|
1.
Omnis res quae dominio nostro subicitur in stipulationem deduci potest, sive
illa mobilis sive soli sit. At si quis rem quae in rerum natura non est aut esse non
potest dari stipulatus fuerit, veluti Stichum, qui mortuus sit, quem vivere
credebat, aut hippocentaurum, qui esse non possit, inutilis erit stipulatio.
Idem iuris est, si rem sacram aut religiosam, quam humani iuris esse credebat,
vel publicam, quae usibus populi perpetuo eita sit, ut forum vel theatrum, vel
liberum hominem, quem servum esse credebat, vel rem cuius commercium non
habuit, vel rem suam, dari quis stipuletur. nec in pendenti erit stipulatio ob
id quod publica res in privatum deduci et ex libero servus fieri potest et
commercium adipisci stipulator potest et res stipulatoris esse desinere potest:
sed protinus inutilis est. item contra, licet initio utiliter res in stipulatum
deducta sit, si postea in earum qua causa de quibus supra dictum est sine facto
promissoris devenerit, extinguitur stipulatio. ac ne statim ab initio talis
stipulatio valebit LUCIUM TITIUM, CUM SERVUS ERIT, DARE SPONDES? et similia,
quia natura sui dominio nostro exempta in obligationem deduci nullo modo
possunt.
2.
Si quis alium daturum facturumve quid spoponderit, non obligabitur, veluti si
spondeat Titium quinque aureos daturum. quodsi effecturum se ut Titius daret
spoponderit, obligatur.
3.
Si quis alii quam cuius iuri subiectus sit stipuletur, nihil agit. plane solutio
etiam in extranei personam conferri potest (veluti si quis ita stipuletur MIHI
AUT SEIO DARE SPONDES?), ut obligatio quidem stipulatori adquiratur, solvi
tamen Seio etiam invito eo recte possit, ut liberatio ipso iure contingat, sed
ille adversus Seium habeat mandati actionem. quodsi quis sibi et alii, cuius
iuri subiectus non sit, decem dari aureos stipulatus est, valebit quidem
stipulatio: sed utrum totum debetur quod in stipulationem deductum est, an vero
pars dimidia, dubitatum est: sed placet, non plus quam partem dimidiam ei
adquiri. ei, qui tuo iuri subiectus est, si stipulatus sis, tibi adquiris, quia
vox tua tamquam filii sit, sicuti filii vox tamquam tua intellegitur in his
rebus quae tibi adquiri possunt.
4.
Praeterea inutilis est stipulatio, si quis ad ea quae interrogatus erit non
respondeat, veluti si decem aureos a te dari stipuletur, tu quinque promittas,
vel contra: aut si ille pure stipuletur, tu sub condicione promittas, vel
contra, si modo scilicet id exprimas, id est si cui sub condicione vel in diem
stipulanti tu respondeas: PRAESENTI DIE SPONDEO. nam si hoc solum
respondeas: PROMITTO, breviter videris in eandem diem aut condicionem
spopondisse: nec enim necesse est in respondendo eadem omnia repeti quae
stipulator expresserit.
5.
Item inutilis est stipulatio, si ab eo stipuleris qui iuri tuo subiectus est,
vel si is a te stipuletur. sed servus quidem non solum domino suo obligari non
potest, sed ne alii quidem ulli: filii vero familias aliis obligari possunt.
6.
Mutum neque stipulari neque promittere posse palam est. quod et in surdo
receptum est: quia et is qui stipulatur verba promittentis, et is qui promittit
verba stipulantis audire debet. unde apparet, non de eo nos loqui qui tardius
exaudit, sed de eo qui omnino non exaudit. Furiosus nullum negotium gerere
potest, quia non intellegit quid agit. Pupillus omne negotium recte gerit: ut
tamen, sicubi tutoris auctoritas necessaria sit, adhibeatur tutor, veluti si
ipse obligetur: nam alium sibi obligare etiam sine tutoris auctoritate potest.
Sed quod diximus de pupillis, utique de his verum est qui iam aliquem
intellectum habent; nam infans et qui infantiae proximus est, non multum a
furioso distant, quia huius aetatis pupilli nullum intellectum habent: sed in
proximis infantiae propter utilitatem eorum benignior iuris interpretatio facta
est, ut idem iuris habeant quod pubertati proximi. sed qui in parentis potestate
est impubes nec auctore quidem patre obligatur.
7.
Si impossibilis condicio obligationibus adiciatur, nihil valet stipulatio.
impossibilis autem condicio habetur, cui natura impedimento est quo minus
existat, veluti si quis ita dixerit: SI DIGITO CAELUM ATTIGERO, DARE SPONDES?at
si ita stipuletur, SI DIGITO CAELUM NON ATTIGERO, DARE SPONDES?pure facta
obligatio intellegitur ideoque statim petere potest.
8.
Item verborum obligatio inter absentes concepta inutilis est. sed cum hoc
materiam litium contentiosis hominibus praestabat, forte post tempus tales
allegationes opponentibus et non praesentes esse vel se vel adversarios suos
contendentibus: ideo nostra constitutio propter celeritatem dirimendarum litium
introducta est, quam ad Caesarienses advocatos scripsimus, per quam
disposuimus, tales scripturas quae praesto esse partes indicant omnimodo esse
credendas, nisi ipse qui talibus utitur improbis allegationibus manifestissimis
probationibus vel per scripturam vel per testes idoneos approbaverit, in ipso
toto die quo conficiebatur instrumentum sese vel adversarium suum in aliis
locis esse.
9.
Post mortem suam dari sibi nemo stipulari poterat, non magis quam post eius
mortem a quo stipulabatur. ac ne is qui in alicuius potestate est post mortem
eius stipulari poterat, quia patris vel domini voce loqui videtur. sed et si
quis ita stipuletur, PRIDIE QUAM MORIAR vel PRIDIE QUAM MORIERIS DARI?inutilis
erat stipulatio. sed cum, ut iam dictum est, ex consensu contrahentium
stipulationes valent, placuit nobis etiam in hunc iuris articulum necessariam
inducere emendationem, ut, sive post mortem sive pridie quam morietur
stipulator sive promissor, stipulatio concepta est, valeat stipulatio.
10.
Item si quis ita stipulatus erat: SI NAVIS EX ASIA VENERIT, HODIE DARE
SPONDES?inutilis erat stipulatio, quia praepostere concepta est. sed cum Leo
inclytae recordationis in dotibus eandem stipulationem, quae praepostera
nuncupatur non esse reiciendam existimavit, nobis placuit et huic perfectum
robur accommodare, ut non solum in dotibus, sed etiam in omnibus valeat
huiusmodi conceptio stipulationis. Ita autem concepta stipulatio, veluti si
Titius dicat CUM MORIAR, DARE SPONDES? vel CUM MORIERIS, et apud veteres utilis
erat et nunc valet. Item post mortem alterius recte stipulamur.
11.
Si scriptum fuerit in instrumento, promisisse aliquem, perinde habetur atque si
interrogatione praecedente responsum sit.
12.
Quotiens plures res una stipulatione comprehenduntur, si quidem promissor
simpliciter respondeat DARE SPONDEO, propter omnes tenetur: si vero unam ex his
vel quasdam daturum se spoponderit, obligatio in his pro quibos spoponderit
contrahitur. ex pluribus enim stipulationibus una vel quaedam videntur esse
perfectae: singulas enim res stipulari et ad singulas respondere debemus.
13.
Alteri stipulari, ut supra dictum est, nemo potest: inventae sunt enim
huiusmodi obligationes ad hoc, ut unusquisque sibi adquirat quod sua interest:
ceterum si alii detur, nihil interest stipulatoris. plane si quis velit hoc
facere, poenam stipulari conveniet, ut, nisi ita factum sit ut comprehensum
esset, committatur poenae stipulatio etiam ei cuius nihil interest: poenam enim
cum stipulatur quis, non illud inspicitur, quid intersit eius, sed quae sit
quantitas sita in condicione stipulationis. ergo si quis stipuletur Titio dari,
nihil agit; sed si addiderit poenam NISI DEDERIS, TOT AUREOS DARE SPONDES?tunc
committitur stipulatio. Sed si quis stipuletur alii, cum eius interesset,
placuit stipulationem valere. nam si is qui pupilli tutelam administrare
coeperat, cessit administratione contutori suo et stipulatus est, rem pupilli
salvam fore, quoniam interest stipulatoris fieri quod stipulatus est, cum
obligatus futurus esset pupillo si male res gesserit, tenet obligatio. ergo et
si quis procuratori suo dari stipulatus sit, stipulatio vires habebit. et si
creditori suo, quod sua interest, ne forte vel poena committatur, vel praedia
distrahantur quae pignori data erant, valet stipulatio. Versa vice qui alium
facturum promisit, videtur in ea esse causa ut non teneatur, nisi poenam ipse
promiserit.
14.
Item nemo rem suam futuram in eum casum quo sua fit, utiliter stipulatur. Si de
alia re stipulator senserit, de alia promissor, perinde nulla contrahitur
obligatio ac si ad interrogatum responsum non esset, veluti si hominem Stichum
a te stipulatus quis fuerit, tu de Pamphilo senseris, quem Stichum vocari
credideris. Quod turpi ex causa promissum est, veluti si quis homicidium vel
sacrilegium se facturum promittat, non valet.
15.
Cum quis sub aliqua condicione fuerit stipulatus, licet ante condicionem
decesserit, postea existente condicione, heres eius agere potest. idem est et a
promissoris parte. Qui hoc anno aut hoc mense dari stipulatus sit, nisi omnibus
partibus praeteritis anni vel mensis non recte petet. Si fundum dari stipuleris
vel hominem, non poteris continuo agere, nisi tantum spatii praeterierit quo
traditio fieri possit.
|