|
1. Ergo ira
abstinendum est, sive par est qui lacessendus est sive superior sive inferior. Cum
pare contendere anceps est, cum superiore furiosum, cum inferiore sordidum.
Pusilli hominis et miseri est repetere mordentem: mures formicaeque, si manum
admoveris, ora convertunt; inbecillia se laedi putant, si tanguntur.
2.
Faciet nos mitiores, si cogitaverimus quid aliquando nobis profuerit ille cui
irascimur, et meritis offensa redimetur. Illud quoque occurrat, quantum nobis
commendationis allatura sit clementiae fama, quam multos venia amicos utiles
fecerit.
3.
Ne irascamur inimicorum et hostium liberis: inter Sullanae crudelitatis exempla
est quod ab re publica liberos proscriptorum summovit; nihil est iniquius quam
aliquem heredem paterni odii fieri.
4. Cogitemus, quotiens
ad ignoscendum difficiles erimus, an expediat nobis omnes inexorabiles esse.
Quam saepe veniam qui negavit petit! Quam saepe eius pedibus advolutus est quem
a suis reppulit! Quid est gloriosius quam iram amicitia mutare? Quos populus
Romanus fideliores habet socios quam quos habuit pertinacissimos hostes? Quod
hodie esset imperium, nisi salubris providentia victos permiscuisset
victoribus?
5. Irascetur aliquis:
tu contra beneficiis provoca; cadit statim simultas ab altera parte deserta;
nisi paria non pugnant. Sed utrimque certabit ira, concurritur: ille est melior
qui prior pedem rettulit, victus est qui vicit. Percussit te: recede;
referiendo enim et occasionem saepius feriendi dabis et excusationem; non
poteris revelli, cum voles.
1. Numquid velit
quisquam tam graviter hostem ferire ut relinquat manum in vulnere et se ab ictu
revocare non possit? Atqui tale ira telum est: vix retrahitur. Arma nobis
expedita prospicimus, gladium commodum et habilem: non vitabimus impetus animi
hos graves et onerosos et inrevocabiles?
2. Ea demum velocitas placet
quae ubi iussa est vestigium sistit nec ultra destinata procurrit flectique et
cursu ad gradum reduci potest; aegros scimus nervos esse, ubi invitis nobis
moventur; senex aut infirmi corporis est qui cum ambulare vult currit: animi
motus eos putemus sanissimos validissimosque qui nostro arbitrio ibunt, non suo
ferentur.
3. Nihil tamen aeque
profuerit quam primum intueri deformitatem rei, deinde periculum. Non est
ullius adfectus facies turbatior: pulcherrima ora foedavit, torvos vultus ex
tranquillissimis reddit; linquit decor omnis iratos, et sive amictus illis
compositus est ad legem, trahent vestem omnemque curam sui effundent, sive
capillorum natura vel arte iacentium non informis habitus, cum animo inhorrescunt;
tumescunt venae; concutietur crebro spiritu pectus, rabida vocis eruptio colla
distendet; tum artus trepidi, inquietae manus, totius corporis fluctuatio.
4. Qualem intus putas
esse animum cuius extra imago tam foeda est? Quanto illi intra pectus
terribilior vultus est, acrior spiritus, intentior impetus, rupturus se nisi
eruperit!
5. Quales sunt hostium
vel ferarum caede madentium aut ad caedem euntium aspectus, qualia poetae
inferna monstra finxerunt succincta serpentibus et igneo flatu, quales ad bella
excitanda discordiamque in populos dividendam pacemque lacerandam deae
taeterrimae inferum exeunt, talem nobis iram figuremus, flamma lumina ardentia,
sibilo mugituque et gemitu et stridore et si qua his invisior vox est
perstrepentem, tela manu utraque quatientem (neque enim illi se tegere curae
est), torvam cruentamque et cicatricosam et verberibus suis lividam, incessus
vesani, offusam multa caligine, incursitantem vastantem fugantemque et omnium
odio laborantem, sui maxime, si aliter nocere non possit, terras maria caelum
ruere cupientem, infestam pariter invisamque.
6. Vel, si videtur, sit
qualis apud vates nostros est sanguineum quatiens dextra Bellona flagellum aut
scissa gaudens vadit Discordia palla aut si qua magis dira facies excogitari
diri adfectus potest.
1. Quibusdam, ut ait
Sextius, iratis profuit aspexisse speculum. Perturbavit illos tanta
mutatio sui; velut in rem praesentem adducti non agnoverunt se: et quantulum ex
vera deformitate imago illa speculo repercussa reddebat!
2. Animus si ostendi et
si in ulla materia perlucere posset, intuentis confunderet ater maculosusque et
aestuans et distortus et tumidus. Nunc quoque tanta deformitas eius est per
ossa carnesque et tot inpedimenta effluentis: quid si nudus ostenderetur?
3. Speculo quidem
neminem deterritum ab ira credideris. Quid ergo? qui ad speculum venerat ut se
mutaret, iam mutaverat: iratis quidem nulla est formosior effigies quam atrox
et horrida qualesque esse etiam videri volunt.
4. Magis illud videndum
est, quam multis ira per se nocuerit. Alii nimio fervore rupere venas et
sanguinem supra vires elatus clamor egessit et luminum suffudit aciem in oculos
vehementius umor egestus et in morbos aegri reccidere. Nulla celerior ad
insaniam via est.
5.
Multi itaque continuaverunt irae furorem nec quam expulerant mentem umquam
receperunt: Aiacem in mortem egit furor, in furorem ira. Mortem liberis,
egestatem sibi, ruinam domui inprecantur, et irasci se negant non minus quam
insanire furiosi. Amicissimis hostes vitandique carissimis, legum nisi qua
nocent immemores, ad minima mobiles, non sermone, non officio adiri faciles,
per vim omnia gerunt, gladiis et pugnare parati et incumbere.
6. Maximum enim illos
malum cepit et omnia exsuperans vitia. Alia paulatim intrant, repentina et
universa vis huius est. Omnis denique alios adfectus sibi subicit: amorem
ardentissimum vincit, transfoderunt itaque amata corpora et in eorum quos
occiderant iacuere complexibus; avaritiam, durissimum malum minimeque
flexibile, ira calcavit, adactam opes suas spargere et domui rebusque in unum
conlatis inicere ignem. Quid? non ambitiosus magno aestimata proiecit
insignia honoremque delatum reppulit? Nullus adfectus est in quem non ira dominetur.
|