|
1. Structurarum genera sunt haec: reticulatum quo
nunc omnes utuntur, et antiquum quod incertum dicitur. Ex his venustius est
reticulatum, sed ad rimas faciendas ideo paratum, quod in omnes partes
dissoluta habet cubilia et coagmenta. Incerta vero caementa alia super alia
sedentia inter seque inbricata non speciosam sed firmiorem quam reticulata
praestant structuram.
2. Utraque autem ex minutissimis sunt instruenda,
uti materia ex calce et harena crebriter parietes satiati diutius contineantur.
Molli enim et rara potestate cum sint, exsiccant sugendo e materia
sucum; cum autem superarit et abundarit copia calcis et harenae, paries plus
habens umoris non cito fient evanidus, sed ab his continetur. Simul autem umida
potestas e materia per caementorum raritatem fuerit exsucta calxque ab harena
discedat et dissolvatur, item caementa non possunt cum his cohaerere, sed in
vetustatem parietes efficiunt ruinosos.
3. Id autem licet
animadvertere etiam de nonnullis monumentis, quae circa urbem facta sunt e
marmore seu lapidibus quadratis intrisecusque medio calcata: structuris
vetustate evanida facta materia caementorumque exstructa raritate, proruunt et
coagamentorum ab ruina dissolutis iuncturis dissipantur.
4. Quodsi qui noluerit
in id vitium incidere, medio cavo servato secundum orthostatas intrinsecus ex
rubro saxo quadrato aut ex testa aut ex silicibus ordinariis struat bipedales
parietes, et cum his ansis ferreis et plumbo frontes vinctae sint. Ita enim non
acervatim, sed ordine structum opus poterit esse sine vitio sempiternum, quod
cubilia et coagmenta eorum inter se sedentia et iuncturis alligata non
protrudent opus neque orthostatas inter se religatos labi patiuntur.
5.
Itaque non est contemnenda Graecorum structura; utuntur e molli caemento
polita, sed cum discesserunt a quadrato, ponunt de silice seu lapide duro
ordinaria, et ita uti latericia struentes alligant eorum alternis coriis
coagmenta, et sic maxime ad aeternitatem firmas perficiunt virtutes. Haec autem
duobus generibus struuntur; ex his unum isodomum, alterum pseudisodomum
appellatur.
6. Isodomum dicitur, cum
omnia coria aequa crassitudine fuerint structa; pseudisodomum cum inpares et
inaequales ordines coriorum diriguntur. Ea utraque sunt ideo firma, primum quod
ipsa caementa sunt spissa et solida proprietate neque de materia, possunt exsugere
liquorem, sed conservant ea in suo umore ad summam vetustatem; ipsaque eorum
cubilia primum plana et librata posita non patiuntur ruere materiam, sed
perpetua parietum crassitudine religata continent ad summam vetustatem.
7. Altera est quam enplecton
appellant, qua etiam nostri rustici utuntur. Quorum frontes poliuntur, reliqua
ita, uti sunt nata, cum materia conlocata alternis alligant coagmentis. Sed
nostri celeritati studentes, erecta conlocantes frontibus serviunt et in medio
faciunt fractis separatim cum materia caementis. Ita tres suscitantur in ea
structura crustae, duae frontium et una media farturae. Graeci vero non ita,
sed plana conlocantes et longitudines eorum alternis in crassitudinem
instruentes, non media farciunt, sed e suis frontatis perpetuam et unam
crassitudinem parietum consolidant. Praecaetera interponunt singulos
crassitudine perpetua utraque parte frontatos, quos diatonous
appellant, qui maxime religando confirmant parietum soliditatem.
8. Itaque si qui voluerit ex his commentariis
animadvertere et elegere genus structurae, perpetuitatis poterit rationem
habere. Non enim quae sunt e molli caemento subtili facie venustatis,
non eae possunt esse in venustate non ruinosae. Itaque cum arbitrio communium
parietum sumuntur, non aestimat eos quanti facti fuerint, sed cum ex tabulis
inveniunt eorum locationes, pretia praeteritorum annorum singulorum deducunt
octogesimas et ita -- ex reliqua summa parte reddi pro his parietibus --
sententiam pronuntiant eos non posse plus quam annos LXXX durare.
9. De lactericiis vero,
dummodo ad perpendiculum sint stantes, nihil deducitur, sed quanti fuerint olim
facti, tanti esse semper aestimantur. Itaque nonnullis civitatibus et publica
opera et privatas domos etiam regias a latere structas licet videre: et primum
Athenis murum, qui spectat ad Hymettum montem et Pentelensem; item Patris in
aede Iovis et Herculis latericias cellas, cum circa lapideae in aede epistylia
sint et columnae; in Italia Arretio vetustum egregie factum murum. Trallibus
domus regibus Attalicis facta, quae ad habitandum semper datur ei, qui
civitatis gerit sacerdotium. Item Lacedaemone e quibusdam parietibus etiam
picturae excisae intersectis lateribus inclusae sunt in ligneis formis et in
comitium ad ornatum aedilitatis Varronis et Murenae fuerunt adlatae.
10. Croesi domus, quam
Sardiani civibus ad requiescendum aetatis otio seniorum collegio gerusiam
dedicaverunt; item Halicarnasso potentissimi regis Mausoli domus, cum
Proconnensio marmore omnia haberet ornata, parietes habet latere structos, qui
ad hoc tempus egregiam praestant firmitatem ita tectoriis operibus expoliti,
uti vitri perluciditatem videantur habere. Neque is rex ab inopia id fecit; in
inftnitis enim vectigalibus erat fartus, quod imperabat Cariae toti.
11. Acumen autem eius et
sollertiam ad aedificia paranda sic licet considerare. Cum esset enim natus
Mylasis et animadvertisset Halicarnasso locum naturaliter esse munitum,
emporiumque idoneum portum utile, ibi sibi domum constituit. Is autem locus est
theatri curvaturae similis. Itaque in imo secundum portum forum est
constitutum; per mediam autem altitudinis curvaturam praecinctionemque platea
ampla latitudine facta, in qua media Mausoleum ita egregiis operibus est
factum, ut in septem spectaculis nominetur. In summa arce media Martis fanum
habens statuam colossicam acrolithon nobili manu Leocharis factam.
Hanc autem statuam alii Leocharis, alii Timothei putant esse. In cornu autem
summo dextro Veneris et Mercuri fanum ad ipsum Salmacidis fontem.
12. Is autem falsa opinione
putatur venerio morbo inplicare eos, qui ex eo biberint. Sed haec opinio quare
per orbem terrae falso rumore sit pervagata, non pigebit exponere. Non enim
quod dicitur molles et inpudicos ex ea aqua fieri, id potest esse, sed est eius
fontis potestas perlucida saporque egregius. Cum autem Melas et Arevanias ab
Argis et Troezene coloniam communem eo loci deduxerunt, barbaros Caras et
Lelegas eiecerunt. Hi autem ad montes fugati inter se congregantes discurrebant
et ibi latrocinia facientes crudeliter eos vastabant. Postea de colonis unus ad
eum fontem propter bonitatem aquae quaestus causa tabernam omnibus copiis
instruxit eamque exercendo eos barbaros allectabat. Ita singillatim decurrentes
et ad coetus convenientes e duro ferroque more commutati in Graecorum
consuetudinem et suavitatim sua voluntate reducebantur. Ergo ea aqua non
inpudico morbi vitio, sed humanitatis dulcedine mollitis animis barbarorum eam
famam est adepta.
13.
Relinquitur nunc, quoniam ad explicationem moenium eorum sum invectus, totam
uti sunt definiam. Quemadmodum enim in dextra parte fanum est Veneris et fons
supra scriptus, ita in sinistro cornu regia domus, quam rex Mausolus ad suam
rationem conlocavit. Conspicitur enim ex ea ad dextram partem forum et portus
moeniumque tota finitio, sub sinistram secretus sub montibus latens portus, ita
ut nemo posset, quid in eo geratur, aspicere nec scire, ut rex ipse de sua domo
remigibus et militibus sine ullo sciente quae opus essent, spectaret.
14. Itaque post mortem
Mausoli Artemisiam uxorem eius regnantem Rhodii indignantes mulierem imperare
civitatibus Cariae totius, armata classe profecti sunt, uti id regnum
occuparent. Tum Artemisiae cum esset id renuntiatum, in eo portu abstrusam
classem celatis remigibus et epibatis conparatis, reliquos autem cives in muro
esse iussit. Cum autem Rhodii ornata classe in portum maiorem exposuissent,
plausum iussit ab muro his darent pollicerique se oppidum tradituros. Qui cum
penetravissent intra murum relictis navibus inanibus, Artemisia repente fossa
facta in pelagum eduxit classem ex portu minore et ita invecta est in maiorem. Expositis autem militibus classem
Rhodiorum inanem abduxit in altum. Ita Rhodii non habentes, quo se reciperent,
in medio conclusi in ipso foro sunt trucidati.
15. Ita Artemisia in navibus Rhodiorum suis
militibus et remigibus inpositis Rhodum est profecta. Rhodii autem, cum prospexissent suas naves
laureatas venire, opinantes cives victores reverti hostes receperunt. Tum
Artemisia Rhodo capta principibus occisis tropaeum in urbem Rhodo suae
victoriae constituit aeneasque duas statuas fecit, unam Rhodiorum civitatis,
alteram suae imaginis, et ita figuravit Rhodiorum civitati stigmata inponentem.
Id autem postea Rhodii religione inpediti, quod nefas est tropaea dedicata
removeri, circa eum locum aedificium struxerunt et id erecta Graia statione
texerunt, ne qui possit aspicere, et id abaton vocitari iusserunt.
16. Cum ergo tam magna potentia reges non
contempserint latericiorum parietum structuras, quibus et vectigalibus et praeda
saepius licitum fuerat non modo caementicio aut quadrato saxo sed etiam
marmoreo habere, non puto oportere inprobare quae sunt e latericia structura
facta aedificia, dummodo recte sint tecta. Sed id genus quid ita populo Romano
in urbe fieri non oporteat, exponam, quaeque sunt eius rei causae et rationes,
non praetermittam.
17. Leges publicae non patiuntur maiores
crassitudines quam sesquipedales constitui loco communi; ceteri autem parietes,
ne spatia angustiora fierent, aedem crassitudine conlocantur. Latericii
vero, nisi diplinthii aut triplinthii fuerint, sesquipedali crassitudine non
possunt plus unam sustinere contignationem. In ea autem maiestate urbis et
civium infinita frequentia innumerabiles habitationes opus est explicare. Ergo
cum recipere non possit area planata tantam multitudinem ad habitandum in urbe,
ad auxilium altitudinis aedificiorum res ipsa coegit devenire. Itaque pilis
lapideis structuris testaceis, parietibus caementiciis altitudines extructae
contignationibus crebris coaxatae cenaculorum ad summas utilitates perficiunt
despectationes. Ergo moenibus e contignationibus variis alto spatio
multiplicatis populus Romanus egregias habet sine inpeditione habitationes.
18.
Quoniam ergo explicata ratio est, quid ita in urbe propter necessitatem
angustiarum non patiuntur esse latericios parietes, cum extra urbem opus erit
his uti, sine vitiis ad vetustatem, sic erit faciendum. Summis parietibus
structura testacea sub tegula subiciatur altitudine circiter sesquipedali
habeatque proiecturas coronarum. Ita vitari poterunt quae solent in his fieri
vitia; cum enim in tecto tegulae fuerint fractae aut a ventis deiectae, qua
possint ex imbribus aqua perpluere, non patietur lorica testacea laedi laterem,
sed proiectura coronarum reiciet extra perpendiculum stillas et ea ratione
servaverit integras parietum latericiorum structuras.
19. De ipsa autem testa,
si sit optima seu vitiosa ad structuram, statim nemo potest iudicare, quod in
tempestatibus et aestate in tecto cum est conlocata, tunc, si est firma,
probatur; namque quae non fuerit ex creta bona aut parum erit cocta, ibi se
ostendit esse vitiosam gelicidiis et pruina tacta. Ergo quae non in tectis
poterit pati laborem, ea non potest in structura oneri ferendo esse firma.
Quare maxime ex veteribus tegulis tecta structa; parietes firmitatem poterunt
habere.
20.
Craticii vero velim quidem ne inventi essent; quantum enim celeritate et loci
laxamento prosunt, tanto maiori et communi sunt calamitati, quod ad incendia
uti faces sunt parati. Itaque satius esse videtur inpensa testaceorum in
sumptu, quam compendio craticiorum esse in periculo. Etiamque in tectoriis
operibus rimas in his faciunt arrectariorum et transversariorum dispositione,
Cum enim linuntur, recipientes umorem turgescunt, deinde siccescendo
contrahuntur et ita extenuati disrumpunt tectoriorum soliditatem. Sed quoniam
nonnullos celeritas aut inopia aut in pendenti loco dissaeptio cogit, sic erit
faciundum. Solum substruatur, ut sit intactum ab rudere et pavimento; obruta
enim in his cum sunt, vetustate marcida fiunt; deinde subsidentia proclinantur
et disrumpunt speciem tectoriorum. De parietibus et apparitione generatim
materiae eorum, quibus sint virtutibus et vitiis, quemadmodum potui, exposui;
de contignationibus autem et copiis earum, quibus conparentur, et ad vetustatem
non sint infirmae, uti natura rerum monstrat, explicabo.
|