|
1.
Publica iudicia neque per actiones ordinantur nec omnino quidquam simile habent
ceteris iudiciis de quibus locuti sumus, magnaque diversitas est eorum et in
instituendis et in exercendis. Publica autem dicta sunt quod cuivis ex populo
exsecutio eorum plerumque datur. Publicorum iudiciorum quaedam capitalia sunt,
quaedam non capitalia. capitalia dicimus quae ultimo supplicio adficiunt vel
aquae et ignis interdictione vel deportatione vel metallo: cetera si qua
infamiam irrogant cum damno pecuniario, haec publica quidem sunt, non tamen
capitalia.
2.
Publica autem iudicia sunt haec. lex Iulia maiestatis, quae in eos qui contra
imperatorem vel rem publicam aliquid moliti sunt suum vigorem extendit. cuius
poena animae amissionem sustinet, et memoria rei et post mortem damnatur. Item
lex Iulia de adulteriis coercendis, quae non solum temeratores alienarum
nuptiarum gladio punit, sed etiam eos qui cum masculis infandam libidinem
exercere audent. sed eadem lege Iulia etiam stupri flagitium punitur, cum quis
sine vi vel virginem vel viduam honeste viventem stupraverit. poenam autem
eadem lex irrogat peccatoribus, si honesti sunt, publicationem partis dimídiae,
bonorum, si humiles, corporis coercitionem cum relegatione.
3.
Item lex Cornelia de sicariis, quae homicidas ultore ferro persequitur vel eos,
"qui hominis occidendi causa cum telo ambulant." "telum"
autem, ut Gaius noster in interpretatione legis duodecim tabularum scriptum
reliquit, vulgo quidem id appellatur quod ab arcu mittitur, sed et omne
significatur quod manu cuiusdam mittitur: sequitur ergo ut et lapis et lignum
et ferrum hoc nomine contineatur. dictumque ab eo quod in longinquum mittitur,
a Graeca voce figuratum, : et hanc significationem invenire possumus et in Graeco nomine: nam quod
nos telum appellamus, illi admonet nos Xenophon; nam ita scripsit:
"sicarii"
autem appellantur a sica, quod significat ferreum cultrum. eadem lege et
venefici capite damnantur, qui artibus odiosis, tam venenis quam susurris
magicis homines occiderunt vel mala medicamenta publice vendiderunt.
4.
Alia deinde lex asperrimum crimen nova poena persequitur, quae Pompeia de
parricidiis vocatur. qua cavetur, ut, "si quis parentis aut filii, aut
omino adfectionis eius quae nuncupatione parricidii continetur, fata
properaverit, sive clam sive palam id" .ausus fuerit, nec non is cuius
dolo malo id factum est, vel conscius criminis existit, licet extraneus sit,
."poena parricidii puniatur, et neque gladio neque ignibus neque ulli alii
solemni poenae subiugetur, sed insutus culeo cum cane et gallo gallinaceo et
vipera et simia et inter eius ferales angustias comprehensus," secundum
quod regionis qualitas tulerit, ."vel in vicinum mare vel in amnem
proiciatur, ut omni elementorum usu vivus carere incipiat et ei caelum
superstiti, terra mortuo auferatur." .si quis autem alias cognatione vel
adfinitate coniunctas personas necaverit, poenam legis Corneliae de sicariis
sustinebit.
5.
Item lex Cornelia de falsis, quae etiam testamentaria vocatur, poenam irrogat
ei qui testamentum vel aliud instrumentum falsum scripserit, signaverit,
recitaverit, subiecerit, quive signum adulterinum fecerit, sculpserit,
expresserit sciens dolo malo. eiusque legis poena in servos ultimum supplicium
est, quod et in lege de sicariis et veneficis servatur, in liberos vero
deportatio.
6.
Item lex Iulia de vi publica seu privata adversus eos exoritur qui vim vel
armatam vel sine armis commiserint. sed si quidem armata vis arguatur, deportatio
ei ex lege Iulia de vi publica irrogatur: si vero sine armis, in tertiam partem
bonorum publicatio imponitur. sin autem per vim raptus virginis vel viduae vel
sanctimonialis, velatae vel aliae, fuerit perpetratus, tunc et peccatores et ii
qui opem flagitio dederunt, capite puniuntur secundam nostrae constitutionis
definitionem, ex qua haec apertius possibile est scire. Lex Iulia peculatus eos
punit qui pecuniam vel rem publicam vel sacram vel religiosam furati fuerint.
sed si quidem ipsi iudices tempore administrationis publicas pecunias
subtraxerunt, capitali animadversione puniuntur, et non solum hi, sed etiam qui
ministerium eis ad hoc adhibuerunt vel qui subtracta ab his scientes
susceperunt: alii vero qui in hanc legem inciderint poenae deportationis
subiugantur. Est et inter publica iudicia lex Fabia de plagiariis, quae
interdum capitis poenam ex sacris constitutionibus irrogat interdum leviorem.
Sunt praeterea publica iudicia lex Iulia ambitus et lex Iulia repetundarum et
lex Iulia de annona et lex Iulia de residuis, quae de certis capitulis
loquuntur et animae quidem amissionem non irrogant, aliis autem poenis eos
subiciunt qui praecepta earum neglexerint.
7.
Sed de publicis iudiciis haec evimus, ut vobis possibile sit summo digito et
quasi per indicem ea tetigisse. alioquin diligentior eorum scientia vobis ex
latioribus digestorum sive pandectarum libris deo propitio adventura est.
|