|
1.
Nunc admonendi sumus, magnam curam egisse eos qui iura sustinebant, ne facile
homines ad litigandum procederent: quod et nobis studio est. idque eo maxime
fieri potest, quod temeritas tam agentium quam eorum cum quibus agitur, modo
pecuniaria poena, modo iurisiurandi religione, modo metu infamiae coercetur.
Ecce enim iusiurandum omnibus qui conveniuntur ex nostra constitutione
defertur: nam reus non aliter suis allegationibus utitur, nisi prius iuraverit,
quod putans se bona instantia uti ad contradicendum pervenit. at adversus
infitiantes ex quibusdam causis dupli actio constituitur, veluti si damni
iniuriae aut legatorum locis venerabilibus relictorum nomine agitur. statim
autem ab initio pluris quam simpli est actio veluti furti manifesti quadrupli,
nec manifesti dupli: nam ex his causis et aliis quibusdam, sive quis neget sive
fateatur, pluris quam simpli est actio.
2.
Item actoris quoque calumnia coercetur: nam etiam actor pro calumnia iurare
cogitur ex nostra constitutione. utriusque etiam partis advocati iusiurandum
subeunt, quod alia nostra constitutione comprehensum est. haec autem omnia pro
veteris calumniae actione introducta sunt, quae in desuetudinem abiit, quia in
partem decimam litis actorem multabat, quod nusquam factum esse invenimus: sed
pro his introductum est et praefatum iusiurandum et ut improbus litigator etiam
damnum et impensas litis inferre adversario suo cogatur.
3.
Ex quibusdam iudiciis damnati ignominiosi fiunt, veluti furti, vi bonorum
raptorum, iniuriarum, de dolo, item tutelae, mandati, depositi, directis non
contrariis actionibus, item pro socio, quae ab utraque parte directa est, et ob
id quilibet ex sociis eo iudicio damnatus ignominia notatur. sed furti quidem
aut vi bonorum raptorum aut iniuriarum aut de dolo non solum damnati notantur
ignominia, sed etiam pacti: et recte; plurimum enim interest, utrum ex delicto
aliquis an ex contractu debitor sit.
4.
Omnium autem actionum instituendarum principium ab ea parte edicti
proficiscitur qua praetor edicit de in ius vocando: utique enim in primis adversarius
in ius vocandus est, id est ad eum vocandus est qui ius dicturus sit. qua parte
praetor parentibus et patronis, item liberis parentibusque patronorum et
patronarum hunc praestat honorem ut non aliter liceat liberis libertisque eos
in ius vocare quam si id ab ipso praetore postulaverint et impetraverint: et si
quis aliter vocaverit, in eum poenam solidorum quinquaginta constituit.
|