|
1. Numquid, quamvis
non sit naturalis ira, adsumenda est, quia utilis saepe fuit? Extollit animos
et incitat, nec quicquam sine illa magnificum in bello fortitudo gerit, nisi
hinc flamma subdita est et hic stimulus peragitavit misitque in pericula audaces.
Optimum itaque quidam putant temperare iram, non tollere, eoque detracto quod
exundat ad salutarem modum cogere, id vero retinere sine quo languebit actio et
vis ac vigor animi resolvetur.
2. Primum facilius est excludere
perniciosa quam regere et non admittere quam admissa moderari; nam cum se in
possessione posuerunt, potentiora rectore sunt nec recidi se minuive patiuntur.
3. Deinde ratio ipsa,
cui freni traduntur, tam diu potens est quam diu diducta est ab adfectibus; si
miscuit se illis et inquinavit, non potest continere quos summovere potuisset.
Commota enim semel et excussa mens ei servit quo inpellitur.
4.
Quarundam rerum initia in nostra potestate sunt, ulteriora nos vi sua rapiunt
nec regressum relinquunt. Ut in praeceps datis corporibus nullum sui arbitrium
est nec resistere morarive deiecta potuerunt, sed consilium omne et
paenitentiam inrevocabilis praecipitatio abscidit et non licet eo non pervenire
quo non ire licuisset, ita animus, si in iram amorem aliosque se proiecit
adfectus, non permittitur reprimere impetum; rapiat illum oportet et ad imum
agat pondus suum et vitiorum natura proclivis.
1.
Optimum est primum inritamentum irae protinus spernere ipsisque repugnare
seminibus et dare operam ne incidamus in iram. Nam si coepit ferre transversos,
difficilis ad salutem recursus est, quoniam nihil rationis est ubi semel
adfectus inductus est iusque illi aliquod voluntate nostra datum est: faciet de
cetero quantum volet, non quantum permiseris.
2. In primis, inquam,
finibus hostis arcendus est; nam cum intravit et portis se intulit, modum a
captivis non accipit. Neque enim sepositus est animus et extrinsecus speculatur
adfectus, ut illos non patiatur ultra quam oportet procedere, sed in adfectum
ipse mutatur ideoque non potest utilem illam vim et salutarem proditam iam infirmatamque
revocare.
3. Non enim, ut dixi,
separatas ista sedes suas diductasque habent, sed adfectus et ratio in melius
peiusque mutatio animi est. Quomodo ergo ratio occupata et oppressa vitiis
resurget, quae irae cessit? aut quemadmodum ex confusione se liberabit in qua
peiorum mixtura praevaluit?
4. 'Sed quidam' inquit
'in ira se continent.' Utrum ergo ita ut nihil faciant eorum quae ira dictat an
ut aliquid? Si nihil faciunt, apparet non esse ad actiones rerum necessariam
iram, quam vos, quasi fortius aliquid ratione haberet, advocabatis.
5. Denique interrogo:
valentior est quam ratio an infirmior? Si valentior, quomodo illi modum
ratio poterit inponere, cum parere nisi inbecilliora non soleant? Si infirmior est, sine hac per se ad rerum
effectus sufficit ratio nec desiderat inbecillioris auxilium.
6. 'At irati quidam
constant sibi et se continent.' Quando? cum iam ira evanescit et sua
sponte decedit, non cum in ipso fervore est; tunc enim potentior est.
7. 'Quid ergo? non
aliquando in ira quoque et dimittunt incolumes intactosque quos oderunt et a
nocendo abstinent?' Faciunt: quando? cum adfectus repercussit adfectum et aut
metus aut cupiditas aliquid inpetravit. Non rationis tunc beneficio quievit,
sed adfectuum infida et mala pace.
1. Deinde nihil habet
in se utile nec acuit animum ad res bellicas; numquam enim virtus vitio
adiuvanda est se contenta. Quotiens impetu opus est, non irascitur sed exsurgit
et in quantum putavit opus esse concitatur remittiturque, non aliter quam quae
tormentis exprimuntur tela in potestate mittentis sunt in quantum torqueantur.
2. 'Ira' inquit
Aristoteles 'necessaria est, nec quicquam sine illa expugnari potest, nisi illa
inplet animum et spiritum accendit; utendum autem illa est non ut duce sed ut
milite.' Quod est falsum; nam si exaudit rationem sequiturque qua ducitur, iam
non est ira, cuius proprium est contumacia; si vero repugnat et non ubi iussa
est quiescit sed libidine ferociaque provehitur, tam inutilis animi minister est
quam miles qui signum receptui neglegit.
3. Itaque si modum
adhiberi sibi patitur, alio nomine appellanda est, desit ira esse, quam
effrenatam indomitamque intellego; si non patitur, perniciosa est nec inter
auxilia numeranda: ita aut ira non est aut inutilis est.
4. Nam si quis poenam
exigit non ipsius poenae avidus sed quia oportet, non est adnumerandus iratis.
Hic erit utilis miles qui scit parere consilio; adfectus quidem tam mali
ministri quam duces sunt.
|