LIBER III

I. Qui modus esse debeat exercitus.
II. Quemadmodum sanitas gubernetur exercitus.
III. Quanta cura prouidenda sint atque seruanda pabula uel frumenta.
IIII. Quemadmodum oporteat prouidere, ne seditionem milites faciant.
V. Signorum militarium quanta sint genera.
VI. Quanta sit seruanda cautela, cum uicinis hostibus mouetur exercitus.
VII. Quemadmodum flumina, quae maiora sunt, transeantur.
VIII. Quemadmodum castra debeant ordinari.
VIIII. Quae et quanta consideranda sint, ut intellegatur, utrum superuentibus et insidiis an publico debeat Marte confligi.
X. Quid oporteat fieri, si quis desuetum a pugna exercitum habeat uel tironem.
XI. Quae ipso die procuranda sint, quo publica committitur pugna.
XII. Inuestigandum, quid sentiant milites pugnaturi.
XIII. Quemadmodum idoneus locus eligatur ad pugnam.
XIIII. Quemadmodum acies debeat ordinari, ut in conflictu reddatur inuicta.
XV. Ratio podismi, quantum spatium in acie inter singulos homines in longum uel inter singulos ordines in latum debeat custodiri.
XVI. De equitibus ordinandis.
XVII. De subsidiis, quae post aciem conlocantur.
XVIII. In quo loco primus dux stare debeat, in quo secundus, in quo tertius.
XVIIII. Quibus remediis uirtuti uel dolis hostium resistatur in acie.
XX. Quot generibus pugna publica committatur et quomodo etiam qui inferior numero et uiribus est ualeat obtinere.
XXI. Viam abscedendi hostibus dandam, ut deleantur facilius fugientes.
XXII. Quemadmodum ab hostibus recedatur, si consilium displicet pugnae.
XXIII. De camelis et catafractis equitibus.
XXIIII. Quomodo quadrigis falcatis uel elefantis in acie possit obsisti.
XXV. Quid fieri debeat, si uel pars fugerit uel totus exercitus.
(XXVI. Regulae bellorum generales.)

Athenienses et Lacedaemonios ante Macedonas rerum potitos prisci locuntur annales. Verum apud Athenienses non solum rei bellicae sed etiam diuersarum artium uiguit industria, Lacedaemoniis autem praecipua fuit cura bellorum. Primi denique experimenta pugnarum de euentibus colligentes artem proeliorum scripsisse firmantur usque eo, ut rem militarem, quae uirtute sola uel certe felicitate creditur contineri, ad disciplinam peritiaeque studia reuocarent ac magistros armorum, quos tacticos appellauerunt, iuuentutem suam usum uarietatemque pugnandi praeciperent edocere. O uiros summa admiratione laudandos, qui eam praecipue artem ediscere uoluerunt, sine qua aliae artes esse non possunt! Horum sequentes instituta Romani Martii operis praecepta et usu retinuerunt et litteris prodiderunt. Quae per diuersos auctores librosque dispersa, imperator inuicte, mediocritatem meam abbreuiare iussisti, ne uel fastidium nasceretur ex plurimis uel plenitudo fidei deesset in paruis. Quantum autem in proeliis Lacedaemoniorum disciplina profuerit, ut omittam cetera, Xanthippi decleratur exemplo, qui Atilium Regulum Romanumque exercitum saepe uictorem, cum Karthaginiensibus non uirtute sed arte solus ferret auxilium, prostratis exercitibus cepit ac domuit unoque congressu triumphans bellum omne confecit. Nec minus Hannibal petiturus Italiam Lacedaemonium doctorem quaesiuit armorum, cuius monitis tot consules tantasque legiones inferior numero ac uiribus interemit. Igitur qui desiderat pacem, praeparet bellum; qui uictoriam cupit, milites inbuat diligenter; qui secundos optat euentus, dimicet arte, non casu. Nemo prouocare, nemo audet offendere quem intellegit superiorem esse, si pugnet.