|
1. Ideo
numquam adsumet ratio in adiutorium inprovidos et violentos impetus apud quos
nihil ipsa auctoritatis habeat, quos numquam comprimere possit nisi pares illis
similisque opposuerit, ut irae metum, inertiae iram, timori cupiditatem.
2. Absit
hoc a virtute malum, ut umquam ratio ad vitia confugiat! Non potest hic animus
fidele otium capere, quatiatur necesse est fluctueturque, qui malis suis tutus
est, qui fortis esse nisi irascitur non potest, industrius nisi cupit, quietus
nisi timet: in tyrannide illi vivendum est in alicuius adfectus venienti
servitutem. Non pudet
virtutes in clientelam vitiorum demittere?
3. Deinde desinit
quicquam posse ratio, si nihil potest sine adfectu, et incipit par illi
similisque esse. Quid enim interest, si aeque adfectus inconsulta res est sine ratione
quam ratio sine adfectu inefficax? Par utrumque est, ubi esse alterum sine
altero non potest. Quis autem sustineat adfectum exaequare rationi?
4. 'Ita' inquit 'utilis
adfectus est, si modicus est.' Immo si natura utilis est. Sed si inpatiens
imperii rationisque est, hoc dumtaxat moderatione consequetur, ut quo minor
fuerit minus noceat; ergo modicus adfectus nihil aliud quam malum modicum est.
1. 'Sed
adversus hostes' inquit 'necessaria est ira.' Nusquam minus: ubi non effusos esse oportet
impetus sed temperatos et oboedientes. Quid enim est aliud quod barbaros tanto
robustiores corporibus, tanto patientiores laborum comminuat nisi ira
infestissima sibi? Gladiatores quoque ars tuetur, ira denudat.
2. Deinde quid opus est
ira, cum idem proficiat ratio? An tu putas venatorem irasci feris? atqui et
venientis excipit et fugientis persequitur, et omnia illa sine ira facit ratio.
Quid Cimbrorum Teutonorumque tot milia superfusa Alpibus ita sustulit ut tantae
cladis notitiam ad suos non nuntius sed fama pertulerit, nisi quod erat illis
ira pro virtute? Quae ut aliquando propulit stravitque obvia, ita
saepius sibi exitio est.
3.
Germanis quid est animosius? Quid ad incursum acrius? Quid armorum cupidius,
quibus innascuntur innutriunturque, quorum unica illis cura est in alia
neglegentibus? Quid induratius ad omnem patientiam, ut quibus magna ex parte
non tegimenta corporum provisa sint, non suffugia adversus perpetuum caeli
rigorem?
4.
Hos tamen Hispani Gallique et Asiae Syriaeque molles bello viri, antequam legio
visatur, caedunt ob nullam aliam rem opportunos quam iracundiam. Agedum illis
corporibus, illis animis delicias luxum opes ignorantibus da rationem, da
disciplinam: ut nil amplius dicam, necesse erit certe nobis mores Romanos
repetere.
5.
Quo alio Fabius adfectas imperii vires recreavit quam quod cunctari et trahere
et morari sciit, quae omnia irati nesciunt? Perierat imperium, quod tunc in
extremo stabat, si Fabius tantum ausus esset quantum ira suadebat: habuit in
consilio fortunam publicam et aestimatis viribus, ex quibus iam perire nihil
sine universo poterat, dolorem ultionemque seposuit, in unam utilitatem et
occasiones intentus; iram ante vicit quam Hannibalem.
6.
Quid Scipio? non relicto Hannibale et Punico exercitu omnibusque quibus
irascendum erat bellum in Africam transtulit, tam lentus ut opinionem luxuriae
segnitiaeque malignis daret?
7.
Quid alter Scipio? non circa Numantiam multum diuque sedit et hunc suum
publicumque dolorem aequo animo tulit, diutius Numantiam quam Carthaginem
vinci? Dum circumvallat et includit hostem, eo conpulit ut ferro ipsi suo
caderent.
8. Non est itaque utilis
ne in proeliis quidem aut bellis ira; in temeritatem enim prona est et
pericula, dum inferre vult, non cavet. Illa certissima est virtus quae se diu
multumque circumspexit et rexit et ex lento ac destinato provexit.
1.
'Quid ergo?' inquit 'vir bonus non irascitur, si caedi patrem suum viderit, si
rapi matrem?' Non irascetur, sed vindicabit, sed tuebitur. Quid autem times ne
parum magnus illi stimulus etiam sine ira pietas sit? Aut dic eodem modo: 'quid
ergo? cum videat secari patrem suum filiumve, vir bonus non flebit nec
linquetur animo?' Quae
accidere feminis videmus, quotiens illas levis periculi suspicio perculit.
2. Officia sua vir
bonus exequetur inconfusus, intrepidus; et sic bono viro digna faciet ut nihil
faciat viro indignum. Pater caedetur: defendam; caesus est: exequar, quia
oportet, non quia dolet.
3. 'Irascuntur boni
viri pro suorum iniuriis.' Cum hoc dicis, Theophraste, quaeris invidiam
praeceptis fortioribus et relicto iudice ad coronam venis: quia unusquisque in
eiusmodi suorum casu irascitur, putas iudicaturos homines id fieri debere quod
faciunt; fere enim iustum quisque adfectum iudicat quem agnoscit.
4. Sed idem faciunt, si
calda non bene praebetur, si vitreum fractum est, si calceus luto sparsus est.
Non pietas illam iram sed infirmitas movet, sicut pueris, qui tam parentibus
amissis flebunt quam nucibus.
5. Irasci pro suis non
est pii animi sed infirmi: illud pulchrum dignumque, pro parentibus liberis
amicis civibus prodire defensorem ipso officio ducente, volentem iudicantem
providentem, non inpulsum et rabidum. Nullus enim adfectus vindicandi cupidior
est quam ira, et ob id ipsum ad vindicandum inhabilis: praerapida et amens, ut
omnis fere cupiditas, ipsa sibi in id in quod properat opponitur. Itaque
nec in pace nec in bello umquam bono fuit; pacem enim similem belli efficit, in
armis vero obliviscitur Martem esse communem venitque in alienam potestatem dum
in sua non est.
6.
Deinde non ideo vitia in usum recipienda sunt quia aliquando aliquid
effecerunt; nam et febres quaedam genera valetudinis levant, nec ideo non ex
toto illis caruisse melius est: abominandum remedi genus est sanitatem debere
morbo. Simili modo ira, etiam si aliquando ut venenum et praecipitatio et
naufragium ex inopinato profuit, non ideo salutaris iudicanda est; saepe enim
saluti fuere pestifera.
|