|
1. Quid esset ira
satis explicitum est. Quo distet ab iracundia apparet: quo ebrius ab ebrioso et
timens a timido. Iratus potest non esse iracundus: iracundus potest aliquando
iratus non esse.
2. Cetera quae pluribus
apud Graecos nominibus in species iram distinguunt, quia apud nos vocabula sua
non habent, praeteribo, etiam si amarum nos acerbumque dicimus, nec minus
stomachosum rabiosum clamosum difficilem asperum, quae omnia irarum
differentiae sunt; inter hos morosum ponas licet, delicatum iracundiae genus.
3. Quaedam enim sunt
irae quae intra clamorem considant, quaedam non minus pertinaces quam
frequentes, quaedam saevae manu verbis parciores, quaedam in verborum
maledictorumque amaritudinem effusae; quaedam ultra querellas et aversationes
non exeunt, quaedam altae gravesque sunt et introrsus versae: mille aliae
species sunt mali multiplicis.
1. Quid
esset ira quaesitum est, an in ullum aliud animal quam in hominem caderet, quo
ab iracundia distaret, quot eius species essent: nunc quaeramus an ira secundum
naturam sit et an utilis atque ex aliqua parte retinenda.
2. An
secundum naturam sit manifestum erit, si hominem inspexerimus. Quo quid est
mitius, dum in recto animi habitus est? quid autem ira crudelius est? Quid
homine aliorum amantius? quid ira infestius? Homo in adiutorium mutuum genitus
est, ira in exitium; hic congregari vult, illa discedere, hic prodesse, illa
nocere, hic etiam ignotis succurrere, illa etiam carissimos petere; hic aliorum
commodis vel inpendere se paratus est, illa in periculum, dummodo deducat,
descendere.
3. Quis
ergo magis naturam rerum ignorat quam qui optimo eius operi et emendatissimo
hoc ferum ac perniciosum vitium adsignat? Ira, ut diximus, avida poenae est,
cuius cupidinem inesse pacatissimo hominis pectori minime secundum eius naturam
est. Beneficiis enim humana vita constat et concordia, nec terrore sed mutuo
amore in foedus auxiliumque commune constringitur.
1.
'Quid ergo? non aliquando castigatio necessaria est?' Quidni? sed haec sine
ira, cum ratione; non enim nocet sed medetur specie nocendi. Quemadmodum
quaedam hastilia detorta ut corrigamus adurimus et adactis cuneis, non ut
frangamus sed ut explicemus, elidimus, sic ingenia vitio prava dolore corporis
animique corrigimus.
2.
Nempe medicus primo in levibus vitiis temptat non multum ex cotidiana
consuetudine inflectere et cibis potionibus exercitationibus ordinem inponere
ac valetudinem tantum mutata vitae dispositione firmare. Proximum est ut modus proficiat. Si modus et ordo
non proficit, subducit aliqua et circumcidit; si ne adhoc quidem respondet,
interdicit cibis et abstinentia corpus exonerat; si frustra molliora cesserunt,
ferit venam membrisque, si adhaerentia nocent et morbum diffundunt, manus adfert;
nec ulla dura videtur curatio cuius salutaris effectus est.
3. Ita legum praesidem
civitatisque rectorem decet, quam diu potest, verbis et his mollioribus ingenia
curare, ut facienda suadeat cupiditatemque honesti et aequi conciliet animis
faciatque vitiorum odium, pretium virtutium; transeat deinde ad tristiorem
orationem, qua moneat adhuc et exprobret; novissime ad poenas et has adhuc
leves, revocabiles decurrat; ultima supplicia sceleribus ultimis ponat, ut nemo
pereat nisi quem perire etiam pereuntis intersit.
4. Hoc uno medentibus
erit dissimilis, quod illi quibus vitam non potuerunt largiri facilem exitum
praestant, hic damnatos cum dedecore et traductione vita exigit, non quia
delectetur ullius poena -- procul est enim a sapiente tam inhumana feritas --
sed ut documentum omnium sint, et quia vivi noluerunt prodesse, morte certe
eorum res publica utatur. Non est ergo natura hominis poenae adpetens; ideo ne
ira quidem secundum naturam hominis, quia poenae adpetens est.
5. Et Platonis
argumentum adferam -- quid enim nocet alienis uti ea parte qua nostra sunt?
'Vir bonus' inquit 'non laedit.' Poena laedit; bono ergo poena non
convenit, ob hoc nec ira, quia poena irae convenit. Si vir bonus poena non
gaudet, non gaudebit ne eo quidem adfectu cui poena voluptati est; ergo non est
naturalis ira.
|