VI. Qui rem militarem studiosius didicerunt, adserunt plura
in itineribus quam in ipsa acie pericula solere contingere. Nam in conflictu
armati sunt omnes et hostem comminus uident et ad pugnandum animo ueniunt
praeparati; in itinere minus armatus minusque adtentus est miles et superuentus
impetu uel fraude subsessae repente turbatur. Ideo omni cura omnique diligentia
prouidere dux debet, ne profiscens patiatur incursum uel facile ac sine damno
repellat inlatum. Primum itineraria omnium regionum, in quibus bellum geritur,
plenissime debet habere perscripta, ita ut locorum interualla non solum passuum
numero sed etiam uiarum qualitate perdiscat, conpendia deuerticula montes
flumina ad fidem descripta consideret, usque eo, ut sollertiores duces
itineraria prouinciarum, in quibus necessitas gerebatur, non tantum adnotata
sed etiam picta habuisse firmentur, ut non solum consilio mentis uerum aspectu
oculorum uiam profecturus eligeret. Ad hoc a prudentioribus et honoratis ac
locorum gnaris separatim debet uniuersa perquirere et ueritatem colligere de
pluribus, praeterea (sub periculo eligendum) uiarum duces idoneos scientesque
praecipere eosque custodiae mancipare addita poenae ostentatione uel praemii.
Erunt enim utiles, cum intellegant nec fugiendi sibi copiam superesse et fidei
praemium ac perfidiae parata supplicia. Prouidendum quoque, ut sapientes
exercitatique quaerantur, ne duorum aut trium error discrimen pariat uniuersis;
interdum autem imperita rusticatas plura promittit et credit se scire quae
nescit. Sed cautelae caput est, ut, ad quae loca uel quibus itineribus sit
profecturus exercitus, ignoretur; tutissimum namque in expeditionibus creditur
facienda nesciri. Ob hoc ueteres Minotauri signum in legionibus habuerunt, ut,
quemadmodum ille in intimo et secretissimo labyrintho abditus perhibetur, ita
ducis consilium semper esset occultum. Securum iter agitur quod agendum hostes
minime suspicantur. Verum, quia exploratores altrinsecus missi profectionem
suspitionibus uel oculis deprehendunt et interdum transfugae proditoresque non
desunt, quemadmodum occurri ingruentibus debeat, intimetur. Dux cum agmine
exercitus profecturus fidelissimos argutissimosque cum equis probatissimis
mittat, qui loca, per quae iter faciendum est, in progressu et a tergo, dextra
laeuaque perlustrent, ne aliquas aduersarii moliantur insidias. Tutius autem
operantur exploratores noctibus quam diebus. Nam quodammodo ipse sui proditor
inuenitur cuius speculator fuerit ab aduersariis conprehensus. Primi ergo
equites iter arripiant, deinde pedites, inpedimenta sagmarii calones
uehiculaque in medio conlocentur, ita ut expedita pars peditum et equitum
subsequatur. Nam ambulantibus interdum quidem a fronte, sed frequentius a tergo
superuentus infertur. A lateribus quoque pari armatorum manu inpedimenta
claudenda sunt; nam insidiatores transuersos frequenter incursant. Illud tamen
praecipue seruandum est, ut ea pars, ad quam hostis uenturus creditur,
obpositis lectissimis equitibus et leui armatura necnon etiam peditibus
sagittariis muniatur. Quod si undique circumfunduntur inimici, undique debent
praeparata esse subsidia. Ne uero repentinus tumultus amplius noceat, ante
commonendi sunt milites, ut parati sint animo, ut arma in manibus habeant: in
necessitate subita conterrent, prouisa non solent esse formidini Antiqui
diligentissime praecauebant, ne a calonibus interdum uulneratis interdum
timentibus et sagmariis clamore pauefactis pugnantes milites turbarentur, ne
dispersi longius aut conglobati amplius quam expedit inpedirent suos
hostibusque prodessent. Et ideo ad exemplum militum etiam inpedimenta sub
quibusdam signis ordinanda duxerunt. Denique ex ipsis calonibus, quos galiarios
uocant, idoneos ac peritos usu legebant, quos non amplius quam ducentis
sagmariis puerisque praeficerent. Hisque uexilla dabant, ut scirent, ad quae
signa deberent inpedimenta colligere. Sed propugnatores ab inpedimentis
laxamento aliquo diuiduntur, ne constipati laedantur in proelio. Ambulante
exercitu, ut locorum uarietas euenerit, ita defensionis ratio uariatur. Nam in
campis patentibus equites magis solent inpugnare quam pedites; at uero in locis
siluestribus uel montuosis siue palustribus pedestres magis formidandae sunt
copiae. Illudque uitandum, ne per negelgentiam aliis festinantibus aliis
tardius incedentibus interrumpatur acies aut certe tenuetur; continuo enim
hostes interpellata peruadunt. Praeponendi ergo sunt exercitatissimi
campidoctores uicarii uel tribuni, qui alacriores retardent et pigrius
incedentes adcelerare compellant. Nam qui multum praecesserint, superuentu
facto non tam redire quam effugere cupiunt. Qui uero extremi sunt, deserti a suis
ui hostium et propria desperatione superantur. Sciendum etiam, quod aduersarii
in his locis, quae sibi oportuna intellegunt, subsessas occultius conlocant uel
aperto Marte impetum faciunt. Sed ne secreta noceant, ducis praestat industria,
quem omnia prius conuenit explorare; deprehensa uero subsessa, si
circumueniatur utiliter, plus periculi sustinet, quam parabat inferre. Aperta
autem uis si praeparetur in montibus, altiora loca praemissis sunt praesidiis
occupanda, ut hostis, cum aduenerit, reperiatur inferior nec audeat obuiare,
cum tam a fronte quam supra caput suum cernat armatos. Quod si angustae sunt
uiae, sed tamen tutae, melius est praecedere cum securibus ac dolatoriis
milites et cum labore uias aperire, quam in optimo itinere periculum sustinere.
Praeterea nosse debemus hostium consuetudinem, utrum nocte an incipiente die an
hora reficiendi lassis superuenire consueuerint, et id uitare, quod illos
facturos putamus ex more. Iam uero utrum peditibus an equitibus, utrum contatis
an sagittariis amplius ualeant, utrum numero hominum an armorum munitione
praecellant, scire nos conuenit et ordinare quod nobis utile, illis docetur
aduersum, tractare quoque, per diem an per noctem iter expediat inchoari,
quanta locorum interualla sint, ad quae cupimus properare, ne aestate aquae
penuria obsit euntibus, ne hieme difficiles aut inuiae occurrant paludes
maioresque torrentes et impedito itinere circumueniatur exercitus, priusquam ad
destinata perueniat. Vt nostra commoditas est sapienter ista uitare, ita, si aduersariorum
imperitia uel dissimulatio occasionem nobis dederit, non oportet omitti, sed
explorare sollicite, proditores ac transfugas inuitare, ut, quid hostis
moliatur in praesenti uel in futurum, possimus agnoscere, paratisque equitibus
ac leui armatura ambulantes eosdem uel pabula uictumque quaerentes inprouiso
terrore decipere.
|