|
1.
Sequitur ut dispiciamus de interdictis seu actionibus quae pro his exercentur.
erant autem interdicta formae atque conceptiones verborum, quibus praetor aut
iubebat aliquid fieri aut fieri prohibebat. quod tum maxime faciebat, cum de
possessione aut quasi possessione inter aliquos contendebatur.
2.
Summa autem divisio interdictorum haec est, quod aut prohibitoria sunt aut
restitutoria aut exhibitoria. prohibitoria sunt quibus vetat aliquid fieri,
veluti vim sine vitio possidenti, vel mortuum inferenti quo ei ius erit
inferendi, vel in loco sacro aedificari, vel in flumine publico ripave eius
aliquid fieri quo peius navigetur. restitutoria sunt quibus restitui aliquid
iubet, veluti bonorum possessori possessionem eorum quae quis pro herede aut
pro possessore possidet ex ea hereditate, aut cum iubet ei qui vi possessione
fundi deiectus sit restitui possessionem. exhibitoria sunt per quae iubet
exhiberi, veluti eum cuius de libertate agitur, aut libertum cui patronus
operas indicere velit, aut parenti liberos qui in potestate eius sunt. sunt
tamen qui putant, proprie interdicta ea vocari quae prohibitoria sunt, quia
interdicere est denuntiare et prohibere: restitutoria autem et exhibitoria
proprie decreta vocari: sed tamen optinuit omnia interdicta appellari, quia
inter duos dicuntur.
3.
Sequens divisio interdictorum haec est, quod quaedam adipiscendae possessionis
causa comparata sunt, quaedam retinendae, quaedam reciperandae.
4.
Adipiscendae possessionis causa interdictum accommodatur bonorum possessori,
quod appellatur QUORUM BONORUM, eiusque vis et potestas haec est, ut, quod ex
his bonis quisque quorum possessio alicui data est, pro herede aut pro
possessore possideat, id ei cui bonorum possessio data est restituere debeat. pro
herede autem possidere videtur qui putat se heredem esse: pro possessore is
possidet qui nullo iure rem hereditariam, vel etiam totam hereditatem, sciens
ad se non pertinere, possidet. ideo autem adipiscendae possessionis vocatur
interdictum, quia ei tantum utile est qui nunc primum conatur adipisci rei
possessionem: itaque si quis adeptus possessionem amiserit eam, hoc interdictum
ei inutile est. interdictum quoque, quod appellatur Salvianum, adipiscendae
possessionis causa comparatum est, eoque utitur dominus fundi de rebus coloni
quas is pro mercedibus fundi pignori futuras pepigisset.
5.
Retinendae possessionis causa comparata sunt interdicta UTI POSSIDETIS et
UTRUBI, cum ab utraque parte de proprietate alicuius rei controversia sit et
ante quaeritur, uter ex litigatoribus possidere et uter petere debeat. namque
nisi ante exploratum fuerit, utrius eorum possessio sit, non potest petitoria
actio institui, quia et civilis et naturalis ratio facit ut alius possideat,
alius a possidente petat. et quia longe commodius est possidere potius quam
petere, ideo plerumque et fere semper ingens existit contentio de ipsa
possessione. commodum autem possidendi in eo est, quod, etiamsi eius res non
sit qui possidet, si modo actor non potuerit suam esse probare, remanet suo
loco possessio: propter quam causam, cum obscura sint utriusque iura, contra
petitorem iudicari solet. Sed interdicto quidem UTI POSSIDETIS de fundi vel
aedium possessione contenditur, UTRUBI vero interdicto de rerum mobilium
possessione. quorum vis et potestas plurimam inter se differentiam apud veteres
habebat: nam UTI POSSIDETIS interdicto is vincebat qui interdicti tempore
possidebat, si modo nec vi nec clam nec precario nanctus fuerat ab adversario
possessionem, etiamsi alium vi expulerat aut clam abripuerat alienam
possessionem aut precario rogaverat aliquem, ut sibi possidere liceret: UTRUBI
vero interdicto is vincebat, qui maiore parte eius anni nec vi nec clam nec
precario ab adversario possidebat. hodie tamen aliter observatur; nam utriusque
interdicti potestas, quantum ad possessionem pertinet, exaequata est, ut ille
vincat et in re soli et in re mobili, qui possessionem nec vi nec clam nec
precario ab adversario litis contestationis tempore detinet. Possidere autem
videtur quisque non solum si ipse possideat, sed et si eius nomine aliquis in
possessione sit, licet is eius iuri subiectus non sit, qualis est colonus et
inquilinus: per eos quoque apud quos deposuerit quis aut quibus commodaverit
ipse possidere videtur: et hoc est quod dicitur, retinere possessionem posse
aliquem per quemlibet qui eius nomine sit in possessione. quin etiam animo
quoque retineri possessionem placet, id est ut quamvis neque ipse sit in
possessione neque eius nomine alius, tamen si non relinquendae possessionis
animo, sed postea reversurus inde discesserit, retinere possessionem videatur.
adipisci vero possessionem per quos aliquis potest, secundo libro evimus. nec
ulla dubitatio est quin animo solo possessionem adipisci nemo potest.
6.
Reciperandae possessionis causa solet interdici si quis ex possessione fundi
vel aedium vi deiectus fuerit; nam ei proponitur interdictum UNDE VI, per quod
is qui deiecit cogitur ei restituere possessionem, licet is ab eo qui vi
deiecit, vi vel clam vel precario possidebat. sed ex sacris constitutionibus,
ut supra diximus si quis rem per vim occupaverit, si quidem in bonis eius est.
dominio eius privatur, si aliena, post eius restitutionem etiam aestimationem
rei dare vim passo compellitur. qui autem aliquem de possessione per vim
deiecerit, tenetur lege Iulia de vi privata aut de vi publica: sed de vi
privata, si sine armis vim fecerit, sin autem cum armis eum de possessione
expulerit, de vi publica. "armorum" autem appellatione non solum
scuta et gladios et galeas significari intellegimus, sed et fustes et lapides.
7.
Tertia divisio interdictorum haec est, quod aut simplicia sunt aut duplicia. simplicia
sunt, in quibus alter actor, alter reus est: qualia sunt omnia restitutoria aut
exhibitoria: namque actor est qui desiderat aut exhiberi aut restitui reus is a
quo desideratur ut restituat aut exhibeat. prohibitoriorum autem interdictorum
alia simplicia sunt, alia duplicia. simplicia sunt, veluti cum prohibet praetor
in loco sacro vel in flumine publico ripave eius aliquid fieri (nam actor est
qui desiderat, ne quid fiat, reus qui aliquid facere conatur): duplicia sunt
veluti UTI POSSIDETIS interdictum et UTRUBI. ideo autem duplicia vocantur quia
par utriusque litigatoris in his condicio est nec quisquam praecipue reus vel
actor intellegitur, sed unusquisque tam rei quam actoris partem sustinet.
8.
De ordine et veteri exitu interdictorum supervacuum est hodie dicere: nam
quotiens extra ordinem ius dicitur, qualia sunt hodie omnia iudicia, non est
necesse reddi interdictum, sed perinde iudicatur sine interdictis atque si
utilis actio ex causa interdicti reddita fuisset.
|