|
1.
Opportunissima ad iracundiam fervidi animi natura est. Nam cum elementa sint
quattuor, ignis aquae aeris terrae, potestates pares his sunt, fervida frigida
arida atque umida; et locorum itaque et animalium et corporum et morum
varietates mixtura elementorum facit, et proinde aliquo magis incumbunt ingenia
prout alicuius elementi maior vis abundavit. Inde quasdam umidas vocamus aridasque regiones et calidas et frigidas.
2. Eadem animalium
hominumque discrimina sunt: refert quantum quisque umidi in se calidique
contineat; cuius in illo elementi portio praevalebit, inde mores erunt.
Iracundos fervida animi natura faciet; est enim actuosus et pertinax ignis:
frigidi mixtura timidos facit; pigrum est enim contractumque frigus.
3. Volunt itaque quidam
ex nostris iram in pectore moveri effervescente circa cor sanguine; causa cur
hic potissimum adsignetur irae locus non alia est quam quod in toto corpore
calidissimum pectus est.
4. Quibus umidi plus
inest, eorum paulatim crescit ira, quia non est paratus illis calor sed motu
adquiritur; itaque puerorum feminarumque irae acres magis quam graves sunt
levioresque dum incipiunt. Siccis aetatibus vehemens robustaque est ira, sed
sine incremento, non multum sibi adiciens, quia inclinaturum calorem frigus
insequitur: senes difficiles et queruli sunt, ut aegri et convalescentes et
quorum aut lassitudine aut detractione sanguinis exhaustus est calor;
5. in eadem causa sunt
siti fameque tabidi et quibus exsangue corpus est maligneque alitur et deficit.
Vinum incendit iras, quia calorem auget; pro cuiusque natura quidam ebrii
effervescunt, quidam saucii. Neque ulla alia causa est cur iracundissimi sint
flavi rubentesque, quibus talis natura color est qualis fieri ceteris inter
iram solet; mobilis enim illis agitatusque sanguis est.
1. Sed
quemadmodum natura quosdam proclives in iram facit, ita multae incidunt causae
quae idem possint quod natura: alios morbus aut iniuria corporum in hoc
perduxit, alios labor aut continua pervigilia noctesque sollicitae et desideria
amoresque; quidquid aliud aut corpori nocuit aut animo, aegram mentem in
querellas parat.
2. Sed
omnia ista initia causaeque sunt: plurimum potest consuetudo, quae si gravis
est alit vitium. Naturam quidem mutare difficile est, nec licet semel mixta
nascentium elementa convertere; sed in hoc nosse profuerit, ut calentibus
ingeniis subtrahas vinum, quod pueris Plato negandum putat et ignem vetat igne
incitari. Ne cibis quidem inplendi sunt; distendentur enim corpora et animi cum
corpore tumescent.
3. Labor
illos citra lassitudinem exerceat, ut minuatur, non ut consumatur calor
nimiusque ille fervor despumet. Lusus quoque proderunt; modica enim voluptas laxat animos et temperat.
4. Umidioribus
siccioribusque et frigidis non est ab ira periculum, sed inertiora vitia
metuenda sunt, pavor et difficultas et desperatio et suspiciones; mollienda
itaque fovendaque talia ingenia et in laetitiam evocanda sunt. Et quia aliis
contra iram, aliis contra tristitiam remediis utendum est nec dissimillimis
tantum ista sed contrariis curanda sunt, semper ei occurremus quod increverit.
1.
Plurimum, inquam, proderit pueros statim salubriter institui; difficile autem
regimen est, quia dare debemus operam ne aut iram in illis nutriamus aut
indolem retundamus.
2.
Diligenti observatione res indiget; utrumque enim, et quod extollendum et quod
deprimendum est, similibus alitur, facile autem etiam adtendentem similia
decipiunt.
3.
Crescit licentia spiritus, servitute comminuitur; adsurgit si laudatur et in
spem sui bonam adducitur, sed eadem ista insolentiam et iracundiam generant:
itaque sic inter utrumque regendus est ut modo frenis utamur modo stimulis.
4. Nihil
humile, nihil servile patiatur; numquam illi necesse sit rogare suppliciter nec
prosit rogasse, potius causae suae et prioribus factis et bonis in futurum
promissis donetur.
5. In
certaminibus aequalium nec vinci illum patiamur nec irasci; demus operam ut
familiaris sit iis cum quibus contendere solet, ut in certamine adsuescat non
nocere velle sed vincere; quotiens superaverit et dignum aliquid laude fecerit,
attolli non gestire patiamur; gaudium enim exultatio, exultationem tumor et
nimia aestimatio sui sequitur.
6.
Dabimus aliquod laxamentum, in desidiam vero otiumque non resolvemus et procul
a contactu deliciarum retinebimus; nihil enim magis facit iracundos quam
educatio mollis et blanda. Ideo
unicis quo plus indulgetur, pupillisque quo plus licet, corruptior animus est.
Non resistet offensis cui nihil umquam negatum est, cuius lacrimas sollicita
semper mater abstersit, cui de paedagogo satisfactum est.
7. Non vides ut maiorem
quamque fortunam maior ira comitetur? In divitibus et nobilibus et
magistratibus praecipue apparet, cum quidquid leve et inane in animo erat
secunda se aura sustulit. Felicitas iracundiam nutrit, ubi aures superbas
adsentatorum turba circumstetit: 'tibi enim ille respondeat? Non pro fastigio te
tuo metiris; ipse te proicis' et alia quibus vix sanae et ab initio bene
fundatae mentes restiterunt.
8. Longe itaque ab
adsentatione pueritia removenda est: audiat verum. Et timeat interim, vereatur semper, maioribus
adsurgat. Nihil per iracundiam exoret: quod flenti negatum fuerit quieto
offeratur. Et divitias parentium in conspectu habeat, non in usu.
9.
Exprobrentur illi perperam facta. Pertinebit ad rem praeceptores paedagogosque
pueris placidos dari: proximis adplicatur omne quod tenerum est et in eorum
similitudinem crescit; nutricum et paedagogorum rettulere mox adulescentium
mores.
10. Apud Platonem
educatus puer cum ad parentes relatus vociferantem videret patrem: 'numquam'
inquit 'hoc apud Platonem vidi.' Non dubito quin citius patrem imitatus
sit quam Platonem.
11.
Tenuis ante omnia victus <sit> et non pretiosa vestis et similis cultus
cum aequalibus: non irascetur aliquem sibi comparari quem ab initio multis
parem feceris.
|