|
XL.
1.
Igitur Constantio atque Armentario his succedentibus Severus Maximinusque Illyricorum
indigenae Caesares, prior Italiam posteriorque, in quae Iovius obtinuerat,
destinantur.
2.
Quod tolerare nequiens Constantinus, cuius iam tum a puero ingens potensque
animus ardore imperitandi agitabatur, fugae commento, cum ad frustrandos
insequentes publica iumenta, quaqua iter egerat, interficeret, in Britanniam
pervenit; nam is a Galerio religionis specie ad vicem obsidis tenebatur.
3.
Et forte iisdem diebus ibidem Constantium patrem vel parentem vitae ultima
urgebant.
4.
Quo mortuo cunctis qui aderant, annitentibus imperium capit.
5.
Interim Romae vulgus turmaeque praetoriae Maxentium retractante diu patre
Herculio imperatorem confirmant.
6.
Quod ubi Armentarius accepit, Severum Caesarem, qui casu ad urbem erat, arma in
hostem ferre propere iubet.
7.
Is circum muros cum ageret, desertus a suis, quos praemiorum illecebris
Maxentius traduxerat, fugiens obsessusque Ravennae obiit.
8.
Hoc acrior Galerius ascito in consilium Iovio Licinium vetere cognitum amicitia
Augustum creat; eoque ad munimentum Illyrici ac Thraciae relicto Romam
contendit.
9.
Ibi cum obsidione distineretur, militibus eadem, qua superiores, via
attentatis, metu ne desereretur, Italia decessit; pauloque post vulnere
pestilenti consumptus est, cum agrum satis reipublicae commodantem caesis
immanibus silvis atque emisso in Danubium lacu Pelsone apud Pannonios fecisset.
10.
Cuius gratia provinciam uxoris nomine Valeriam appellavit.
11.
Huic quinquennii imperium, Constantio annuum fuit, cum sane uterque potentiam
Caesarum annos tredecim gessissent.
12.
Adeo miri naturae beneficiia, ut ea si a doctis pectoribus proficiscerentur
neque insulsitate offenderent, haud dubie praecipua haberentur.
13.
Quare compertum est eruditionem elegantiam comitatem praesertim principibus
necessarias esse, cum sine his naturae bona quasi incompta aut etiam horrida
despectui sint, contraque ea Persarum regi Cyro aeternam gloriam paraverint.
14.
At memoria mea Constantinum, quamquam ceteris promptum virtutibus, adusque
astra votis omnium subvexere.
15.
Qui profecto si munificentiae atque ambitioni modum hisque artibus statuisset,
quis praecipue adulta ingenia gloriae studio progressa longius in contrarium
labuntur, haud multum abesset deo.
16.
Is ubi vastari urbem atque Italiam comperit pulsosque seu redemptos exercitus
et imperatores duos, composita pace per Gallias Maxentium petit.
17.
Ea tempestate apud Poenos Alexander pro praefecto gerens dominatui stolide
incubuerat, cum ipse debili aetate, agrestibus ac Pannonicis parentibus
vecordior, milites tumultuarie quaesiti, armorum vix medium haberetur.
18.
Denique eum a tyranno missi paucissimis cohortibus Rufius Volusianus praefectus
praetorio ac militares duces levi certamine confecere.
19.
Quo victo Maxentius Carthaginem, terrarum decus, simul Africae pulchriora
vastari diripi incendique iusserat, ferus inhumanusque ac libidine multa
tetrior.
20.
Adhuc pavidus et imbellis atque in desidiam foede pronus, usque eo, ut
flagrante per Italiam belle fusisque apud Veronam suis nihilo segnius solita
curaret neque patris exitio moveretur.
21.
Namque Herculius natura impotentior, simul filii segnitiem metuens inconsulte
imperium repetiverat.
22.
Cumque specie officii dolis compositis Constantinum generum tentaret acerbe,
iure tandem interierat.
23.
Sed Maxentius atrocior in dies tandem urbe in Saxa rubra milia ferme novem
aegerrime progressus, cum caesa acie fugiens semet Romam reciperet, insidiis,
quas hosti apud pontem Milvium locaverat, in transgressu Tiberis interceptus
est tyrannidis anno sexto.
24.
Huius nece incredibile quantum laetitia gaudioque senatus ac plebes
exsultaverint; quos in tantum afflictaverat, uti praetorianis caedem vulgi
quondam annuerit primusque instituto pessimo munerum specie patres aratoresque
pecuniam conferre prodigenti sibi cogeret.
25.
Quorum odio praetoriae legiones ac subsidia factionibus aptiora quam urbi Romae
sublata penitus, simul arma atque usus indumenti militaris.
26.
Adhuc cuncta opera, quae magnifice construxerat, urbis fanum atque basilicam
Flavii meritis patres sacravere.
27.
A quo etiam post Circus maximus excultus mirifice atque ad lavandum institutum
opus ceteris haud multo dispar.
28.
Statuae locis quam celeberrimis, quarum plures ex auro aut argenteae sunt; tum
per Africam sacerdotium decretum Flaviae genti, Cirtaeque oppido, quod
obsidione Alexandri conciderat, reposito exornatoque nomen Constantina inditum.
29.
Adeo acceptius praestantiusque tyrannorum depulsoribus nihil est, quorum gratia
eo demum auctior erit, si modesti atque abstinentes sint.
30.
Quippe humanae mentes frustratae boni spe asperius offenduntur, cum mutato
rectore flagitioso aerumnarum vis manet.
XLI.
1.
Dum haec in Italia geruntur, Maximinus ad Orientem post biennii augustum imperium
fusus fugatusque a Licinio apud Tarsum perit.
2.
Ita potestas orbis Romani duobus quaesita, qui quamvis per Flavii sororem
nuptam Licinio conexi inter se erant, ob diverses mores tamen anxie triennium
congruere quivere.
3.
Namque illi praeter †admodum magna cetera, huic parsimonia et ea quidem
agrestis tantummodo inerat.
4.
Denique Constantinus cunctos hostes honore ac fortunis manentibus texit
recepitque, eo pius, ut etiam vetus teterrimumque supplicium patibulorum et
cruribus suffringendis primus removerit.
5.
Hinc pro conditore seu deo habitus. Licinio ne insontium quidem ac nobilium philosophorum
servili more cruciatus adhibiti modum fecere.
6.
Quo sane variis proeliis pulso, cum eum prorsus opprimere arduum videretur,
simul affinitatis gratia refectum consortium ascitique imperio Caesarum communes
liberi Crispus Constantinusque Flavio geniti, Licinianus Licinio.
7.
Quod equidem vix diuturnum neque his, qui assumebantur, felix fore defectu
solis foedato iisdem mensibus die patefactum.
8.
Itaque sexennio post rupta pace apud Thracas Licinius pulsus Chalcedona
concessit.
9.
Ibi ad auxilium sui Martiniano in imperium cooptato una oppressus est.
10.
Eo modo respublica unius arbitrio geri coepit, liberis Caesarum nomina diversa
retentantibus: namque ea tempestate imperatori nostro Constantio insigne
Caesaris datum.
11.
Quorum cum natu grandior, incertum qua causa, patris iudicio occidisset,
repente Calocerus magister pecoris camelorum Cyprum insulam specie regni demens
capessiverat.
12.
Quo excruciato, ut fas erat, servili aut latronum more, condenda urbe formandisque
religionibus ingentem animum avocavit, simul novando militiae ordine.
13.
Et interea Gothorum Sarmatarumque stratae gentes, filiusque cunctorum minor,
Constans nomine, Caesar fit.
14.
Cuius gratia reipublicae permixtionem fore ostentorum mira prodidere; quippe ea
nocte, quae commissi imperii diem sequebatur, igni continuo caeli facies
coliflagravit.
15.
Abhinc consumpto fere bieimio fratris filium, cui ex patre Dalmatio nomen fait,
Caesarem iussit obsistentibus valide militaribus.
16.
Ita anno imperii tricesimo secundoque, cum totum orbem tredecim tenuisset,
sexaginta natus atque amplius duo, in Persas tendens, a quis bellum erumpere
occeperat, rure proximo Nicomediae — Achyronam vocant — excessit, cum id tetrum
sidus regnis, quod crinitum vocant, portendisset.
17.
Funus relatum in urbem sui nominis. Quod sane populus Romanus aegerrime tulit,
quippe cuius armis legibus clementi imperio quasi novatam urbem Romam
arbitraretur.
18.
Pons per Danubium ductns; castra castellaque pluribus locis commode posita.
19.
Remotae olei frumentique adventiciae praebitiones, quibus Tripolis ac Nicaea
acerbius angebantur.
20.
Quorum superiores Severi imperio gratantes civi obtulerant, verteratque gratiam
muneribus in perniciem posterorum dissimulatio. Alteros Marcus Boionius
afflixerat mulcta, quod Hipparchum praestanti ingenio indigenam fuisse
ignoravissent. Fiscales molestiae severius pressae, cunctaque divino ritui
paria viderentur, ni parum dignis ad publica aditum concessisset.
21.
Quae quamquam saepius accidere, tamen in summo ingenio atque optimia
reipublicae moribus, quamvis parva vitia, elucent magis eoque notantur facile;
quin etiam acrius saepe officiunt, cum ob auctoris decus in virtutes potissimum
accipiuntur atque ad imitandum invitamento sunt.
22.
Igitur confestim Dalmatius, incertum quo suasore, interficitur; statimque
triennio post minimum maximumque fatali bello Constantinus cadit.
23.
Qua Constans victoria tumidior, simul per aetatem cautus parum atque animi
vehemens, adhuc ministrorum pravitate exsecrabilis atque praeceps in avaritiam
despectumque militarium anno post triumphum decimo Magnentii scelere
circumventus est externarum sane gentium compressis motibus.
24.
Quarum obsides pretio quaesitos pueros venustiores quod cultius habuerat,
libidine huiuscemodi arsisse pro certo habetur.
25.
Quae tamen vitia utinam mansissent! Namque Magnentii, utpote gentis barbarae,
diro atrocique ingenio, simul his, quae post accidere, adeo exstincta omnia
sunt, ut illud imperium haud iniuria desideraretur;
26.
tum quia Vetranio litterarum prorsus expers et ingenio stolidior idcircoque
agresti vecordia pessimus, cum per Illyrios peditum magisterio milites curaret,
dominationem ortus Moesiae superioris locis squalidioribus improbe occupaverat.
XLII.
1.
Eum Constantius cis mensem decimum facundiae vi deiectum imperio in privatum
otium removit.
2.
Quae gloria post natum imperium soli processit eloquio clementiaque.
3.
Nam cum magna parte utrimque exercitus convenissent, habita ad speciem iudicii
contione, quod fere vix aut multo sanguine obtinendum erat, eloquentia
patravit.
4.
Quae res satis edocuit non modo domi, verum militiae quoque dicendi copiam
praestare; qua demum vel ardua proclivius eo conficiuntur, si modestia atque
integritate superet.
5.
Quod maxime cognitum e nostro principe; quem tamen, quo minus statim in hostes
alios ad Italiam contenderet, hiems aspera clausaeque Alpes tardavere.
6.
Interim Romae corrupto vulgo, simul Magnentii odio Nepotianus, materna stirpe
Flavio propinquus, caeso urbi praefecto armataque gladiatorum manu imperator
fit.
7.
Cuius stolidum ingenium adeo plebi Romanae patribusque exitio fuit, uti passim
domus fora viae templaque cruore atque cadaveribus opplerentur bustorum modo.
8.
Neque per eum tantum, verum etiam advolantibus Magnentianis, qui tricesimo die
triduo minus hostem perculerant.
9.
Sed iam antea cum externi motus suspectarentur, Magnentius fratri Decentio
Gallias, Constantius Gallo, cuius nomen suo mutaverat, Orientem Caesaribus
commiserant.
10.
Ipsi inter se acrioribus proeliis per triennium congressi; ad extremum
Constantius fugientem in Galliam persecutus vario ambos supplicio semet adegit
interficere.
11.
Et interea Iudaeorum seditio, qui Patricium nefarie in regni speciem
sustulerant, oppressa.
12.
Neque multo post ob saevitiam atque animum trucem Gallus Augusti iussu
interiit.
13.
Ita longo intervallo annum fere post septuagesimum relata ad unum cura
reipublicae.
14.
Quae recens quieta a civili trepidatione Silvano in imperium coacto tentari
rursus occeperat.
15.
Is namque Silvanus in Gallia ortus barbaris parentibus ordine militiae, simul a
Magnentio ad Constantium transgressu pedestre ad magisterium adolescentior
meruerat.
16.
E quo cum altius per metum seu dementiam conscendisset, legionum, a quis
praesidium speraverat, tumuitu octavum circa ac vicesimum diem trucidatus est.
17.
Qua causa ne quid apud Gallos natura praecipites novaretur, praesertim Germanis
pleraque earum partium populantibus Iulianum Caesarem cognatione acceptum sibi
Transalpinis praefecit, isque nationes feras brevi subegit captis famosis
regibus.
18.
Quae quamquam vi eius, fortuna principis tamen et consilio accidere.
19.
Quod adeo praestat, ut Tiberius Galeriusque subiecti aliis egregia pleraque,
suo autem ductu atque auspicio minus paria experti sint.
20.
At Iulius Constantius, annos tres atque viginti augustum imperium regens, cum
externis motibus, modo civilibus exercetur, aegre ab armis abest.
21.
Quis tyrannide tantorum depulsa sustentatoque interim Persarum impetu genti
Sarmatarum magno decore considens apud eos regem dedit.
22.
Quod Gnaeum Pompeium in Tigrane restituendo vixque paucos maiorum fecisse
comperimus.
23.
Placidus clemensque pro negotio, litterarum ad elegantiam prudens atque orandi
genere leni iocundoque; laboris patiens ac destinandi sagittas mire promptus;
cibi omnis libidinis atque omnium cupidinum victor; cultu genitoris satis pius
suique nimis custos; gnarus vita bonorum principum reipublicae quietem regi.
24.
Haec tanta tamque inclita tenue studium probandis provinciarum ac militiae
rectoribus, simul ministrorum parte maxima absurdi mores, adhuc neglectus boni
cuiusque foedavere.
25.
Atque uti verum absolvam brevi: ut imperatore ipso praeclarius, ita apparitorum
plerisque magis atrox nihil.
|