|
1. Videamus nunc, quibus
modis ii qui alieno iuri subiecti sunt eo iure liberantur. et quidem servi
quemadmodum potestate liberantur, ex his intellegere possumus quae de servis
manumittendis superius evimas.
2.
Hi vero qui in potestate parentis sunt mortuo eo sui iuris fiunt. sed hoc
distinctionem recipit. nam mortuo patre sane omnimodo filii filiaeve sui iuris
efficiuntur. mortuo vero avo non omnimodo nepotes neptesque sui iuris fiunt,
sed ita si post mortem avi in potestatem patris sui recasuri non sunt: itaque
si moriente avo pater eorum et vivit et in potestate patris sui est, tunc post
obitum avi in potestate patris sui fiunt: si vero is quo tempore avus moritur
aut iam mortuus est aut exiit de potestate patris, tunc hi, quia in potestatem
eius cadere non possunt, sui iuris fiunt.
3.
Cum autem is qui ob aliquod maleficium in insulam deportatur civitatem amittit,
sequitur ut, quia eo modo ex numero civium Romanorum tollitur, perinde acsi
mortuo eo desinant liberi in potestate eius esse. pari ratione et si is qui in
potestate parentis sit in insulam deportatus fuerit, desinit in potestate
parentis esse. sed si ex indulgentia principali restituti fuerint, per omnia
pristinum statum recipiunt. Relegati
autem patres in insulam in potestate sua liberos retinent: et e contario liberi
relegate in postestate parentum remanent. Poenae servus effectus filios in
potestate habere desinit. servi autem poenae efficiuntur, qui in metallum
damnantur et qui bestiis subiciuntur.
4.
Filiusfamilias si militaverit, vel si senator vel consul fuerit factus, manet
in patris potestate. militia enim vel consularia dignitas patris potestate
filium non liberat. sed ex constitutione nostra summa patriciatus dignitas
illico ab imperialibus codicillis praestitis a patria potestate liberat. quis
enim patiatur patrem quidem posse per emancipationis modum suae potestatis
nexibus filiam relaxare, imperatoriam autem celsitudinem non valere eum quem
sibi patrem elegit ab aliena eximere potestate? .
5.
Si ab hostibus captus fuerit parens, quamvis servus hostium fiat, tamen pendet,
ius liberorum propter ius postliminii: quia hi qui ab hostibus capti sunt si
reversi fuerint, omnia pristina iura recipiunt. idcirco reversus et liberos
habebit in potestate, quia postliminium fingit eum qui captus est semper in
civitate fuisse: si vero ibi decesserit, exinde, ex quo captus est pater,
filius sui iuris fuisse videtur. ipse quoque filius neposve si ab hostibus
captus fuerit, similiter dicimus propter ius postliminii ius quoque potestatis
parentis in suspenso esse. dictum est autem postliminium a limine et post, et
eum qui ab hostibus captus in fines nostros postea pervenit postliminio
reversum recte dicimus. nam limina sicut in domibus finem quendam faciunt, sic
et imperii finem limen esse veteres voluerunt. hinc et limes dictus est quasi finis
quidam et terminus. ab eo postliminium dictum quia eodem limine revertebatur
quo amissus erat. sed et qui victis hostibus recuperatur, postliminio rediisse
existimatur.
6.
Praeterea emancipatione quoque desinunt liberi in potestate parentum esse. sed
ea emancipatio antea quidem vel per antiquam legis observationem procedebat,
quae per imaginarias venditiones et intercedentes manumissiones celebrabatur,
vel ex imperiali rescripto. nostra autem providentia et hoc in melius per
constitutionem reformavit, ut, fictione pristina explosa, recta via apud
competentes iudices vel magistratus parentes intrent et filios suos vel filias
vel nepotes vel neptes ac deinceps sua manu dimitterent. et tunc ex edicto
praetoris in huius filii vel filiae, nepotis vel neptis, bonis, qui vel quae a
parente manumissus vel manumissa fuerit, eadem iura praestantur parenti quae
tribuuntur patrono in bonis liberti: et praeterea si impubes sit filius vel
filia vel ceteri, ipse parens ex manumissione tutelam eius nanciscitur.
Admonendi autem sumus, liberum esse arbitrium ei qui filium et ex eo nepotem
vel neptem in potestate habebit, filium quidem de potestate dimittere, nepotem
vero vel neptem retinere: et ex diverso filium quidem in potestate retinere,
nepotem vero vel neptem manumittere (eadem et de pronepote vel pronepte dicta
esse intellegantur), vel omnes sui iuris efficere. Sed et si pater filium, quem
in potestate habet, avo vel proavo naturali secundum nostras constitutiones
super his habitas in adoptionem dederit, id est si hoc ipsum, actis
intervenientibus, apud competentem iudicem manifestavit, praesente eo qui
adoptatur, et non contradicente nec non eo qui adoptat, solvitur quidem ius
potestatis patris naturalis, transit autem in huiusmodi parentem adoptivum, in
cuius persona adoptionem plenissimam esse antea diximus. Illud autem scire
oportet, quod, si nurus tua ex filio tuo conceperit et filium postea
emancipaveris vel in adoptionem dederis praegnante nuru tua, nihilo minus quod
ex ea nascitur, in potestate tua nascitur: quod si post emancipationem vel
adoptionem fuerit conceptum, patris sui emancipati vel avi adoptivi potestati
subicitur: et quod neque naturales liberi neque adoptiv ullo paene modo possunt
cogere parentum de potestate sua eos dimittere.
|