|
1.
Si volumus aequi rerum omnium iudices esse, hoc primum nobis persuadeamus,
neminem nostrum esse sine culpa; hinc enim maxima indignatio oritur: 'nihil
peccavi' et 'nihil feci'. Immo nihil fateris. Indignamur aliqua admonitione aut
coercitione nos castigatos, cum illo ipso tempore peccemus, quod adicimus
malefactis adrogantiam et contumaciam.
2. Quis est iste qui se
profitetur omnibus legibus innocentem? Ut hoc ita sit, quam angusta
innocentia est ad legem bonum esse! Quanto latius officiorum patet quam iuris
regula! Quam multa pietas humanitas liberalitas iustitia fides exigunt, quae
omnia extra publicas tabulas sunt!
3.
Sed ne ad illam quidem artissimam innocentiae formulam praestare nos possumus:
alia fecimus, alia cogitavimus, alia optavimus, aliis favimus; in quibusdam
innocentes sumus, quia non successit.
4.
Hoc cogitantes aequiores simus delinquentibus, credamus obiurgantibus; utique
bonis ne irascamur (cui enim non, si bonis quoque?), minime dis; non enim
illorum <vitio>, sed lege mortalitatis patimur quidquid incommodi
accidit. 'At morbi doloresque
incurrunt.' Utique aliquo defungendum est domicilium putre sortitis.
5. Dicetur aliquis male
de te locutus: cogita an priorfeceris, cogita de quam multis loquaris.
Cogitemus, inquam, alios non facere iniuriam sed reponere, alios pro nobis
facere, alios coactos facere, alios ignorantes, etiam eos qui volentes
scientesque faciunt ex iniuria nostra non ipsam iniuriam petere: aut dulcedine
urbanitatis prolapsus est, aut fecit aliquid, non ut nobis obesset, sed quia
consequi ipse non poterat, nisi nos reppulisset; saepe adulatio dum blanditur
offendit.
6. Quisquis ad se
rettulerit quotiens ipse in suspicionem falsam inciderit, quam multis officiis
suis fortuna speciem iniuriae induerit, quam multos post odium amare coeperit,
poterit non statim irasci, utique si sibi tacitus ad singula quibus offenditur
dixerit 'hoc et ipse commisi'.
7. Sed
ubi tam aequum iudicem invenies? Is qui nullius non uxorem concupiscit et satis
iustas causas putat amandi quod aliena est, idem uxorem suam aspici non vult;
et fidei acerrimus exactor est perfidus, et mendacia persequitur ipse periurus,
et litem sibi inferri aegerrime calumniator patitur; pudicitiam servulorum
adtemptari non vult qui non pepercit suae.
8. Aliena
vitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt: inde est quod tempestiva filii
convivia pater deterior filio castigat, et nihil alienae luxuriae ignoscit qui
nihil suae negavit, et homicidae tyrannus irascitur, et punit furta sacrilegus.
Magna pars hominum est quae
non peccatis irascitur sed peccantibus. Faciet nos moderatiores respectus
nostri, si consuluerimus nos: 'numquid et ipsi aliquid tale commisimus? Numquid
sic erravimus? Expeditne nobis ista damnare?'
1.
Maximum remedium irae mora est. Hoc ab illa pete initio, non ut ignoscat sed ut
iudicet: graves habet impetus primos; desinet, si expectat. Nec universam illam
temptaveris tollere: tota vincetur, dum partibus carpitur.
2. Ex iis
quae nos offendunt alia renuntiantur nobis, alia ipsi audimus aut videmus. De
iis quae narrata sunt non debemus cito credere: multi mentiuntur ut decipiant,
multi quia decepti sunt; alius criminatione gratiam captat et fingit iniuriam ut
videatur doluisse factam; est aliquis malignus et qui amicitias cohaerentis
diducere velit; est suspicax et qui spectare ludos cupiat et ex longinquo
tutoque speculetur quos conlisit.
3. De
parvula summa iudicaturo tibi res sine teste non probaretur, testis sine
iureiurando non valeret, utrique parti dares actionem, dares tempus, non semel
audires; magis enim veritas elucet quo saepius ad manum venit: amicum condemnas
de praesentibus? Antequam audias, antequam interroges, antequam illi aut
accusatorem suum nosse liceat aut crimen, irasceris? Iam enim, iam
utrimque <quid> diceretur audisti?
4.
Hic ipse qui ad te detulit desinet dicere, si probare debuerit: 'non est'
inquit 'quod me protrahas; ego productus negabo; alioqui nihil umquam tibi
dicam.' Eodem tempore et instigat et
ipse se certamini pugnaeque subtrahit. Qui dicere tibi nisi clam non vult,
paene non dicit: quid est iniquius quam secreto credere, palam irasci?
1.
Quorundam ipsi testes sumus: in his naturam excutiemus voluntatemque
facientium. Puer est: aetati donetur, nescit an peccet. Pater est: aut tantum profuit
ut illi etiam iniuriae ius sit, aut fortasse ipsum hoc meritum eius est quo
offendimur. Mulier est:
errat. Iussus est: necessitati quis nisi iniquus suscenset? Laesus est: non est
iniuria pati quod prior feceris. Iudex est: plus credas illius sententiae quam
tuae. Rex est: si nocentem punit, cede iustitiae, si innocentem, cede
fortunae.
2. Mutum animal est aut
simile muto: imitaris illud, si irasceris. Morbus est aut calamitas: levius
transiliet sustinentem. Deus est: tam perdis operam cum illi irasceris quam cum
illum alteri precaris iratum. Bonus vir est qui iniuriam fecit: noli credere.
Malus: noli mirari; dabit poenas alteri quas debet tibi, et iam sibi dedit qui
peccavit.
|