I.
1. Quod
maxime desiderasti, Novate, nunc facere temptabimus, iram excidere animis aut
certe refrenare et impetus eius inhibere. Id aliquando palam aperteque
faciendum est, ubi minor vis mali patitur, aliquando ex occulto, ubi nimium
ardet omnique inpedimento exasperatur et crescit; refert quantas vires quamque
integras habeat, utrum reverberanda et agenda retro sit an cedere ei debeamus
dum tempestas prima desaevit, ne remedia ipsa secum ferat.
2.
Consilium pro moribus cuiusque capiendum erit; quosdam enim preces vincunt,
quidam insultant instantque summissis, quosdam terrendo placabimus; alios
obiurgatio, alios confessio, alios pudor coepto deiecit, alios mora, lentum
praecipitis mali remedium, ad quod novissime descendendum est.
3. Ceteri
enim adfectus dilationem recipiunt et curari tardius possunt, huius incitata et
se ipsa rapiens violentia non paulatim procedit sed dum incipit tota est; nec
aliorum more vitiorum sollicitat animos, sed abducit et inpotentes sui
cupidosque vel communis mali exagitat, nec in ea tantum in quae destinavit sed
in occurrentia obiter furit.
4. Cetera
vitia inpellunt animos, ira praecipitat. Etiam si resistere contra adfectus suos
non licet, at certe adfectibus ipsis licet stare: haec, non secus quam fulmina
procellaeque et si qua alia inrevocabilia sunt quia non eunt sed cadunt, vim
suam magis ac magis tendit.
5. Alia
vitia a ratione, hoc a sanitate desciscit; alia accessus lenes habent et
incrementa fallentia: in iram deiectus animorum est. Nulla itaque res urget
magis attonita et in vires suas prona et sive successit superba, sive
frustratur insana; ne repulsa quidem in taedium acta, ubi adversarium fortuna
subduxit, in se ipsa morsus suos vertit. Nec refert quantum sit ex quo
surrexerit; ex levissimis enim in maxima evadit.
1.
Nullam transit aetatem, nullum hominum genus excipit. Quaedam gentes beneficio
egestatis non novere luxuriam; quaedam, quia exercitae et vagae sunt, effugere
pigritiam; quibus incultus mos agrestisque vita est, circumscriptio ignota est
et fraus et quodcumque in foro malum nascitur: nulla gens est quam non ira
instiget, tam inter Graios quam inter barbaros potens, non minus perniciosa
leges metuentibus quam quibus iura distinguit modus virium.
2. Denique cetera
singulos corripiunt, hic unus adfectus est qui interdum publice concipitur.
Numquam populus universus feminae amore flagravit nec in pecuniam aut lucrum
tota civitas spem suam misit; ambitio viritim singulos occupat, inpotentia non
est malum publicum; saepe in iram uno agmine itum est.
3. Viri feminae, senes
pueri, principes vulgusque consensere, et tota multitudo paucissimis verbis
concitata ipsum concitatorem antecessit; ad arma protinus ignesque discursum
est et indicta finitimis bella aut gesta cum civibus;
4. totae cum stirpe
omni crematae domus, et modo eloquio favorabili habitus in multo honore iram
suae contionis excepit; in imperatorem suum legiones pila torserunt; dissedit
plebs tota cum patribus; publicum consilium senatus non expectatis dilectibus
nec nominato imperatore subitos irae suae duces legit ac per tecta urbis
nobiles consectatus viros supplicium manu sumpsit;
5. violatae legationes
rupto iure gentium rabiesque infanda civitatem tulit, nec datum tempus quo
resideret tumor publicus, sed deductae protinus classes et oneratae tumultuario
milite; sine more, sine auspiciis populus ductu irae suae egressus fortuita
raptaque pro armis gessit, deinde magna clade temeritatem audacis irae luit.
6. Hic barbaris forte
inruentibus in bella exitus est: cum mobiles animos species iniuriae perculit,
aguntur statim et qua dolor traxit ruinae modo legionibus incidunt, incompositi
interriti incauti, pericula adpetentes sua; gaudent feriri et instare ferro et
tela corpore urgere et per suum vulnus exire.
1. 'Non est' inquis 'dubium
quin magna ista et pestifera sit vis: ideo quemadmodum sanari debeat monstra.'
Atqui, ut in prioribus libris dixi, stat Aristoteles defensor irae et vetat
illam nobis exsecari: calcar ait esse virtutis, hac erepta inermem animum et ad
conatus magnos pigrum inertemque fieri.
2. Necessarium est
itaque foeditatem eius ac feritatem coarguere et ante oculis ponere quantum
monstri sit homo in hominem furens quantoque impetu ruat non sine pernicie sua
perniciosus et ea deprimens quae mergi nisi cum mergente non possunt.
3. Quid ergo? sanum
hunc aliquis vocat qui velut tempestate correptus non it sed agitur et furenti
malo servit, nec mandat ultionem suam sed ipse eius exactor animo simul ac manu
saevit, carissimorum eorumque quae mox amissa fleturus est carnifex?
4. Hunc aliquis
adfectum virtuti adiutorem comitemque dat, consilia sine quibus virtus nihil
gerit obturbantem? Caducae sinistraeque sunt vires et in malum suum validae in
quas aegrum morbus et accessio erexit.
5. Non est ergo quod me
putes tempus in supervacuis consumere, quod iram, quasi dubiae apud homines
opinionis sit, infamem, cum sit aliquis et quidem de inlustribus philosophis
qui illi indicat operas et tamquam utilem ac spiritus subministrantem in
proelia, in actus rerum, ad omne quodcumque calore aliquo gerendum est vocet.
6. Ne quem fallat tamquam
aliquo tempore, aliquo loco profutura, ostendenda est rabies eius effrenata et
attonita apparatusque illi reddendus est suus, eculei et fidiculae et ergastula
et cruces et circumdati defossis corporibus ignes et cadavera quoque trahens
uncus, varia vinculorum genera, varia poenarum, lacerationes membrorum,
inscriptiones frontis et bestiarum immanium caveae: inter haec instrumenta
conlocetur ira dirum quiddam atque horridum stridens, omnibus per quae furit
taetrior.
|