|
XXXVII.
1.
Qui uno mense aut altero vix retentata dominatione apud Tarsum ab suis
interficitur,
2.
postquam Probum in Illyrico factum accepere, ingenti belli scientia
exercitandisque varie militibus ac duranda iuventute prope Hannibalem alterum.
3.
Namque ut ille oleis Africae pleraque per legiones, quarum otium reipublicae
atque ductoribus suspectum rebatur, eodem modo hic Galliam Pannoniasque et
Moesorum colles vinetis replevit postea sane quam barbarorum attritae gentes
sunt, quae nostris principibus suorum scelere interfectis irruperant, simul
caesis Saturnino per Orientem, Agrippinae Bonoso exercitu; nam utrique
dominatum tentaverant sumpta, cui duces praeerant, manu. Qua causa receptis
omnibus pacatisque dixisse proditur brevi milites frustra fore.
4.
Hinc denique magis irritati paulo cis sextum annum apud Sirmium trucidavere,
cum ad siccandam lacunis ac fossa urbem ipsi patriam adigerentur, quae palustri
solo hiemalibus aquis corrumpitur.
5.
Abhinc militaris potentia convaluit ac senatui imperium creandique ius
principis ereptum ad nostram memoriam, incertum, an ipso cupiente per desidiam
an metu seu dissensionum odio.
6.
Quippe amissa Gallieni edicto refici militia potuit concedentibus modeste
legionibus Tacito regnante, neque Florianus temere invasisset, aut iudicio
manipularium cuiquam, bono licet, imperium daretur amplissimo ac tanto ordine
in castris degente.
7.
Verum dum oblectantur otio simulque divitiis pavent, quarum usum affluentiamque
aeternitate maius putant, munivere militaribus et paene barbaris viam in se ac
posteros dominandi.
XXXVIII.
1.
Igitur Carus praefectura pollens praetorii augusto habitu induitur, liberis
Caesaribus Carino Numerianoque.
2.
Et quoniam cognita Probi morte barbarorum quique opportune invaserant, misso ad
munimentum Galliae maiore filio Numeriani comitatu in Mesopotamiam pergit
protinus, quod ea Persarum quasi sollemni bello subest.
3.
Ubi fusis hostibus, dum gloriae inconsulte avidior Thesiphonta urbem Parthiae
inclitam transgreditur, fulminis tactu conflagravit.
4.
Id quidam iure ei accidisse referunt; nam cum oracula docuissent adusque
oppidum memoratum perveniri victoria licere, longius delatus poenas luit.
5.
Proinde arduum fatalia devertere, eoque futuri notio superflua.
6.
At Numerianus amisso patre simul confectum aestimans bellum, cum exercitum
reductaret, Apri praefecti praetorio soceri insidiis exstinguitur.
7.
Quis casum detulit adolescentis oculorum dolor.
8.
Denique diu facinus occultatum, dum clausum lectica cadaver specie aegri, ne
vento obtunderetur acies, gestabatur.
XXXIX.
1.
Sed postquam odore tabescentium membrorum scelus proditum est, ducum consilio
tribunorumque Valerius Diocletianus domesticos regens ob sapientiam deligitur,
magnus vir, his moribus tamen:
2.
quippe qui primus ex auro veste quaesita serici ac purpurae gemmarumque vim
plantis concupiverit.
3.
Quae quamquam plus quam civilia tumidique et affluentis animi, levia tamen prae
ceteris.
4.
Namque se primus omnium Caligulam post Domitianumque dominum palam dici passus
et adorari se appellarique uti deum.
5.
Quis rebus, quantum ingenium est, compertum habeo humillimos quosque, maxime
ubi alta accesserint, superbia atque ambitione immodicos esse.
6.
Hinc Marius patrum memoria, hinc iste nostra communem habitum supergressi, dum
animus potentiae expers tamquam inedia refecti insatiabilis est.
7.
Quo mihi mirum videtur nobilitati plerosque superbiam dare, quae gentis
patriciae memor molestiarum, quis agitatur, remedio eminere paululum iuris
habet.
8.
Verum haec in Valerio obducta ceteris bonis; eoque ipso, quod dominum dici
passus, parentem egit; satisque constat prudentem virum edocere voluisse
atrocitatem rerum magis quam nominum officere.
9.
Interim Carinus eorum, quae acciderant, certior spe facilius erumpentes motus
sedatum iri Illyricum propere Italiae circuitu petit.
10.
Ibi Iulianum pulsa eius acie obtruncat. Namque
is cum Venetos correctura ageret, Cari morte cognita imperium avens eripere
adventanti hosti obviam processerat.
11.
At Carinus ubi Moesiam contigit, illico Marcum iuxta Diocletiano congressus,
dum victos avide premeret, suorum ictu interiit, quod libidine impatiens
militarium multas affectabat, quarum infestiores viri iram tamen doloremque in
eventum belli distulerant.
12.
Quo prosperius cedente metu, ne huiuscemodi ingenium magis magisque victoria
insolesceret, sese ulti sunt. Is finis Caro liberisque; Narbone patria, imperio
biennii fuere.
13.
Igitur Valerius prima ad exercitum contione cum educto gladio solem intuens
obtestaretur ignarum cladis Numeriani neque imperii cupientem se fuisse, Aprum
proxime astantem ictu transegit; cuius dolo, uti supra docuimus, adolescens
bonus facundusque et gener occiderat.
14.
Ceteris venia data retentique hostium fere omnes ac maxime vir insignis nomine
Aristobulus praefectus praetorio per officia sua.
15.
Quae res post memoriam humani nova atque inopinabilis fuit civili bello
fortunis fama dignitate spoliatum neminem, cum pie admodum mansueteque geri
laetemur exilio proscriptioni atque etiam suppliciis et caedibus modum fieri.
16.
Quid ea memorem ascivisse consortio multos externosque tuendi prolatandive
gratia iuris Romani?
17.
Namque ubi comperit Carini discessu Helianum Amandumque per Galliam excita manu
agrestium ac latronum, quos Bagaudas incolae vocant, populatis late agris
plerasque urbium tentare, Maximianum statim fidum amicitia quamquam
semiagrestem, militiae tamen atque ingenio bonum imperatorem iubet.
18.
Huic postea cultu numinis Herculio cognomentum accessit, uti Valerio Iovium;
unde etiam militaribus auxiliis longe in exercitum praestantibus nomen
impositum.
19.
Sed Herculius in Galliam profectus fusis hostibus aut acceptis quieta omnia
brevi patraverat.
20.
Quo bello Carausius, Menapiae civis, factis promptioribus enituit; eoque eum,
simul quia gubernandi (quo officio adolescentiam mercede exercuerat) gnarus
habebatur, parandae classi ac propulsandis Germanis maria infestantibus
praefecere.
21.
Hoc elatior, cum barbarum multos opprimeret neque praedae omnia in aerarium
referret, Herculii metu, a quo se caedi iussum compererat, Britanniam hausto
imperio capessivit.
22.
Eodem tempore Orientem Persae, Africam Iulianus ac nationes Quinquegentanae
graviter quatiebant.
23.
Adhuc apud Aegypti Alexandriam Achilleus nomine dominationis insignia induerat.
24.
His de causis Iulium Constantium, Galerium Maximianum, cui cognomen Armentario
erat, creatos Caesares in affinitatem vocant.
25.
Prior Herculii privignam, alter Diocletiano editam sortiuntur diremptis
prioribus coniugiis, ut in Nerone Tiberio ac Iulia filia Augustus quondam
fecerat.
26.
His sane omnibus Illyricum patria fuit: qui, quamquam humanitatis parum, ruris
tamen ac militiae miseriis imbuti satis optimi reipublicae fuere.
27.
Quare constat sanctos prudentosque sensu mali promptius fieri, contraque
expertes aerumnarum, dum opibus suis cunctos aestimant, minus consulere.
28.
Sed horum concordia maxime edocuit virtuti ingenium usumque bonae militiae,
quanta his Aureliani Probique instituto fuit paene sat esse.
29.
Denique Valerium ut parentem seu dei magni suspiciebant modo; quod quale quantumque
sit, ab urbis conditione ad nostram aetatem propinquorum facinoribus patefactum
est.
30.
Et quoniam bellorum moles, de qua supra memoravimus, acrius urgebat,
quadripartito imperio cuncta, quae trans Alpes Galliae sunt, Constantio
commissa, Africa Italiaque Herculio, Illyrici ora adusque Ponti fretum Galerio;
cetera Valerius retentavit.
31.
Hinc denique parti Italiae invectum tributorum ingens malum. Nam cum omnia eadem
functione moderateque ageret, quo exercitus atque imperator, qui semper aut
maxima parte adorant, ali possent, pensionibus inducta lex nova.
32.
Quae sane illorum temporum modestia tolerabilis in perniciem processit his
tempestatibus.
33.
Interim Iovio Alexandriam profecto provincia credita Maximiano Caesari, uti
relictis finibus in Mesopotamiam progrederetur ad arcendos Persarum impetus.
34.
A quis primo graviter vexatus contracto confestim exercitu e veteranis ac
tironibus per Armeniam in hostes contendit; quae ferme sola seu facilior
vincendi via est.
35.
Denique ibidem Narseum regem in dicionem subegit, simul liberos coniugesque et
aulam regiam.
36.
Adeo victor, ut, ni Valerius, cuius nutu omnia gerebantur, incertum qua causa
abnuisset, Romani fasces in provinciam novam ferrentur.
37.
Verum pars terrarum tamen nobis utilior quaesita; quae cum acrius reposcuntur,
bellum recens susceptum est grave admodum perniciosumque.
38.
At in Aegypto Achilleus facili negotio pulsus poenas luit.
39.
Per Africam gestae res pari modo, solique Carausio remissum insulae imperium,
postquam iussis ac munimento incolarum contra gentes bellicosas opportunior
habitus.
40.
Quem sane sexennio post Allectus nomine dolo circumvenit.
41.
Qui cum eius permissu summae rei praeesset, flagitiorum et ob ea mortis
formidine per scelus imperium extorserat.
42.
Quo usum brevi Constantius Asclepiodoto, qui praetorianis praefectus praeerat,
cum parte classis ac legionum praemisso delevit.
43.
Et interea caesi Marcomanni Carporumque natio translata omnis in nostrum solum,
cuius fere pars iam tum ab Aureliano erat.
44.
Neque minore studio pacis officia vincta legibus aequissimis ac remoto
pestilenti frumentariorum genere, quorum nunc agentes rerum simillimi sunt.
45.
Qui cum ad explorandum annuntiandumque, ecqui forte in provinciis motus
exsisterent, instituti viderentur, compositis nefarie criminationibus, iniecto
passim metu, praecipue remotissimo cuique, cuncta foede diripiebant. Simul
annona urbis ac stipendiariorum salus anxie solliciteque habita, honestiorumque
provectu et e contra suppliciis flagitiosi cuiusque virtutum studia augebantur.
Veterrimae religiones castissime curatae, ac mirum in modum novis adhuc
cultisque pulchre moenibus Romana culmina et ceterae urbes ornatae, maxime
Carthago, Mediolanum, Nicomedia.
46.
Neque tamen, cum haec agerent, extra vitia fuere. Quippe Herculius libidine
tanta agebatur, ut ne ab obsidum corporibus quidem animi labem comprimeret;
Valerio parum honesta in amicos fides erat discordiarum sane metu, dum
enuntiationibus posse agitari quietem consortii putat.
47.
Hinc etiam quasi truncatae vires urbis imminuto praetoriarum cohortium atque in
armis vulgi numero; quo quidem plures volunt imperium posuisse.
48.
Namque imminentium scrutator, ubi fato intestinas clades et quasi fragorem
quendam impendere comperit status Romani, celebrato regni vicesimo anno
valentior curam reipublicae abiecit, cum in sententiam Herculium aegerrime
traduxieset, cui anno minus potentia fuerat. Et quamquam aliis alia
aestimantibus veri gratia corrupta sit, nobis tamen excellenti natura videtur
ad communem vitam spreto ambitu descendisse.
|