi digressionem, ut eis locis
uti liceat, quibus animorum impetus eorum, qui audiant, aut impellantur aut
reflectantur. [313] Atque etiam in
illo reprehendo eos, qui, quae minime firma sunt, ea prima conlocant; in quo
illos quoque errare arbitror, qui, si quando - id quod mihi numquam placuit -
pluris adhibent patronos, ut in quoque eorum minimum putant esse, ita eum
primum volunt dicere: res enim hoc postulat, ut eorum exspectationi, qui
audiunt, quam celerrime succurratur; cui si initio satis factum non sit; multo
plus sit in reliqua causa laborandum; male enim se res habet, quae non statim,
ut dici coepta est, melior fieri videtur. [314]
Ergo ut in oratore optimus quisque, sic in oratione firmissimum quodque sit
primum; dum illud tamen in utroque teneatur, ut ea, quae excellent, serventur
etiam ad perorandum; si quae erunt mediocria, nam vitiosis nusquam esse oportet
locum, in mediam turbam atque in gregem coniciantur. [315]
Hisce omnibus rebus consideratis tum denique id, quod primum est dicendum,
postremum soleo cogitare, quo utar exordio. Nam
si quando id primum invenire volui, nullum mihi occurrit nisi aut exile aut
nugatorium aut vulgare aut commune.
|