X. Omnes artes omniaque opera cotidiano usu et iugi
exercitatione proficiunt. Quod si in paruis uerum est, quanto magis decet in
maximis custodiri. Quis autem dubitet artem bellicam rebus omnibus esse
potiorem, per quam libertas retinetur et dignitas, propagantur prouinciae,
conseruatur imperium? Hanc quondam relictis doctrinis omnibus Lacedaemonii et
postea coluere Romani; hanc solam hodieque barbari putant esse seruandam;
cetera aut in hac arte consistere omnia aut per hanc adsequi se posse
confidunt; haec dimicaturis est necessaria, per quam uitam retineant et
uictoriam consequantur. Dux ergo, cui tantae potestatis insignia tribuuntur,
cuius fidei atque uirtuti possessorum fortunae, tutela urbium, salus militum,
reipublicae creditur gloria, non tantum pro uniuerso exercitu sed etiam pro
singulis contubernalibus debet esse sollicitus. Si quid enim illis eueniat in
bello, et ipsius culpa et publica uidetur iniuria. Ergo si tironem uel diu armis
desuetum exercitum ducit, singularum legionum siue auxiliorum necnon etiam
uexillationum uires animos consuetudinem diligenter exploret. Sciat etiam, si
potest fieri, nominatim, quis comes, quis tribunus, quis domesticus, quis
contubernalis quantum possit in bello; auctoritatem seueritatemque maximam
sumat, omnes culpas militares legibus uindicet, nulli errantium credatur
ignoscere, in diuersis occasionibus omnium experimenta praecipiat. His, ut
oportet, curatis, cum dispersi ad praedandum securi oberrant hostes, tunc
probatos equites siue pedites cum tironibus aut inferioribus mittat, ut ex
occasione fusis inimicis et illis peritia et reliquis crescat audacia. Ad
transitus fluuiorum, ad praecipitia montium, ad siluarum angustias, ad paludum
aut uiarum difficultates superuentus nullo sciente disponat atque ita iter suum
temperet, ut cibum capientes aut dormientes aut uacantes certe, securos inermes
discalciatos, destratis equis, nihil suspiciantes ipse paratus inuadat,
quatenus in huiusmodi certaminibus sui fiduciam colligant. Nam qui ante longum
tempus aut omnino numquam uiderunt homines uulnerari uel occidi, cum primum
aspexerint, perhorrescunt et pauore confusi de fuga magis quam de conflictu
incipiunt cogitare. Praeterea si excurrant aduersarii, longo itinere fatigatos
adgrediatur (et) ultimos uel certe insperatus superueniat; eos etiam, qui longe
a suis aut pabuli aut praedae gratia commorantur, subito occupet cum dilectis.
Illa enim ante temptanda sunt, quae si male cesserint, minus noceant, si bene,
plurimum prosint. Inter hostes discordiarum serere causas sapientis est ducis.
Nulla enim quamuis minima natio potest ab aduersariis perdeleri, nisi propriis
simulatibus se ipsa consumpserit. Nam ciuile odium ad inimicorum perniciem
praeceps est, ad utilitatem suae defensionis incautum. Unum illud est in hoc
opere praedicendum, ut nemo desperet fieri posse quae facta sunt. Dicat
aliquis: Multi anni sunt, quibus nullus fossa aggere ualloque mansurum
circumdat exercitum. Respondebitur: Si fuisset ista cautela, nihil nocturni aut
diurni superuentus hostium nocere potuissent. Persae imitantes Romanos ductis
fossis castra constituunt, et, quia harenosa sunt prope omnia, saccos, quos
inanes portauerant, ex puluerulenta, quae effoditur, terra complent eorumque
cumulo aggerem faciunt. Omnes barbari carris suis in orbem conexis ad
similtudinem castrorum securas a superuentibus exigunt noctes. Veremur, ne
discere nequeamus quae a nobis alii didicerunt? Haec ex usu librisque antea
seruabantur, sed omissa diu nemo quaesiuit, quia uigentibus pacis officiis
procul aberat necessitas belli. Sed ne inpossibile uideatur reparari
disciplinam, cuius usus intercidit, doceamur exemplis. Apud ueteres ars
militaris in obliuionem saepius uenit, sed prius a libris repetita est, postea
ducum auctoritate firmata. Scipio Africanus sub aliis imperatoribus
Hispanienses exercitus frequenter uictos accepit; hos, disciplinae regula
custodita, omni opere fossisque faciendis ita diligenter exercuit, ut diceret
fodientes luto inquinari debere qui madere hostium sanguine noluissent. Cum
ipsis denique Numantinos capta ciuitate sic concremauit, ut nullus euaderet.
Metellus in Africa Albino imperante subiugatum accepit exercitum, quem ita
emendauit ueteribus institutis, ut postea eos, a quibus sub iugum missi
fuerant, superarent. Cimbri Caepionis et Mallii legiones intra Gallias
deleuerunt; quarum reliquias cum Gaius Marius suscepisset, ita erudiuit
scientia et arte pugnandi, ut innumerabilem multitudinem non solum Cimbrorum
sed etiam Teutonum et Ambronum publico Marte deleret. Facilius autem est ad
uirtutem nouos inbuere quam reuocare perterritos.
|