|
1.
Nunc transeamus ad fideicommissa. et prius de hereditatibus fideicommissariis
videamus.
2.
Sciendum itaque est, omnia fideicommissa primis temporibus infirma esse quia
nemo invitus cogebatur praestare id de quo rogatus erat: quibus enim non poterant
hereditates vel legata relinquere, si relinquebant, fidei committebant eorum
qui capere ex testamento poterant: et ideo fideicommissa appellata sunt, quia
nullo vinculo iuris, sed tantum pudore eorum qui rogabantur, continebantur.
postea primus divus Augustus semel iterumque gratia personarum motus, vel quia
per ipsius salutem rogatus quis diceretur, aut ob insignem quorundam perfidiam
iussit consulibus auctoritatem suam interponere. quod, quia iustum videbatur et
populare erat, paulatim conversum est in adsiduam iurisdictionem: tantusque
favor eorum factus est, ut paulatim etiam praetor proprius crearetur, qui
fideicommissis ius diceret, quem fideicommissarium appellabant.
3.
Inprimis igitur sciendum est, opus esse ut aliquis recto iure testamento heres
instituatur, eiusque fidei committatur ut eam hereditatem alii restituat:
alioquin inutile est testamentum in quo nemo heres instituitur. cum igitur
aliquis scripserit: LUCIUS TITIUS HERES ESTO, poterit adicere: ROGO TE, LUCI
TITI, UT, CUM PRIMUM POSSIS HEREDITATEM MEAM ADIRE, EAM GAIO SEIO REDDAS,
RESTITUAS. potest autem quisque et de parte restituenda heredem rogare: et
liberum est vel pure vel sub condicione relinquere fideicommissum vel ex die
certo.
4.
Restituta autem hereditate is quidem qui restituit nihilo minus heres permanet:
is vero qui recipit hereditatem aliquando heredis aliquando legatarii loco
habebatur. Et in Neronis quidem temporibus Trebellio Maximo et Annaeo Seneca
consulibus senatusconsultum factum est. quo cautum est ut, si cui hereditas ex
fideicommissi causa restituta sit, omnes actiones quae iure civili heredi et in
heredem competerent, ei et in eum darentur cui ex fideicommisso restituta esset
hereditas. post quod senatusconsultum praetor utilos actiones ei et in eum qui
recepit hereditatem, quasi heredi et in heredem dare coepit.
5.
Sed quia heredes scripti, cum aut totam hereditatem aut paene totam plerumque
restituere rogabantur, adire hereditatem ob nullum vel minimum lucrum
recusaban, atque ob id extinguebantur fideicommissa; postea Vespasiani Augusti
temporibus Pegaso et Pusione consulibus senatus censuit, ut ei qui rogatus
esset hereditatem restituere perinde liceret quartam partem retinere, atque
lege Falcidia ex legatis retinere conceditur. ex singulis quoque rebus quae per
fideicommissum relinquuntur eadem retentio permissa est. post quod
senatusconsultum ipse heres onera hereditaria sustinebat: ille autem qui ex
fideicommisso recepit partem hereditatis legatarii partiarii loco erat, id est,
eius legatarii cui pars bonorum legabatur. quae species legati partitio
vocabatur, quia cum herede legatarius partiebatur hereditatem. unde quae
solebant stipulationes inter heredem et partiarium legatarium interponi, eaedem
interponebantur inter eum qui ex fideicommisso recepit hereditatem et heredem,
id est ut et lucrum et damnum hereditarium pro rata parte inter eos commune
sit. Ergo si quidem non plus quam dodrantem hereditatis scriptus heres rogatus
sit restituere, tunc ex Trebelliano senatusconsulto restituebatur hereditas et
in utrumque actiones hereditariae pro rata parte dabantur: in heredem quidem
iure civili, in eum vero qui recipiebat hereditatem, ex senatusconsulto
Trebelliano tamquam in heredem. at si plus quam dodrantem vel etiam totam
hereditatem restituere rogatus sit, locus erat Pegasiano senatusconsulto, et
heres qui semel adierit hereditatem si modo sua voluntate adierit, sive
retinuerit quartam partem sive noluerit retinere, ipse universa onera
hereditaria sustinebat. sed quarta quidem retenta, quasi partis et pro parte
stipulationes interponebantur tamquam inter partiarium legatarium et heredem:
si vero totam hereditatem restituerit, emptae et venditae hereditatis
stipulationes interponebantur. sed si recuset scriptus heres adire hereditatem
ob id quod dicat eam sibi suspectam esse quasi damnosam, cavetur Pegasiano
senatusconsulto ut, desiderante eo cui restituere rogatus est, iussu praetoris
adeat et restituat hereditatem, perindeque ei et in eum qui recipit hereditatem
actiones dentur, acsi iuris est ex Trebelliano senatusconsulto: quo casu nullis
stipulationibus opus est, quia simul et huic qui restituit securitas datur, et
actiones hereditariae ei et in eum transferuntur qui recipit hereditatem,
utroque senatusconsulto in hac specie concurrente.
6.
Sed quia stipulationes ex senatusconsulto Pegasiano descendentes et ipsi
antiquitati displicuerunt et quibusdam casibus captiosas eas homo excelsi
ingenii Papinianus appellat et nobis in legibus magis simplicitas quam
difficultas placet, ideo omnibus nobis suggestis tam similitudinibus quam
differentiis utriusque senatusconsulti, placuit exploso senatusconsulto Pegasiano,
quod postea supervenit, omnem auctoritatem Trebelliano senatusconsulto
praestare, ut ex eo fideicommissariae hereditates restituantur, sive habeat
heres ex voluntate testatoris quartam sive plus sive minus sive penitus nihil,
ut tunc, quando vel nihil vel minus quarta apud eum remaneat, liceat ei vel
quartam vel quod deest, ex nostra auctoritate retinere vel repetere solutum,
quasi ex Trebelliano senatusconsulto pro rata portione actionibus tam in
heredem quam in fideicommissarium competentibus, si vero totam hereditatem
sponte restituerit, omnes hereditariae actiones fideicommissario et adversus
eum competunt; sed etiam id quod praecipuum Pegasiani senatusconsulti fuerat,
ut, quando recusabat heres scriptus sibi datam hereditatem adire, necessitas ei
imponeretur totam hereditatem volenti fideicommissario restituere, et omnes ad
eum et contra eum transirent actiones, et hoc transposuimus ad senatusconsultum
Trebellianum, ut ex hoc solo et necessitas heredi imponatur, si ipso nolente
adire fideicommissarius desiderat restitui sibi hereditatem, nullo nec damno
nec commodo apud heredem manente. Nihil autem interest, utrum aliquis ex asse
heres institutus aut totam hereditatem aut pro parte restituere regatur, an ex
parte heres institutus aut totam partem aut partis partem restituere rogatur:
nam et hoc casu eadem observari praecepimus, quae in totius hereditatis
restitutione diximus. Si quis una aliqua re deducta sive praecepta quae quartam
continet, veluti fundo vel alia re, rogatus sit restituere hereditatem, simili
modo ex Trebelliano senatusconsulto restitutio fiat, perinde ac si quarta parte
retenta rogatus esset reliquam hereditatem restituere. sed illud interest, quod
altero casu, id est cum deducta sive praecepta aliqua re restituitur hereditas,
in solidum ex eo senatusconsulto actiones transferuntur, et res quae remanet
apud heredem sine ullo onere hereditario apud eum manet, quasi ex legato ei
adquisita, altero vero casu, id est cum, quarta parte retenta, rogatus est
heres restituere hereditatem et restituit, scindantur actiones et pro dodrante
quidem transferantur ad fideicommissarium, pro quadrante remaneant apud
heredem. quin etiam licet in una re, qua deducta aut praecepta restituere
aliquis hereditatem rogatus est, maxima pars hereditatis contineatur, aeque in
solidum transferuntur actiones et secum deliberare debet is cui restituitur
hereditas an expediat sibi restitui. eadem scilicet interveniunt et si duabus
pluribusve rebus deductis praeceptisve restituere hereditatem rogatus sit. sed
et si certa summa deducta praeceptave, quae quartam vel etiam maximam partem
hereditatis continet, rogatus sit aliquis hereditatem restituere, idem iuris
est. quae diximus de eo qui ex asse heres institutus est, eadem transferimus et
ad eum qui ex parte heres scriptus est.
7.
Praeterea intestatus quoque moriturus potest rogare eum ad quem bona sua vel
legitimo iure vel honorario pertinere intellegit, ut hereditatem suam totam
partemve eius aut rem aliquam, veluti fundum, hominem, pecuniam, alicui
restituat: cum alioquin legata nisi ex testamento non valeant. Eum quoque cui
aliquid restituitur potest rogare ut id rursus alii totum aut partem vel etiam
aliud aliquid restituat. Et quia prima fideicommissorum cunabula a fide heredum
pendent et tam nomen quam substantiam acceperunt, et ideo divus Augustus ad
necessitatem iuris ea detraxit: nuper et nos, eundem principem superare
contendentes, ex facto quod Tribonianus vir excelsus quaestor sacri palatii
suggessit, constitutionem fecimus, per quam disposuimus: si testator fidei
heredis sui commisit, ut vel hereditatem vel speciale fideicommissum restituat
et neque ex scriptura neque ex quinque testium numero, qui in fideicommissis
legitimus esse noscitur, res possit manifestari, sed vel pauciores quam quinque
vel nemo penitus testis intervenerit, tunc sive pater heredis sive alius
quicumque sit, qui fidem elegit heredis et ab eo aliquid restitui voluerit, si
heres perfidia tentus adimplere fidem recusat, negando rem ita esse subsecutam,
si fideicommissarius iusiurandum ei detulerit, cum prius ipse de calumnia
iuraverit, necesse eum habere vel iusiurandum subire, quod nihil tale a
testatore audivit, vel recusantem ad fideicommissi vel universitatis vel
specialis solutionem coartari, ne depereat ultima voluntas testatoris fidei
heredis commissa. eadem observari censuimus et si a legatario vel
fideicommissario aliquid similiter relictum sit. quodsi is a quo relictum
dicitur confiteatur quidem aliquid a se relictum esse, sed ad legis subtilitatem
decurrat, omnimodo cogendus est solvere.
|