|
1.
Illud potius cogitabis, non esse irascendum erroribus. Quid enim si quis
irascatur in tenebris parum vestigia certa ponentibus? Quid si quis surdis imperia non exaudientibus?
Quid si pueris, quod neglecto dispectu officiorum ad lusus et ineptos aequalium
iocos spectent? Quid si illis irasci velis qui aegrotant senescunt fatigantur?
Inter cetera mortalitatis incommoda et hoc est, caligo mentium nec tantum
necessitas errandi sed errorum amor.
2. Ne singulis
irascaris, universis ignoscendum est, generi humano venia tribuenda est. Si
irasceris iuvenibus senibusque quod peccant, irascere infantibus: peccaturi
sunt. Numquis irascitur pueris, quorum aetas nondum novit rerum discrimina?
maior est excusatio et iustior hominem esse quam puerum.
3.
Hac condicione nati sumus, animalia obnoxia non paucioribus animi quam corporis
morbis, non quidem obtusa nec tarda, sed acumine nostro male utentia, alter
alteri vitiorum exempla: quisquis sequitur priores male iter ingressos, quidni
habeat excusationem, cum publica via erraverit?
4.
In singulos severitas imperatoris destringitur, at necessaria venia est ubi
totus deseruit exercitus. Quid tollit iram sapientis? turba peccantium.
Intellegit quam et iniquum sit et periculosum irasci publico vitio.
5.
Heraclitus quotiens prodierat et tantum circa se male viventium, immo male pereuntium
viderat, flebat, miserebatur omnium qui sibi laeti felicesque occurrebant, miti
animo, sed nimis inbecillo: et ipse inter deplorandos erat. Democritum contra
aiunt numquam sine risu in publico fuisse; adeo nihil illi videbatur serium
eorum quae serio gerebantur. Ubi istic irae locus est? aut ridenda omnia aut
flenda sunt.
6.
Non irascetur sapiens peccantibus. Quare? quia scit neminem nasci sapientem sed
fieri, scit paucissimos omni aevo sapientis evadere, quia condicionem humanae
vitae perspectam habet; nemo autem naturae sanus irascitur. Quid enim si mirari
velit non in silvestribus dumis poma pendere? Quid si miretur spineta sentesque
non utili aliqua fruge conpleri? Nemo irascitur ubi vitium natura defendit.
7.
Placidus itaque sapiens et aequus erroribus, non hostis sed corrector
peccantium, hoc cotidie procedit animo: 'multi mihi occurrent vino dediti,
multi libidinosi, multi ingrati, multi avari, multi furiis ambitionis agitati.'
Omnia ista tam propitius aspiciet quam aegros suos medicus.
8.
Numquid ille cuius navigium multam undique laxatis conpagibus aquam trahit
nautis ipsique navigio irascitur? occurrit potius et aliam excludit undam,
aliam egerit, manifesta foramina praecludit, latentibus et ex occulto sentinam
ducentibus labore continuo resistit, nec ideo intermittit quia quantum
exhaustum est subnascitur. Lento adiutorio opus est contra mala continua et
fecunda, non ut desinant, sed ne vincant.
1. 'Utilis est'
inquit 'ira, quia contemptum effugit, quia malos terret.' Primum ira, si
quantum minatur valet, ob hoc ipsum quod terribilis est et invisa est; periculosius
est autem timeri quam despici. Si vero sine viribus est, magis exposita
contemptui est et derisum non effugit; quid enimest iracundia in supervacuum
tumultuante frigidius?
2. Deinde non ideo
quaedam, quia sunt terribiliora, potiora sunt, nec hoc sapienti dici velim:
'quod ferae, sapientis quoque telum est, timeri.' Quid? non timetur febris,
podagra, ulcus malum? Numquid ideo quicquam in istis boni est? At contra omnia
despecta foedaque et turpia ipso quo timentur. Sic ira per se deformis est et
minime metuenda, at timetur a pluribus sicut deformis persona ab infantibus.
3. Quid
quod semper in auctores redundat timor nec quisquam metuitur ipse securus? Occurrat
hoc loco tibi Laberianus ille versus qui medio civili bello in theatro dictus
totum in se populum non aliter convertit quam si missa esset vox publici
adfectus:
necesse est multos timeat quem multi timent.
4.
Ita natura constituit ut quidquid alieno metu magnum est a suo non vacet.
Leonum quam pavida sunt ad levissimos sonos pectora! acerrimas feras umbra et
vox et odor insolitus exagitat: quidquid terret et trepidat. Non est ergo quare
concupiscat quisquam sapiens timeri, nec ideo iram magnum quiddam putet quia
formidini est, quoniam quidem etiam contemptissima timentur, ut venena et ossa
pestifera et morsus.
5.
Nec mirum est, cum maximos ferarum greges linea pinnis distincta contineat et
in insidias agat, ab ipso adfectu dicta formido; vanis enim vana terrori sunt.
Curriculi motus rotarumque versata facies leones redegit in caveam, elephantos
porcina vox terret.
6.
Sic itaque ira metuitur quomodo umbra ab infantibus, a feris rubens pinna. Non
ipsa in se quicquam habet firmum aut forte, sed leves animos movet.
1.
'Nequitia' inquit 'de rerum natura tollenda est, si velis iram tollere; neutrum
autem potest fieri.' Primum potest aliquis non algere, quamvis [ex rerum
natura] hiemps sit, et non aestuare, quamvis menses aestivi sint: aut loci
beneficio adversus intemperiem anni tutus est aut patientia corporis sensum
utriusque pervicit.
2.
Deinde verte istud: necesse est prius virtutem ex animo tollas quam iracundiam
recipias, quoniam cum virtutibus vitia non coeunt, nec magis quisquam eodem
tempore et iratus potest esse et vir bonus quam aeger et sanus.
3.
'Non potest' inquit 'omnis ex animo ira tolli, nec hoc hominis natura patitur.'
Atqui nihil est tam difficile et arduum quod non humana mens vincat et in
familiaritatem perducat adsidua meditatio, nullique sunt tam feri et sui iuris
adfectus ut non disciplina perdomentur.
4.
Quodcumque sibi imperavit animus optinuit: quidam ne umquam riderent consecuti
sunt; vino quidam, alii venere, quidam omni umore interdixere corporibus; alius
contentus brevi somno vigiliam indefatigabilem extendit; didicerunt tenuissimis
et adversis funibus currere et ingentia vixque humanis toleranda viribus onera
portare et in inmensam altitudinem mergi ac sine ulla respirandi vice perpeti
maria. Mille sunt alia in quibus pertinacia inpedimentum omne transcendit
ostenditque nihil esse difficile cuius sibi ipsa mens patientiam indiceret.
5.
Istis quos paulo ante rettuli aut nulla tam pertinacis studii aut non digna
merces fuit -- quid enim magnificum consequitur ille qui meditatus est per
intentos funes ire, qui sarcinae ingenti cervices supponere, qui somno non
summittere oculos, qui penetrare in imum mare? -- et tamen ad finem operis non
magno auctoramento labor pervenit:
6.
nos non advocabimus patientiam, quos tantum praemium expectat, felicis animi
inmota tranquillitas? Quantum est effugere maximum malum, iram, et cum illa
rabiem saevitiam crudelitatem furorem, alios comites eius adfectus!
|